| نسخهٔ فعلی |
متن شما |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{جعبه اطلاعات بنای مذهبی
| | = خطبه غدير : = |
| | عنوان =
| | سخنراني بسیار مهم و حساس پيامبراکرم در روز غدير در بازگشت از حجه الوداع بود. |
| | تصویر =خطبه غدیر.jpg
| |
| | اندازه تصویر =
| |
| | توضیح تصویر =
| |
| | بنيانگذار =
| |
| | تأسیس =
| |
| | کاربری =[[حدیث]]
| |
| | مکان = بین [[مکه]] و [[مدینه]]
| |
| | نام‌های دیگر = حدیث غدیر
| |
| | وقایع مرتبط = امامت امام علی(ع)
| |
| | تخریب =
| |
| | ظرفیت =
| |
| | وضعیت =
| |
| | مساحت =
| |
| | امکانات =
| |
| | شماره ثبت =
| |
| | معمار =
| |
| | سبک =
| |
| | بازسازی =
| |
| | وبگاه = [https://wikihaj.com/images/9/9a/%D8%AE%D8%B7%D8%A8%D9%87_%D8%BA%D8%AF%DB%8C%D8%B1.jpg محل ایراد خطبه غدیر]
| |
| }}
| |
| '''خطبه غدیر خم'''، سخنرانی [[پیامبر اکرم|پیامبر اکرم(ص)]] در بازگشت از [[حجة الوداع]] در سال دهم هجری به همراه بسیاری از مسلمانان، در محل معروفی به نام [[غدیر خم]] است. پیامبر(ص) در این سخنرانی به [[امامت امام علی|ولایت]] و [[امامت امام علی|امامت امام علی(ع)]] پس از خودشان تصریح کردند.
| |
|
| |
|
| محتوای اصلی و جمله کلیدی این خطبه یعنی: «من کنت مولاه فعلی مولاه» (هر کس که من مولای او هستم، علی مولای اوست»، در منابع [[شیعه|شیعی]] و [[اهل‌سنت]] به شکل متواتر روایت شده است. این فراز از خطبه با عنوان [[حدیث غدیر]] شناخته می‌شود و از دلایل اصلی بر تعیین جانشینی امام علی(ع) از سوی پیامبر(ص) به شمار می‌رود.
| | خطبه غدير به هنگام بازگشت پيامبراکرم در سال دهم هجري به همراه بسياري از مسلمانان از حجة الوداع* در شرايط خاصي ايراد شد. محتواي اصلي و جمله کليدي اين خطبه يعني: «من کنت مولاه فعلي مولاه» هر کس که من مولاي او هستم، علي مولاي اوست» ، در منابع شيعي و اهل‌سنت به شکل متواتر روايت شده است. |
|
| |
|
| منابع تاریخی و روایی، غیر از جمله اصلی خطبه، درباره دیگر سخنان پیامبر(ص) در سخنرانی غدیر خم اختلاف دارند. برخی منابع شیعی، خطبه‌ای طولانی از پیامبر(ص) را در این روز از زبان [[امام باقر(ع)]] نقل کرده‌اند. در منابع تاریخی و روایی اهل سنت نیز پاره‌های مختلفی از گفتار پیامبر و حاضران در ماجرای غدیر خم نقل شده است.
| | برخي از علماي رجال و حديث‌شناس اهل‌سنت، اسناد اين حديث را کثير دانسته و بيشتر آنان اسناد آن را صحيح مي‌دانند. در ميان راويان اين حديث، حدود 90 نفر از صحابه و 84 نفر از تابعين قرار دارند. علاوه بر نقل مستقيم از سوي اين افراد، برخي اين حديث را از کساني که در غديرخم حاضر بوده‌اند شنيده و نقل کرده‌اند. به گفته علامه اميني، اين حديث را احمد بن حنبل از 40 طريق، ابن جرير طبري از 72 طريق، جزري مقري از 80 طريق، ابن عقده از 105 طريق، ابوسعيد سجستاني از 120 طريق، ابوبکر جعابي از 125 طريق و حافظ ابوالعلاء العطار همداني نيز از 250 طريق نقل کرده‌اند. |
| ==زمان و مکان ==
| |
| {{اصلی|غدیر خم}}
| |
| در سال دهم هجرت، در راه بازگشت از [[حجة الوداع]]، آیه 67 [[سوره مائده]] معروف به [[آیه تبلیغ|آیه ابلاغ]] بر پیامبر نازل شد<ref>تفسير القرآن المجيد، ج1، ص184؛ تفسير العياشي، ج1، ص332.</ref> که به موجب آن پیامبر موظف بود بدون تاخیر پیامی را به مسلمانان ابلاغ کند. <ref>الارشاد، ج1،ص176؛ اعلام الورى،ج1، ص262.</ref>
| |
|
| |
|
| آن حضرت فرمان داد تا همه حاجیان در منطقه [[غدیر خم]] توقف کنند و جمع شوند. سپس زیر درختانی که در آنجا بود [[نماز ظهر]] را خواند و برای مسلمانان سخنرانی کرد. به این سخنرانی خطبه غدیر خم گفته می‌شود.
| | در متون حديثي و تاريخي، اين حديث به چند صورت نقل شده است، در برخي نقلها، افزون :«من کنت مولاه فعلي مولاه»، دعاي پيامبر(ص) در حق امام علي(ع) نيز آمده. برخي نقلها اشاره دارد که پيامبر ابتدا از مردم در مورد اولويت خود نسبت به امور آنان سوال پرسيد و سپس ولايت حضرت علي(ع) را به آنان اعلام نمود. برخي از نقلها نيز به سوال از مردم و نصب حضرت علي(ع) و دعاي براي ايشان اشاره دارد. در تعدادي از نقلها، علاوه بر سوال از مردم، اعلان ولايت علي(ع) و دعاي در حق ايشان، به تهنيت عمر بن خطاب به ايشان نيز اشاره شده است. برخي نيز ابياتي از حسان بن ثابت در توصيف اين واقعه نقل کرده‌اند. |
|
| |
|
| == حدیث غدیر ==
| | در منابع شيعي بعد از قرن پنجم مانندروضه الواعظين(وفات مولف 508 ق) و الاحتجاج، متن مفصلي از خطبه پيامبر(ص) در غدير خم به روايت امام باقر (ع) وجود دارد که نسبت به آنچه در منابع قبلي نقل شده بسيار مفصل تر است و بيشتر فرازهاي آن با عبارت (معاشر الناس) آغاز مي شود. سيد علي بن طاووس(664 هجرى)، متن اين خطبه را با سند خود از محمد بن جرير طبري(متوفي 310ق) مفسر و مورخ شهير اهل سنت و صاحب کتاب طرق حديث الغدير و او نيز به اسناد خود از زيد بن ارقم نقل کرده است. ابن طاووس اين متن را در کتاب ديگرش با اسناد ديگري نيز از رجال اهل سنت از حذيفة بن يمان نقل مي کند که نشان دهنده وجود چنين متني در احاديث اهل سنت نيز هست. با اين حال شواهدي چون نبود اين متن در کتب اربعه شيعه و منابع دست اول، طولاني بودن خطابه برخلاف معمول خطابه هاي برجا مانده از پيامبراکرم، نام بردن از امامان دوازده گانه، اشاره نکردن به معيدان (تکرار کنندگان خطبه برای جمعیت)، فهرست کردن فضايل امام علي(ع) و تکرار مطالب در آن موجب طرح احتمال جعل اين خطبه از سوي کساني است که در تلاش براي اثبات حقانيت امير مومنان و واقعه غدير، حقايق پراکنده اي را به صورت يک خطبه ساختگي بلند سامان داده اند. |
| {{اصلی|حدیث غدیر}}
| |
| جمله کلیدی خطبه پیامبر در غدیر خم این جمله است: '''«من کنت مولاه فعلی مولاه»''' (هر کس که من مولای او هستم، علی مولای اوست). این عبارت که به [[حدیث غدیر]] معروف است در منابع [[شیعه|شیعی]] <ref>الخصال، ص66؛ الاحتجاج، ج1، ص59-60.</ref> و [[اهل‌سنت]] <ref>اسد الغابه، ج1، ص439؛ تاريخ اليعقوبي، ج2، ص112؛ البداية و النهايه، ج7، ص348-349.</ref> به شکل متواتر روایت شده است و از مستندات اصلی امامت و جانشینی امام علی(ع) به شمار می‌رود.
| |
|
| |
|
| ==== اعتبار حدیث غدیر ====
| | از سوي ديگر، برخي شواهد حاکي از اين است که خطبه اصلي پيامبر(ص) در غدير خم مفصل‌تر از آني است که در منابع متقدم آمده است. اهميت موضوع اين خطبه، کوتاهي بيش از حد جملات به جامانده از خطبه غدير در منابع متقدم شيعه و سني که بسيار کمتر و کوتاه تر از خطابه است و بيان اين نکته در برخي از اين روايات که پيامبر مطالب بسياري را درباره حادثه هايي که تا روز قيامت پيش رو داريم برايمان گفت، حکايت از وجود خطبه‌اي طولاني دارد که قسمت هايي آن حذف شده است و مي‌توان شواهدي براي بسياري از فراز هاي اين خطبه در رواياتي يافت که هرکدام بيان کننده قسمتي از واقعه غدير است، مانند نقل هاي حذيفه بن يمان و ابي الطفيل از اين خطبه و حديث پيشوايان دوازده گانه اهل سنت که به روايت جابر بن سمره در حجه الوداع در منابع معتبر نزد اهل سنت وجود دارد و جانشينان پيامبر را که شکست ناپذيري و عزت اسلام در سايه آنان است دوازده نفر از قريش معرفي مي کند. در روايات اهل تسنن خطبه غدير از چند سطر تا چند صفحه نقل شده است، كه عبارات آنها به برخی فصول خطبه مفصل مندرج در منابع شیعی نزدیک است، اين بدان معنى است كه منابع مختلف اهل سنت به علل مختلف در صدد نقل قسمتى از خطبه بوده اند در حالى كه متن کامل آن را در اختيار داشته اند که با متن نقل شده در قرن پنجم به بعد شباهت بسيار داشته است. |
| برخی از علمای رجال و حدیث‌شناس اهل‌سنت، اسناد [[حدیث غدیر]] را کثیر دانسته و بیشتر آنان اسناد آن را صحیح می‌دانند. <ref>صواعق محرقه، ص 42؛ المستدرک علي الصحيحين ، ج3، ص109؛ صحیح الترمذی، ج2، ص 218.</ref> در میان راویان این حدیث، حدود 90 نفر از [[صحابه]]<ref>الغدير، ج،1 ص41-144.</ref> و 84 نفر از [[تابعین]]<ref>الغدير، ج،1 ص145-312.</ref> قرار دارند.
| |
|
| |
|
| ==خطبه غدیر در منابع اهل سنت==
| | تکمیل و اصل این مقاله و منابع آن را در مدخلی به همین نام در جلد هفتم دانشنامه حج و حرمین شریفین ص 581 می توانی بیابید |
| غیر از عبارت «من کنت مولاه فعلی مولاه» که مشترک بین روایات است، بخش‌های دیگری از سخنان پیامبر(ص) در غدیر خم و پاسخ حاضران، به شکل‌های مختلف در منابع اهل سنت منعکس شده است:
| |
| * در برخی، دعای پیامبر(ص) در حق امام علی(ع) نیز آمده است. <ref>مسند احمد، ج1، ص152.</ref>
| |
| * برخی گزارش‌ها اشاره دارد که پیامبر ابتدا از مردم در مورد اولویت خود نسبت به امور آنان سوال پرسید و سپس ولایت حضرت علی(ع) را به آنان اعلام نمود. <ref>مسند احمد، ج4، ص347؛ سنن ابن ماجه ،ج1،ص45؛سنن الترمذي،ج5،ص297.</ref>
| |
| * در برخی به سوال از مردم و نصب حضرت علی(ع) و دعای برای ایشان اشاره دارد. <ref>مسند أحمد، ج4، ص370؛ مسند ابي يعلي، ج11، ص307؛ المعجم الکبير، ج5، ص194.</ref>
| |
| * در برخی، علاوه بر سوال از مردم، اعلان ولایت علی(ع) و دعای در حق ایشان، به تهنیت عمر بن خطاب به ایشان نیز اشاره شده است. <ref>مسند احمد،ج1،ص118-119 ،331،ج4،ص281؛ المستدرک علي الصحيحين،ج3،ص109-110 ،116، المصنف،ج7، ص495،503.</ref>
| |
| * در برخی نیز ابیاتی از [[حسان بن ثابت]] در توصیف این واقعه نقل کرده‌اند. <ref>الامالي، ص670؛ اقسام المولي، ص35.</ref>
| |
| ==خطبه غدیر در منابع شیعی==
| |
| در منابع شیعی بعد از [[قرن پنجم]] مانند: [[روضه الواعظین]] و [[الاحتجاج]]، متن مفصلی از خطبه پیامبر(ص) در غدیر خم به روایت [[امام باقر|امام باقر (ع)]] روایت شده است که نسبت به آنچه در منابع قبلی نقل شده بسیار مفصل‌تر است و بیشتر فرازهای آن با عبارت "معاشر الناس" آغاز می‌شود. [[ابن طاووس|سید علی بن طاووس]]، متن این خطبه را با سند خود از محمد بن جریر طبری مفسر و مورخ شهیر اهل سنت و صاحب کتاب طرق حدیث الغدیر و او نیز به اسناد خود از زید بن ارقم نقل کرده است. ابن طاووس این متن را در کتاب دیگرش با اسناد دیگری نیز از رجال اهل سنت از حذیفة بن یمان نقل می‌کند. <ref>التحصين لأسرار ما زاد من كتاب اليقين، ص 578.</ref>
| |
| ====نقدها به این روایت از خطبه====
| |
| برخی به دلایلی همچون نبود اين متن در [[کتب اربعه شيعه]] و منابع دست اول، طولاني بودن خطابه برخلاف معمول خطابه هاي برجا مانده از [[پيامبر اکرم|پيامبراکرم]]، نام بردن از امامان دوازده گانه، اشاره نکردن به معيدان (تکرار کنندگان خطبه برای جمعیت)، فهرست کردن [[فضايل امام علي]](ع) و تکرار مطالب در آن در اصالت و درستی این روایت از خطبه پیامبر تردید کرده‌اند. <ref> مجموعه مقالات کنگره بین المللی غدیر و انسجام اسلامی(( جایگاه غدیر در سقیفه))</ref>
| |
| ====یک پاسخ به نقدها====
| |
| در جواب می‌توان گفت که در خطبه شواهدی برای بسیاری از فرازهای این خطبه در روایات اهل سنت یافت می‌شود که هرکدام بیان کننده قسمتی از واقعه غدیر است، مانند نقل‌های حذیفه بن یمان<ref>المعجم الكبير، ج3، ص180.</ref> و ابی الطفیل <ref>ترتيب الأمالي الخميسية للشجري، ج1، ص190.</ref> از این خطبه و حدیث پیشوایان دوازده گانه اهل سنت که به روایت جابر بن سمره در حجه الوداع در منابع معتبر نزد اهل سنت وجود دارد و جانشینان پیامبر را که شکست ناپذیری و عزت [[اسلام]] در سایه آنان است دوازده نفر از [[قریش]] معرفی می‌کند.<ref>المعجم الكبير، ج2، ص196؛ صحيح البخاري ،ج8،ص127.</ref>از سوی دیگر در روايات اهل تسنن خطبه غدير از چند سطر تا چند صفحه نقل شده است، كه عبارات آنها به برخی فصول خطبه مفصل مندرج در [[منابع شیعی]] نزدیک است و این احتمال که خطبه در اصل بلند بوده و در منابع اهل سنت تنها بخش‌هایی از آن منعکس شده وجود دارد.
| |
| | |
| == جستارهای وابسته ==
| |
| * [[حدیث غدیر خم]]
| |
| * [[غدیر خم]]
| |
| * [[آیه ابلاغ]]
| |
| * [[امام علی|امام علی(ع)]]
| |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| ==منابع==
| |
| {{منابع}}
| |
| {{برگرفتگی
| |
| | پیش از لینک =
| |
| | منبع = مدخل خطبه غدیر در جلد هفتم دانشنامه حج و حرمین شریفین
| |
| | لینک = https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1717136/%d8%ae%d8%b7%d8%a8%d9%87-%d8%ba%d8%af%db%8c%d8%b1
| |
| | توضیحات منبع =
| |
| }}
| |
| * '''الاحتجاج علی اهل اللجاج'''، احمد بن علی الطبرسی (م.520ق.)، تحقیق سید محمد باقر موسوی خرسان، نجف، دار النعمان، 1386ق.
| |
| * '''الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد'''، شیخ مفید محمد بن محمد بن النعمان (336-413ق.)، تحقیق مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، بیروت، دار المفید، 1414ق.
| |
| * '''اسد الغابة فی معرفة الصحابه'''، علی بن محمد بن الاثیر (555-630ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق.
| |
| * '''اعلام الوری باعلام الهدی'''، الفضل بن الحسن الطبرسی (468-548ق.)، تصحیح مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1417ق.
| |
| * '''اقسام المولی'''، شیخ مفید(م. 413ق)، تحقیق مهدی نجف، بیروت، دارالمفید، 1414ق.
| |
| * '''الامالی'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (311-381ق.)، تصحیح قسم الدراسات الاسلامیه مؤسسه البعثه، تهران، انتشارات بنیاد بعثت، 1417ق.
| |
| * '''البدایة و النهایة فی التاریخ'''، اسماعیل بن عمر بن کثیر (م. 774ق.)، بیروت، دار الفکر، 1407ق.
| |
| * '''تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوك)'''، محمد بن جریر الطبری (م.310ق.)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1378ق.
| |
| * '''تاریخ الیعقوبی'''، احمد بن ابی یعقوب الیعقوبی (م. 292 ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.
| |
| * '''التحصین لاسرار ما زاد من اخبار کتاب الیقین'''، علی بن الطاووس العلی، تحقیق الانصاری، قم، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، 1386ش.
| |
| * '''ترتیب الامالی الخمیسیة للشجری'''، یحیى بن الحسین بن إسماعیل الحسنی الشجری الجرجانی (م. 499 ق)، تحقیق'''، محمد حسن محمد حسن إسماعیل، بیروت، دار الكتب العلمیة، - لبنان، 1422ق.
| |
| * '''تفسیر العیاشی'''، محمد بن مسعود العیاشی (م.320ق.)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیه، 1380ق.
| |
| * '''تفسیر قرآن المجید'''، شیخ مفید(م. 413ق)، تحقیق سید علی ایازی، قم، النشر الاسلامی، 1424ق.
| |
| * '''الخصال المحمودة و المذمومه'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (311-381ق.)، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، النشر الاسلامی، 1410ق.
| |
| * '''سنن الترمذی (الجامع الصحیح)'''، محمد عیسی الترمذی (م.279ق.)، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دار الفکر، 1402ق.
| |
| * '''السیرة الحلبیة'''، نورالدین علی بن احمد الحلبی (م. 1044ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1400ق.
| |
| * '''شذرات الذهب فی اخبار من ذهب'''، عبدالحی بن عماد (م.1089ق.)، تحقیق عبدالقادر الارنووط، بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق.
| |
| * '''صحیح البخاری'''، محمد بن اسماعیل البخاری (م.256ق.)، تحقیق عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دار الفکر، 1401ق.
| |
| * '''الصواعق المحرقه'''، احمد بن حجر الهیتمی (م.974ق.)، به كوشش عبدالوهاب، مصر، مكتبة القاهره، 1385ق.
| |
| * '''الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب'''، عبدالحسین الامینی، بیروت، دار الكتاب العربی، 1386ق.
| |
| * '''مجموعه مقالات کنگره بین المللی غدیر و انسجام اسلامی'''، مقاله جایگاه غدیر در سقیفه، محمد مسعودی، ساری، 1386ش.
| |
| * '''المستدرک علی الصحیحین'''، محمد بن عبدالله الحکام النیسابوری (م.405ق.)، تحقیق مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
| |
| * '''مسند ابی یعلی'''، احمد بن علی بن المثنی (م.307ق.)، به کوشش حسین سلیم، بیروت، دار المأمون للتراث.
| |
| * '''مسند الامام احمد بن حنبل'''، أحمد بن محمد بن حنبل الشیبانی (م.241ق.)، بیروت، دار الصادر، بی‌تا.
| |
| * '''معجم البلدان'''، یاقوت بن عبدالله الحموی (م.626.ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1399ق.
| |
| * '''المعجم الکبیر'''، سلیمان بن احمد الطبرانی (260-360ق.)، تحقیق حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
| |
| {{پایان}}
| |
