| نسخهٔ فعلی |
متن شما |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| '''خُزاعه''' از قبایل عرب [[قحطانی]] است که در [[یمن]] سکونت داشتند و به [[مکه]] مهاجرت کردند. خزاعه با غلبه بر [[جرهم|جرهمیان]] در ابتدای سده چهارم پیش از میلاد بر [[مکه]] مسلط شدند. رواج بت پرستی در حجاز را به زمان ریاست [[عمرو بن لحی]] خزاعی بر مکه نسبت داده‌اند.
| | {{در دست ویرایش|ماه=[[مرداد]]|روز=[[۱۵]]|سال=[[۱۳۹۹]]|کاربر=Kamran }} |
|
| |
|
| خزاعه تسلط بر [[مکه]] و [[بیت‌الله|کعبه]] را تا مدتها قبل از [[اسلام]] در دست داشت. تا اینکه [[قصی بن کلاب]] جد [[پیامبر(ص)|پیامبر]] با چیره شدن بر آنان امور [[مکه]] را به دست گرفت. قبیله خزاعه در جنگ‌های [[صدر اسلام]] حضور داشت و در برخی موارد مانند [[فتح مکه]] اثر گذار بودند.
| | [[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]] |
| | | خزاعه از قبایل یمنی از فرزندان قحطان بودند که گویا در پی شکسته شدن سد مارب، از یمن به مکه کوچ کردند.<ref>المعارف، ص108؛ نک: المفصل، ج8، ص33.</ref> هنگام دقیق این کوچ دانسته نیست. آنان در اواخر سده سوم یا آغاز سده چهارم پیش از میلاد، در نبردی سه روزه که گروهی از [[بنی‌کنانه|بنی‌کِنانه]] از قبایل عدنانی نیز آنان را یاری کردند، جرهم را شکست دادند و با راندن آنان از مکه،<ref>السیرة النبویه، ج1، ص74.</ref> امارت آن شهر را در اختیارگرفتند. |
| == نسب‌شناسی ==
| |
| | |
| قبیله خزاعه از بزرگ‌ترین قبایل عرب [[قحطانی]] یا جنوبی (یمنی) است که در بخشی از [[یمن]] سکونت داشتند. برخی آنان را به عدنان نسبت داده‌اند<ref>جمهرة الانساب العرب، ص7</ref> اما گروه کثیری، آنان را از تبار [[قَحطان]]<ref>الاعللام، ج2، ص348، الانباه علی قبائل الرواة، ص81-82، قلائد الجمان فی‌التعریف بقبائل عرب الزمان، ج1، ص 98</ref><ref>الاصنام، ج2، ص116، نهایه الارب فی معرفة الانساب العرب، ص244، معجم قبائل العرب، ج1، ص338</ref>
| |
| | |
| این قبیله دارای شاخه‌های زیادی است؛ مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: کَعب، سَعد، سَلول، عَدّی، حِزمر، حُبشیّه، حُلیل، قُمیر، مُلَیح، [[بنی‌مصطلق|مُصطلق]]<ref>الاصنام، ج2، ص 120</ref>
| |
| | |
| == مهاجرت خزاعه به مکه ==
| |
| گفته شده خزاعه در پی شکسته شدن [[سد مأرب]]، از یمن به مکه کوچ کردند. هنگام دقیق این کوچ دانسته نیست.<ref>المعارف، ص 108</ref> محل سکونت خزاعه در مکه را آب‌ها و کوه‌ها و چشمه‌هایی که این قبیله در کنار آن اقامت داشتند، ذکر کرده‌اند؛ از جمله: مَرّ، بَیضان، وُتَیر، مُرَیسیع و غُرابات،<ref>المعالم الاثیرة فی السنة و السیرة، ص108، معجم قبائل العرب، ج1، ص338</ref> [[یلملم|یَلَملَم]]، طَیِبَه، مَلکَان، بَیضا، مَدارج، [[مر الظهران|مَرُّالظَهران]]، [[تنعیم|تَنعیم]]، [[جعرانه|جِعرانه]]، [[سرف|سِرف]]، [[فخ|فَخّ]]، عُصم و [[قدید|قُدَید]]، [[جحفه|جُحفه]]، [[خم]] و مکان‌هایی که به آن متصل بود در [[جهینه (کوه)|جُهینه]] و محله‌های بنی‌حرب.<ref>صفة الجزیرة العرب، ص232-233</ref> و نیز گفته شده منطقه خزاعه در جنوب دیار [[مزینه]] در ارتفاعات واقع در راه میان [[مکه]] و [[مدینه]] بوده‌است. بارزترین منطقه آنها [[عسفان (چاه)|عسفان]] ذکر شده که از آن [[بنی‌مصطلق]] و مرز [[تهامه]] بود.<ref>تاریخ یعقوبی، ص98</ref>
| |
| | |
| === زمامداری مکه ===
| |
| [[جرهم|جُرهُمیان]] قبل از [[اسلام]] بر [[مکه]] مسلط بودند و امور [[بیت‌الله|کعبه]] را اداره می‌کردند. خزاعه در اواخر سده سوم یا آغاز سده چهارم پیش از میلاد، [[جرهم]] را شکست دادند و با راندن آنان از [[مکه]]، امارت آن شهر را در اختیار گرفتند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص245 وص74</ref>
| |
| | |
| [[عمرو بن لحّی خزاعی|عمرو بن لحّی]] اولین شخص از خزاعه بود که تولیت [[بیت‌الله|کعبه]] را عهده‌دار شد.<ref>الاصنام، ص8</ref> رواج بت‌پرستی در میان عرب‌های حجاز را به او نسبت داده‌اند.<ref>الاصنام، ص 8</ref> گفته شده [[عمرو بن لحی خزاعی|عمرو]] قبایل مختلف را به پرستش بت‌های [[إساف]]، [[نائله]]، [[منات]]، [[عُزّی]]،<ref>اخبار مکه شرفها الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، 49-79</ref> [[یعوق]]، [[یغوث]]<ref>الاصنام، ص57 و 88</ref>و [[ذوالکفیّن]]<ref>جمهرة الانساب العرب، ص 403</ref>دعوت کرد.
| |
| | |
| [[حجابت|حجابت کعبه]] در میان بزرگان خزاعه موروثی بود<ref>النسب معد و الیمن الکبیر، ج2، ص443</ref> و آنان پرده‌دار، نگهبان پایه‌های [[مکه]] و زمامدار و آبادکننده آن بودند.<ref>اخبار مکه شرفها الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، ص60</ref> گفته شده خزاعه سیصد و حتی پانصد سال حکومت بر [[مکه]] و [[حجابت|حجابت کعبه]] را در دست داشتند؛<ref>اخبار مکه شرفها الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ذج1، ص 59</ref> برخی نیز مدت تسلط آنان بر [[مکه]] را از حدود اواخر سده دوم تا اواسط سده پنجم میلادی دانسته‌اند.<ref>مواسم العرب، المواسم الثقافیة و التجاریة و الدینیة و الطبیعیه، ج1، ص211</ref>
| |
| | |
| زمامداری مکه در دست خزاعیان بود تا زمانی‌که [[قصی بن کلاب]] برآنان غلبه یافت و بر [[مکه]] مسلط شد.<ref>قبیلة خزاعة فی‌الجاهلیة و الاسلام، ص 50</ref>
| |
| | |
| === روابط با سایر قبایل ===
| |
| مهاجرت خزاعه به [[مکه]] و مواجهه شدن با جامعه جدید، منازعات با برخی قبایل و هم پیمانی با برخی دیگر را به‌دنبال داشت. از جمله نبردهایی بین برخی تیره‌های خزاعه با قبایل هوازن،<ref>الاغانی، ج14، ص148</ref>[[بنی‌کنانه|کنانه]]،<ref>السیرة النبویه، ج3، ص392</ref> لحیان<ref>معجم البلدان، ج2، ص 407</ref> و قیس بن عیلان<ref>اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج5، ص 156</ref> ثبت شده است.
| |
| | |
| این قبیله با قبایل [[قریش]]، [[بنی‌کنانه|کنانه]] و [[هوازن]] در برپایی [[بازار عکاظ]]، که هر ساله از نیمه ذیقعده تا اول ذی‌حجه برپا می‌شد، شرکت می‌کرد.<ref>الطبقات الکبری، ج1، ص102</ref> خزاعه در اتحادیه قبایلی که قصد دفاع از مکه در برابر حمله [[ابرهه]] را داشت، شرکت داشتند.<ref>اخبار مکه شرفها الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، ص 94، إتحاف الوری بأخبار أم القری، ج2، ص 34</ref>
| |
| | |
| تیره‌هایی از قبیله خزاعه در جاهلیت جزو گروهی از قبایل به نام [[احابیش]] بودند که با [[مطلب بن عبدمناف]] و قبیله [[قریش]] پیمان دوستی و همدستی، معروف به [[حلف احابیش]] بستند<ref>المعارف، ص 616</ref> یکی از پیمان‌نامه‌های معروف، روابط خزاعه و [[بنی هاشم|بنی‌هاشم]] در زمان [[عبدالمطلب]] بود که به مسالمت گرایید و پیمان استواری بینشان بسته شد.<ref>تاریخ اسلام تا سال چهلم هجری، ص 380</ref>
| |
| | |
| == خزاعه بعد از اسلام ==
| |
| اسلام آوردن خزاعه را می‌توان به دو مقطع تدریجی و کلی تقسیم کرد، چنان که تیره‌هایی از آن قبل از حاکمیت اسلام، [[اسلام]] آورده و با [[پیامبر(ص)|پیامبر]] همراهی می‌کردند، اما اسلام آوردن کامل خزاعه بعد از [[فتح مکه]] اتفاق افتاد.
| |
| | |
| === خزاعه در نبردهای پیامبر (ص) ===
| |
| در مرحله تدریجی تیره‌هایی از خزاعه، [[پیامبر(ص)|پیامبر]] را در نبرد با کفار همراهی کردند:
| |
| | |
| از جمله از حضور برخی از بنی خزاعه بخوصوص شاخه بنی اسلم و سرپرست آنان بریده بن حصیب در نبردهای [[غزوه بدر|بدر]]،<ref>المغازی، ج1، ص 155</ref> [[غزوه احد|احد]]،<ref>المغازی، ج1، ص 149</ref>[[خیبر]]،<ref>المغازی، ج2، ص 660، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیرالعباد، ج5، ص 121</ref>[[غزوه تبوک|تبوک]]،<ref>المغازی، ج3، 990</ref>[[حنین]]<ref>المغازی، ج3، ص 896</ref> و [[غزه طائف]]، گزارش‌هایی موجود است.
| |
| | |
| === نبرد مریسیع و اسلام آوردن بنی مصطلق ===
| |
| [[بنی‌مصطلق|بنی‌مصطلقْ]] تیره‌ای از خزاعه و از همپیمانان [[بنی‌مدلج|بنی‌مُدلِج]] بودند که در کنار چاه آبی به نام [[مریسیع|مُرَیسیع]]، که در راه فُرُع<ref>التنبیه الاشراف، ص 215</ref> بود، اقامت داشتند. رئیس آنان فردی از خزاعه به نام [[حارث بن ابی‌ضِرار]] بود. او پیش از قبول اسلام، در شمار دشمنان اسلام قرار داشت و به ویژه برخلاف دیگر تیره‌های قبیله خزاعه که با [[پیامبر(ص)|پیامبر]] همپیمان بودند، او با [[ابوسفیان]] همپیمان بود.<ref>تاریخ مدینة الدمشق، ج3، ص 174، الامتاع الأسماع بما للنبی من احوال و الاموال الحفدة و المتاع، ج1، ص 203</ref> [[حارث بن ابی‌ضرار]]، قبیله خویش و گروه‌های دیگری از اعراب را که توانسته بود کنار چاهی به نام [[مریسیع]]، گرد آورد و برای جنگ با [[پیامبر(ص)|پیغمبر]] آماده کرد. این جنگ در شعبان سال پنجم هجرت واقع شد و مسلمانان به رهبری [[پیامبر(ص)|پیامبر]] خدا به پیروزی رسیدند.<ref>الطبقات الکبری، ج2، ص 48</ref>تعداد زیادی از مردان و زنان و کودکان [[بنی‌مصطلق]] دستگیر، و اسیر شدند. [[جویریة بنت حارث|جُویریه]]، دختر حارث، از جمله اسیران بود که به همسری [[پیامبر(ص)|پیامبر خدا (ص)]] درآمد.<ref>المغازی، ج1، ص 410</ref> در اثر این ازدواج مسلمانان همه اسیران [[بنی‌مصطلق|بنی‌مُصطَلَق]] را که تعدادشان دویست، و به قولی یکصد نفر بود، آزاد کردند و به سرزمینشان برگرداندند و آنها مسلمان شدند<ref>دیوان المبتدا و الخبر فی تاریخ العرب، ج2، ص 446</ref> [[حارث بن ابی ضرار|حارث]] نیز به همراه دو پسر و گروهی از افراد قبیله‌اش [[اسلام]] آورد.<ref>تجرید أسماء الصحابه، ج1، ص 102</ref>
| |
| | |
| === هم‌پیمانی خزاعه با پیامبر (ص) ===
| |
| صلح حدیبیه، نام پیمانی است که [[پیامبر(ص)]] در سال ششم هجری با مشرکان [[قریش]] به امضا رساند. بر اساس یکی از مفاد [[صلح حدیبیه|صلحنامه حدیبیه]]، مقرر شد که هر کس دوست دارد می‌تواند در عهد و پیمان [[محمد(ص)]] قرار بگیرد و هر کس خواست در عهد و پیمان [[قریش]] قرار گیرد. به دنبال این مفاد، قبیلة خزاعه هم پیمانی با [[پیامبر(ص)|پیامبر]] را برگزیدند.<ref>السیرة النبویه، ج4، ص 285-286</ref>
| |
| | |
| == خزاعه در فتح مکه ==
| |
| هنگامی که دو سال از پیمان [[صلح حدیبیه|حدیبیه]] می‌گذشت، در نبردی که بین بنوبکر و خزاعه روی داد، قریش از بنی بکر حمایت کردند<ref>البدایة و النهایه، ج4، ص 281</ref> و به این ترتیب مفاد صلحنامه حدیبیه را نقض کردند. خزاعه که همپیمان پیامبر بودند از آن حضرت یاری خواستند.<ref>المغازی، ج2، ص 789</ref>
| |
| | |
| پیامبر بعد از این اتفاق اعلان عمومی برای جنگ داد، به تمامی مسلمانان در شهرها نامه نوشت تا مردانشان به [[مدینه]] بیایند. بعضی قبیله‌ها، از جمله قبیله [[بنی‌اسلم|اسلم]] که شاخه‌ای از خزاعه بود، به [[مدینه]] آمدند<ref>الامتاع الأسماع بما للنبی من احوال و الاموال الحفدة و المتاع، ج8، ص 385</ref>سپس راهی [[مکه]] شدند، افراد قبیلة [[بنی‌اسلم|اسلم]] که چهارصد نفر بودند به همراه دو پرچم حرکت کردند که یکی را [[بریده بن حصیب|بریدة بن حصیب]] و دیگری را [[ناجیه بن اعجم|ناجیة بن اعجم]] حمل می‌کرد<ref>اطلس تاریخ اسلام، ص 54</ref> پس از [[فتح مکه]] تعداد زیادی از قبیله خزاعه [[اسلام]] آوردند.
| |
| | |
| === خزاعه، عاملان دریافت زکات از قبائل ===
| |
| پیامبر (ص) در محرم سال نهم بریدة بن حصیب أسلمی را برای دریافت [[زکات]] به سوی قبایل [[بنی‌اسلم|أسلم]] و [[بنی‌غفار|غفار]]، و بُسر بن سفیان کعبی را به سوی [[بنی‌کعب]] از خزاعه اعزام کرد.<ref>عیون الاثر، ج2، ص 233</ref>
| |
| | |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| == فهرست منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| {{برگرفتگی
| |
| | پیش از لینک =
| |
| | منبع = قبیله خزاعه و نقش سیاسی ـ اجتماعی آن در آغاز گسترش اسلام
| |
| | لینک = http://miqat.hajj.ir/article_119358.html
| |
| | توضیحات منبع = زهرا حسین هاشمی، اصغر منتظر القائم، فرشته بوسعیدی، میقات حج، شماره ۱۱۳
| |
| }}
| |
| * إتحاف الوری عمر بن محمد بأخبار أم القری، ابن فهد، تصحیح فهیم محمد شلتوت، مکة مکرمه، جامعة ام القری، معهد البحوث العلمیه و احیاء التراث الاسلامی، ۱۴۰۳
| |
| | |
| * اخبار مکه شرفها الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ابی‌الولید محمد بن عبدالله احمد ازرقی، روایة ابی‌محمد اسحاق بن احمد بن اسحاق ابن نافع الخزاعی، بی‌جا، مطبع المدرسة المحروسه، ۱۲۷۵
| |
| | |
| * الاصنام، ابن کلبی، ابی‌المنذر هشام بن محمد، تحقیق احمد زکی پاشا، قاهره، بی‌نا، ۱۹۲۴م
| |
| | |
| * اطلس تاریخ اسلام، صادق آیینه‌وند، تهران، مدرسه، ۱۳۷۸ش
| |
| | |
| * اعلام الوری، علی بن فضل طبرسی، قم، موسسة آل البیت، ۱۴۱۷ق
| |
| | |
| * الاعلام، خیرالدین زرکلی، بی‌جا، چاپ سوم، بی‌تا
| |
| | |
| * الاغانی، ابی‌الفرج اصفهانی، شرحه و کتب هوامشه الاستاذ عبدأعلی مهنّا و الاستاذ سمیر جابر، بیروت، دارالفکر. ۱۴۰۷ق
| |
| | |
| * الامتاع الأسماع بما للنبی من احوال و الاموال الحفدة و المتاع، تقی‌الدین احمد بن علی مقریزی، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق
| |
| | |
| * الانباه علی قبائل الرواة، ابن عبدالبر، بیروت، چاپ ابراهیم ابیاری، ۱۴۰۵ق
| |
| | |
| * الانساب الاشراف، احمد بن یحیی جابر بلاذری، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق
| |
| | |
| * تاریخ اسلام تا سال چهلم هجری، اصغر منتظرالقائم، اصفهان، سازمان سمت، ۱۳۸۶ش
| |
| | |
| * تاریخ مدینة الدمشق، علی بن الحسن ابن عساکر، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر۱۴۱۵ق
| |
| | |
| * تاریخ یعقوبی، یعقوبی، نجف، مکتبة المرتضویه۱۳۵۸ش.
| |
| | |
| * تجرید أسماء الصحابه، محمد بن احمد ذهبی، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا
| |
| | |
| * التنبیه الاشراف، ابوالحسن علی بن الحسین مسعودی، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دار الصاوی، بی‌تا.
| |
|
| |
|
| * جمهرة الانساب العرب، تحقیق لجنة من العلماء، ابی‌محمد علی بن احمد بن سعید ابن حزم اندلسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۳ق
| | علت اقدام خزاعه بر ضد جرهم را ستمگری آنان بر زائران کعبه، سرقت هدایای کعبه و نیز حلال کردن برخی حرام‌ها دانسته‌اند.<ref>نک: اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص90-92.</ref> بزرگ خزاعه در این زمان، [[ربیعة بن حارثه]] بود که به امارت مکه دست یافت. خزاعه به پاس همکاری کنانه در اخراج جرهم، اجرای بخشی از مناسک و [[شعائر حج]] همانند [[اجازه]]، [[افاضه]] و [[نسیء]] را به آنان وا‌گذار کردند. این اختیارات نوعی مرجعیت دینی و افتاء در امور [[حج]] را برای کنانی‌ها به ارمغان آورد.<ref>المفصل، ج2، ص12؛ ج7، ص14.</ref> |
|
| |
|
| * دلائل النبوة و معرفة احوال صاحب الشریعه، ابوبکر احمد بن الحسین بیهقی، تحقیق عبدالمعطی قلعجی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق
| | از دیگر امیران مشهور خزاعه در مکه، عمرو بن لُحیّ، رئیس خزاعه، بود که جایگاهی والا در میان مردم داشت و سخن او برای مردم در حکم فرمان دین تلقی می‌شد. ثروت فراوان عمرو منشا برخی کارها در مکه بود. وی را نخستین کسی دانسته‌اند که حاجیان را اطعام نمود و در یک سال سه بُرد یمنی به یکایک حاجیان عرب بخشید. در منابع اسلامی، عمرو از این رو نکوهش شده که به عنوان نخستین کس، دین ابراهیم را تغییر داد و بت‌هایی را در پیرامون کعبه<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص124.</ref> و نیز [[بت هبل]] را بر کعبه نصب کرد.<ref>الاصنام، ص8؛ مروج الذهب، ج2، ص227؛ المفصل، ج6، ص14-15.</ref> در روایتی، [[پیامبر]] او را نخستین گسترش دهنده [[بت‌پرستی]] در [[جزیرة العرب]] خوانده است.<ref>المعجم الاوسط، ج1، ص72؛ بحار الانوار، ج9، ص84.</ref> افزون بر این، عمرو بن لحی، [[تلبیه]] ابراهیم(ع) را که به شکل «لبیک لاشریک لک لبیک» در میان مردم رواج داشت، به صورت تحریف شده «لبیک لا شریک لک الا شریکا هو لک تملکه و ما ملک» درآورد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص229، 254-255؛ تاریخ دمشق، ج19، ص501.</ref> گفتنی است که امور نسبت داده شده به عمرو، پشتوانه‌ای استوار ندارد. واپسین امیر مکه از خزاعه، حُلیل بن حُبشی خزاعی بود و در پی او ریاست مکه به قریش رسید.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص101.</ref> |
| | |
| * دیوان المبتدا و الخبر فی تاریخ العرب، عبدالرحمان بن محمد ابن خلدون، تحقیق خلیل شحاذة، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق
| |
| | |
| * سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیرالعباد، محمد بن یوسف شامی، تحقیق احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق
| |
| | |
| * السیرة النبویه، ابی‌محمد عبدالملک ابن هشام، حقق اصولها و فصولها و کتب مقدماتها و ضبط الفاظها و وضع فهارسها عبدالرووف سعد، بیروت، دارالجیل، چاپ دوم. ۱۴۱۸ق
| |
| | |
| * صفة الجزیرة العرب، ابی‌محمد الحسن بن احمد بن یعقوب همدانی، تحقیق محمد بن علی الاکوع، بغداد، دارالشوون الثقافیه، ۱۹۸۹م.
| |
| | |
| * الطبقات الکبری، محمد ابن سعد، دراسه و تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق
| |
| | |
| * عیون الاثر، محمد بن عبدالله ابن سیدالناس، بیروت، موسسة عزالدین، ۱۴۰۶ق
| |
| | |
| * قبیلة خزاعة فی‌الجاهلیة و الاسلام، عبدالقادر حرفوش، دمشق، دارالبشائر۱۴۱۷ق
| |
| | |
| * قلائد الجمان فی‌التعریف بقبائل عرب الزمان، ابی‌العباس احمد قلقشندی، قاهره، چاپ ابراهیم ابیاری، ۱۴۰۲ق
| |
| | |
| * الکامل فی‌التاریخ، عزالدین ابی‌الحسن ابن اثیر، بیروت، دارصادر للطباعه و النشر، ۱۳۸۵ش
| |
| | |
| * المحبّر، ابی‌جعفر محمد ابن حبیب، روایة ابی‌سعید الحسن بن الحسین السکری، تصحیح ایلزه لیختن شتینر، بیروت، المکتب التجاریه، بی‌تا
| |
| | |
| * المعارف، ابی‌محمد عبدالله بن مسلم ابن قتیبه، حققه و قدم له دکتور ثروت عکاشه، مصر، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۹۲م
| |
| | |
| * المعالم الأثیرة فی‌السنة و السیرة، محمد محمدحسن شراب، بیروت، دارالقلم. ۱۴۱۱ق
| |
| | |
| * معجم البلدان، شهاب‌الدین ابی‌عبدالله یاقوت بن عبدالله حموی، ترجمه علی‌نقی منزوی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۸۰ش
| |
| | |
| * معجم قبائل العرب، عمر رضا کحّاله، بیروت، موسسه الرساله، چاپ هفتم، ۱۴۱۴ق
| |
| | |
| * المغازی، محمد بن عمر واقدی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
| |
| | |
| * مواسم العرب، المواسم الثقافیة و التجاریة و الدینیة و الطبیعیه، عرفان محمد حمّور، بیروت، دارالطباعه، ۱۴۲۷ق
| |
| | |
| * النسب معد و الیمن الکبیر، ابی‌منذر هشام‌بن محمدبن السائب ابن کلبی، تحقیق و خط و مشجرات فردوس العظم، قراءه ریاض عبدالحمید، دمشق، دارالیقظة العربیه، ۱۹۳۹م
| |
| | |
| * نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت، اصغر منتظرالقائم، قم، نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۸۰ش
| |
| | |
| * نهایه الارب فی معرفة الانساب العرب، ابی‌العباس احمد قلقشندی، تحقیق ابراهیم الابیاری، لبنان، دارالکتاب لبنانی، ۱۴۱۱ق
| |
| | |
| {{پایان}}
| |
| | |
| [[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]] | |
