در حال ویرایش خزاعه

'''خزاعه''' از قبایل عرب [[قحطانی]] است که در [[یمن]] سکونت داشتند و به [[مکه]] مهاجرت کردند. خزاعه با غلبه بر [[جرهم|جرهمیان]] در ابتدای سده چهارم پیش از میلاد بر [[مکه]] مسلط شدند. رواج بت پرستی در حجاز را به زمان ریاست [[عمرو بن لحی]] خزاعی بر مکه نسبت داده اند.  

خزاعه تسلط بر [[مکه]] و [[بیت‌الله|کعبه]] را تا مدتها قبل از [[اسلام]] در دست داشت. تا اینکه [[قصی بن کلاب]] جد [[پیامبر(ص)|پیامبر]] با چیره شدن بر آنان امور [[مکه]] را به دست گرفت. قبیله خزاعه در جنگ های [[صدر اسلام]] حضور داشت و در برخی موارد مانند [[فتح مکه]] اثر گذار بودند.

==نسب شناسی==

قبیله خزاعه از بزرگ‌ترین قبایل عرب [[قحطانی]] یا جنوبی (یمنی) است که در بخشی از [[یمن]] سکونت داشتند. برخی آنان را به عدنان نسبت داده اند<ref>جمهرة الانساب العرب، ص7</ref> اما گروه کثیری، آنان را از تبار [[قَحطان]]<ref>الاعللام، ج2، ص348، الانباه علی قبائل الرواة، ص81-82، قلائد الجمان فی‌التعریف بقبائل عرب الزمان، ج1، ص 98</ref> <ref>الاصنام، ج2، ص116، نهایه الارب فی معرفة الانساب العرب، ص244، معجم قبائل العرب، ج1، ص338</ref>

این قبیله دارای شاخه‌های زیادی است؛ مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: کَعب، سَعد، سَلول، عَدّی، حِزمر، حُبشیّه، حُلیل، قُمیر، مُلَیح، [[بنی‌مصطلق|مُصطلق]]<ref>الاصنام، ج2، ص 120</ref>  

==مهاجرت خزاعه به مکه==

گفته شده خزاعه در پی شکسته شدن [[سد مأرب]]، از یمن به مکه کوچ کردند. هنگام دقیق این کوچ دانسته نیست.<ref>المعارف، ص 108</ref> محل سکونت خزاعه در مکه را آب‌ها و کوه‌ها و چشمه‌هایی که این قبیله در کنار آن اقامت داشتند، ذکر کرده‌اند؛ از جمله: مَرّ، بَیضان، وُتَیر، مُرَیسیع و غُرابات<ref>المعالم الاثیرة فی السنة و السیرة، ص108، معجم قبائل العرب، ج1، ص338</ref>، [[یلملم|یَلَملَم]]، طَیِبَه، مَلکَان، بَیضا، مَدارج، [[مر الظهران|مَرُّالظَهران]]، [[تنعیم|تَنعیم]]، [[جعرانه|جِعرانه]]، [[سرف|سِرف]]، [[فخ|فَخّ]]، عُصم و [[قدید|قُدَید]]، [[جحفه|جُحفه]]، [[خم]] و مکان‌هایی که به آن متصل بود در [[جهینه (کوه)|جُهینه]] و محله‌های بنی‌حرب.<ref>صفة الجزیرة العرب، ص232-233</ref> و نیز گفته شده منطقه خزاعه در جنوب دیار [[مزینه]] در ارتفاعات واقع در راه میان [[مکه]] و [[مدینه]] بوده‌است. بارزترین منطقه آن‌ها [[عسفان (چاه)|عسفان]] ذکر شده که از آن [[بنى‌مصطلق]] و مرز [[تهامه]] بود.<ref>تاریخ یعقوبی، ص98</ref>

===زمامداری مکه===

[[عمرو بن لحّی خزاعی|عمرو بن لحّی]] اولین شخص از خزاعه بود که تولیت [[بیت‌الله|کعبه]] را عهده‌دار شد.<ref>الاصنام، ص8</ref> رواج بت‌پرستی در میان عرب‌های حجاز را به او نسبت داده‌اند.<ref>الاصنام،ص 8</ref> گفته شده [[عمرو بن لحی خزاعی|عمرو]] قبایل مختلف را به پرستش بت‌های [[إساف]]، [[نائله]]، [[منات]]، [[عُزّی]] <ref>اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، 49-79</ref>، [[یعوق]]، [[یغوث]] <ref>الاصنام، ص57 و 88</ref>و [[ذوالکفیّن]] <ref>جمهرة الانساب العرب، ص 403</ref>دعوت کرد.

[[حجابت|حجابت کعبه]] در میان بزرگان خزاعه موروثی بود<ref>النسب معد و الیمن الکبیر، ج2، ص443</ref> و آنان پرده‌دار، نگهبان پایه‌های [[مکه]] و زمامدار و آبادکننده آن بودند.<ref>اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، ص60</ref> گفته شده خزاعه سیصد و حتی پانصد سال حکومت بر [[مکه]] و [[حجابت|حجابت کعبه]] را در دست داشتند؛<ref>اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ذج1، ص 59</ref> برخی نیز مدت تسلط آنان بر [[مکه]] را از حدود اواخر سده دوم تا اواسط سده پنجم میلادی دانسته‌اند.<ref>مواسم العرب، المواسم الثقافیة و التجاریة و الدینیة و الطبیعیه، ج1، ص211</ref>

===روابط با سایر قبایل===

مهاجرت خزاعه به [[مکه]] و مواجهه شدن با جامعه جدید، منازعات با برخی قبایل و هم پیمانی با برخی دیگر را به‌دنبال داشت. از جمله نبردهایی بین برخی تیره‌های خزاعه با قبایل هوازن،<ref>الاغانی، ج14، ص148</ref>[[بنی‌کنانه|کنانه]]<ref>السیرة النبویه، ج3، ص392</ref>، لحیان<ref>معجم البلدان، ج2، ص 407</ref> و قیس بن عیلان<ref>اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ج5، ص 156</ref> ثبت شده است.  

این قبیله با قبایل [[قریش]]، [[بنی‌کنانه|کنانه]] و [[هوازن]] در برپایی [[بازار عکاظ]]، که هر ساله از نیمه ذیقعده تا اول ذی‌حجه برپا می‌شد، شرکت می‌کرد.<ref>الطبقات الکبری،ج1، ص102</ref> خزاعه در اتحادیه قبایلی که قصد دفاع از مکه در برابر حمله [[ابرهه]] را داشت، شرکت داشتند.<ref>اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ج1، ص 94، إتحاف الوری بأخبار أم القری، ج2، ص 34</ref>

تیره‌هایی از قبیله خزاعه در جاهلیت جزو گروهی از قبایل به نام [[احابیش]] بودند که با [[مطلب بن عبدمناف]] و قبیله [[قریش]] پیمان دوستی و همدستی، معروف به [[حلف احابیش]] بستند<ref>المعارف، ص 616</ref> یکی از پیمان‌نامه‌های معروف، روابط خزاعه و [[بنی هاشم|بنی‌هاشم]] در زمان [[عبدالمطلب]] بود که به مسالمت گرایید و پیمان استواری بینشان بسته شد. <ref>تاریخ اسلام تا سال چهلم هجری، ص 380</ref>

==خزاعه بعد از اسلام==

اسلام آوردن خزاعه را می‌توان به دو مقطع تدریجی و کلی تقسیم کرد، چنان‌ که تیره‌هایی از آن قبل از حاکمیت اسلام، [[اسلام]] آورده و با [[پیامبر(ص)|پیامبر]] همراهی می‌کردند، اما اسلام آوردن کامل خزاعه بعد از [[فتح مکه]] اتفاق افتاد.

=== خزاعه در نبردهای پیامبر(ص) ===

[[بنی‌مصطلق|بنی‌مصطلقْ]] تیره‌ای از خزاعه و از همپیمانان [[بنی‌مدلج|بنی‌مُدلِج]] بودند که در کنار چاه آبی به نام [[مریسیع|مُرَیسیع]]، که در راه فُرُع <ref>التنبیه الاشراف، ص 215</ref> بود، اقامت داشتند. رئیس آنان فردی از خزاعه به نام [[حارث بن ابی‌ضِرار]] بود. او پیش از قبول اسلام، در شمار دشمنان اسلام قرار داشت و به ویژه برخلاف دیگر تیره‌های قبیله خزاعه که با [[پیامبر(ص)|پیامبر]] همپیمان بودند، او با [[ابوسفیان]] همپیمان بود<ref>تاریخ مدینة الدمشق، ج3، ص 174، الامتاع الأسماع بما للنبی من احوال و الاموال الحفدة و المتاع، ج1، ص 203</ref> . [[حارث بن ابی‌ضرار]]، قبیله خویش و گروه‌های دیگری از اعراب را که توانسته بود کنار چاهی به نام [[مریسیع]]، گرد آورد و برای جنگ با [[پیامبر(ص)|پیغمبر]] آماده کرد. این جنگ در شعبان سال پنجم هجرت واقع شد و مسلمانان به رهبری [[پیامبر(ص)|پیامبر]] خدا به پیروزی رسیدند. <ref>الطبقات الکبری، ج2، ص 48</ref>تعداد زیادی از مردان و زنان و کودکان [[بنی‌مصطلق]] دستگیر، و اسیر شدند. [[جویریة بنت حارث|جُویریه]]، دختر حارث، از جمله اسیران بود که به همسری [[پیامبر(ص)|پیامبر خدا(ص)]] درآمد.<ref>المغازی، ج1، ص 410</ref> در اثر این ازدواج مسلمانان همه اسیران [[بنی‌مصطلق|بنی‌مُصطَلَق]] را که تعدادشان دویست، و به قولی یکصد نفر بود، آزاد کردند و به سرزمینشان برگرداندند و آنها مسلمان شدند<ref>دیوان المبتدا و الخبر فی تاریخ العرب، ج2، ص 446</ref> [[حارث بن ابی ضرار|حارث]] نیز به همراه دو پسر و گروهی از افراد قبیله‌اش [[اسلام]] آورد. <ref>تجرید أسماء الصحابه، ج1، ص 102</ref>

=== هم‌پیمانی خزاعه با پیامبر(ص) ===

صلح حدیبیه، نام پیمانی است که [[پیامبر(ص)]] در سال ششم هجری با مشرکان [[قریش]] به امضا رساند. بر اساس یکی از مفاد [[صلح حدیبیه|صلحنامه حدیبیه]]، مقرر شد که هر کس دوست دارد می تواند در عهد و پیمان [[محمد(ص)]] قرار بگیرد و هر کس خواست در عهد و پیمان [[قریش]] قرار گیرد . به دنبال این مفاد،‌ قبیلة خزاعه هم پیمانی با [[پیامبر(ص)|پیامبر]] را برگزیدند. <ref>السیرة النبویه، ج4، ص 285-286</ref>

==خزاعه در فتح مکه==

هنگامی که دو سال از پیمان [[صلح حدیبیه|حدیبیه]] می‌گذشت، در نبردی که بین بنوبکر و خزاعه روی داد، قریش از بنی بکر حمایت کردند<ref>البدایة و النهایه، ج4، ص 281</ref> و به این ترتیب مفاد صلحنامه حدیبیه را نقض کردند. خزاعه که همپیمان پیامبر بودند از آن حضرت یاری خواستند. <ref>المغازی، ج2، ص 789</ref>  

پیامبر بعد از این اتفاق اعلان عمومی برای جنگ داد، به تمامی مسلمانان در شهرها نامه نوشت تا مردانشان به [[مدینه]] بیایند. بعضی قبیله‌ها، از جمله قبیله [[بنی‌اسلم|اسلم]] که شاخه‌ای از خزاعه بود، به [[مدینه]] آمدند <ref>الامتاع الأسماع بما للنبی من احوال و الاموال الحفدة و المتاع، ج8، ص 385</ref>سپس راهی [[مکه]] شدند، افراد قبیلة [[بنی‌اسلم|اسلم]] که چهارصد نفر بودند به همراه دو پرچم حرکت کردند که یکی را [[بریده بن حصیب|بریدة بن حصیب]] و دیگری را [[ناجیه بن اعجم|ناجیة بن اعجم]] حمل می‌کرد<ref>اطلس تاریخ اسلام، ص 54</ref> پس از [[فتح مکه]] تعداد زیادی از قبیله خزاعه [[اسلام]] آوردند.  

===خزاعه، عاملان دریافت زکات از قبائل===

پیامبر(ص) در محرم سال نهم بریدة بن حصیب أسلمی را برای دریافت [[زکات]] به سوی قبایل [[بنی‌اسلم|أسلم]] و [[بنی‌غفار|غفار]]، و بُسر بن سفیان کعبی را به سوی [[بنی‌کعب]] از خزاعه اعزام کرد.<ref>عیون الاثر، ج2، ص 233</ref>  

==فهرست منابع==

  | پیش از لینک =  

• إتحاف الوری عمر بن محمد بأخبار أم القری، ابن فهد، تصحیح فهیم محمد شلتوت، مکة مکرمه، جامعة ام القری، معهد البحوث العلمیه و احیاء التراث الاسلامی،1403

• اخبار مکه شرفها‌ الله تعالی و ما جاء فیها من الآثار، ابی‌الولید محمد بن عبدالله احمد ازرقی، روایة ابی‌محمد اسحاق بن احمد بن اسحاق ابن نافع الخزاعی، بی‌جا، مطبع المدرسة المحروسه،1275

• الامتاع الأسماع بما للنبی من احوال و الاموال الحفدة و المتاع، تقی‌الدین احمد بن علی مقریزی، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420ق

• الانباه علی قبائل الرواة، ابن عبدالبر، بیروت، چاپ ابراهیم ابیاری، 1405ق

• الانساب الاشراف،  احمد بن یحیی جابر بلاذری، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، 1417ق

• تاریخ مدینة الدمشق، علی بن الحسن ابن عساکر، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر1415ق

• تاریخ یعقوبی، یعقوبی، نجف، مکتبة المرتضویه1358ش.

• التنبیه الاشراف، ابوالحسن علی بن الحسین مسعودی، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره، دار الصاوی، بی‌تا.

• جمهرة الانساب العرب، تحقیق لجنة من العلماء، ابی‌محمد علی بن احمد بن سعید ابن حزم اندلسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1403ق

• دلائل النبوة و معرفة احوال صاحب الشریعه ، ابوبکر احمد بن الحسین بیهقی، تحقیق عبدالمعطی قلعجی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1405ق

• دیوان المبتدا و الخبر فی تاریخ العرب، عبدالرحمان بن محمد ابن خلدون،  تحقیق خلیل شحاذة، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، 1408ق

• سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیرالعباد،  محمد بن یوسف شامی، تحقیق احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414ق

• السیرة النبویه،  ابی‌محمد عبدالملک ابن هشام، حقق اصولها و فصولها و کتب مقدماتها و ضبط الفاظها و وضع فهارسها عبدالرووف سعد، بیروت، دارالجیل، چاپ دوم. 1418ق

• صفة الجزیرة العرب، ابی‌محمد الحسن بن احمد بن یعقوب همدانی، تحقیق محمد بن علی الاکوع، بغداد، دارالشوون الثقافیه، 1989م.

• الطبقات الکبری، محمد ابن سعد، دراسه و تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1410ق

• عیون الاثر، محمد بن عبدالله ابن سیدالناس، بیروت، موسسة عزالدین، 1406ق

• المحبّر،  ابی‌جعفر محمد ابن حبیب، ، روایة ابی‌سعید الحسن بن الحسین السکری، تصحیح ایلزه لیختن شتینر، بیروت، المکتب التجاریه، بی‌تا

• المعارف، ابی‌محمد عبدالله بن مسلم ابن قتیبه، حققه و قدم له دکتور ثروت عکاشه، مصر، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1992م

• المعالم الأثیرة فی‌السنة و السیرة،  محمد محمدحسن شراب، بیروت، دارالقلم. 1411ق

• معجم قبائل العرب،  عمر رضا کحّاله، بیروت، موسسه الرساله، چاپ هفتم، 1414ق

• المغازی، محمد بن عمر واقدی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، موسسة الاعلمی، چاپ دوم، 1409ق.

• مواسم العرب، المواسم الثقافیة و التجاریة و الدینیة و الطبیعیه، عرفان محمد حمّور، بیروت، دارالطباعه، 1427ق

• النسب معد و الیمن الکبیر، ابی‌منذر هشام¬بن محمد¬بن السائب ابن کلبی، تحقیق و خط و مشجرات فردوس العظم، قراءه ریاض عبدالحمید، دمشق، دارالیقظة العربیه، 1939م