در حال ویرایش دمع السجوم (کتاب)

{{جعبه اطلاعات کتاب

| تصویر = دمع السجوم (کتاب).jpg

| برگرداننده = [[ابوالحسن شعرانی]]

| تاریخ نگارش = سده چهاردهم قمری

| موضوع = [[حسین‌ بن‌ علی‌(ع)]] ، اما‌م‌ حسین(ع)، واقعه‌ [[کربلا]]، ۶۱ق‌.

| ناشر = اسلامیه، هجرت، وزارت فرهنگ و ارشاد

| محل انتشارات = [[تهران]]، [[قم]]

| رده‌بندی کنگره = ‏‫‬‭BP۴۱/۴‏‫‬‭‭/ق‌۸ن‌۷۰۴۱ ۱۳۳۳

}}

مترجم، که خود در دانش‌های گوناگونی مانند فقه،اصول، کلام، رجال، تاریخ و نجوم مهارت داشته، مطالب گوناگونی بر آن افزوده است. نثر روان و ادبی، از دیگر ویژگی‌های است که برای این ترجمه برشمرده‌اند.

کتاب دمع السجوم، با نام کامل «دَمْعُ السُّجوم فی تَرجِمةِ نَفَسِ المَهموم» از دو مقدمه؛ مقدمه مترجم و مقدمه مؤلف، پنج باب و یک خاتمه تشکیل شده و در پایان، زندگی‌نامه مؤلف کتاب، [[شیخ عباس قمی]] آمده است. باب‌ها و خاتمه، بر پایه سیر زمانی تنظیم شده‌اند؛ باب‌های آغازین از مناقب [[امام حسین(ع)]] و رویدادهای پس از بیعت مردم با [[یزید به معاویه|یزید]] شروع شده و در خاتمه با سرگذشت توابین و قیام [[مختار بن ابی عبید ثقفی|مختار]] پایان می‌یابد.<ref name=":3">دمع السجوم، تمام کتاب.</ref> توضیحات مترجم، افرون بر متن عربی، در پاورقی یا درون متن، بین دو کمانک<ref>دمع السجوم، مقدمه مترجم، ص۱۲.</ref> و در بیشتر موارد پس از عبارت «مترجم گوید» درج شده است.<ref>دمع السجوم، ص۴۵۴ و ۴۶۶ و....</ref>

این کتاب، برگردان فارسی کتاب نفس المهموم نوشته [[شیخ عباس قمی]] است و به گردآوری اخبار و روایات درباره مناقب [[امام حسین(ع)]]، ثواب گریستن برای او، رویدادهای پس از بیعت مردم با [[یزید بن معاویه|یزید]] تا شهادت امام حسین(ع) و یاران وی، اسارت اهل بیت او، ورود آنها به [[کوفه]] و [[شام]]، بازگرداندن اهل بیت به [[مدینه]]، جنبش توابین، قیام [[مختار ثقفی]] و سرگذشت فرزندان و همسران امام حسین(ع) پرداخته است.

*'''مقدمه مترجم''': مترجم در این مقدمه، کتاب نفس المهموم را اثری جامع، کوتاه و دارای روایات صحیح و مطالب تاریخی معتبر از [[شیعه]] و [[اهل سنت]] دانسته و انگیزه خود از ترجمه آن را، بهره بردن فارس‌زبانان از این کتاب و تهیه توشه‌ای برای آخرت معرفی کرده است.

*'''مقدمه مؤلف''': نویسنده، در این مقدمه، منابع استفاده شده در کتاب را معتبر و مورد اعتماد دانسته و برخی از آن‌ها را با نام مؤلف و سال وفات آن‌ها ذکر کرده است. وی در ادامه، تاریخ ولادت امام حسین(ع) را مورد پژوهش قرار داده و روایاتی درباره ولادت و رویدادهای پس از آن گردآورده است.

*'''باب اول''': این باب، به دو فصل بخش‌بندی شده و در فصل نخست، به ویژگی‌های امام حسین(ع) مانند شجاعت، دانش و سخاوت پرداخته شده و درباره محبت [[حضرت محمد(ص)]] به امام حسین(ع) روایاتی گردآمده است. در فصل دوم، ۴۰ حدیث درباره ثواب گریستن بر مصیبت امام حسین(ع)، ثواب لعن بر قاتلان او و شهادت وی گردآوری شده است.{{یادداشت|برای نمونه، در حدیث چهاردهم، روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که از جعفر بن عفان خواست برایش شعری در رثای امام حسین(ع) بخواند؛ به این شرح: (امام صادق) فرمود:به من خبر رسیده است که تو در رثای حسین(ع) شعر می‌گویی و نیکو می‌گویی؟ گفت: آری خدا مرا فدای تو کند. فرمود: بگوی. پس من شعر برای او خواندم و او بگریست و کسانی که گرد او بودند بگریستند و اشک‌ها بر روی محاسن آن حضرت جاری شد. آنگاه گفت:ای جعفر سوگند به خدا که فرشتگان حاضر بودند و سخن تو را درباره حسین(ع) می‌شنیدند و بگریستند چنان‌که ما گریستیم و بیشتر هم...}}<ref>دمع السجوم، ص۳۸.</ref>

*'''باب سوم''': این باب، درباره رویدادهای پس از شهادت امام حسین(ع) بوده و دارای ۱۴ فصل است. در این ۱۴ فصل، به ربودن لباس‌های امام(ع)، خبردار شدن اهل بیت از شهادت وی، چپاول خیمه‌ها، لگدکوب کردن بدن امام(ع) با اسبان، رویدادهایی درباره سر امام حسین(ع)، اسارت اهل بیت، روانه کردن آن‌ها از کربلا به کوفه، دفن پیکر امام حسین(ع)، ورود اهل بیت به کوفه، خطبه [[امام سجاد(ع)]] در کوفه، مخالفت [[عبدالله بن عفیف]] با سخنان عبیدالله بن زیاد و ماجرای شهادت وی، روانه کردن اسیران به شام، رساندن خبر شهادت امام حسین(ع) به مدینه توسط قاصد ابن زیاد، خطبه [[عبدالله به زبیر]] در مدینه در ستودن امام حسین(ع) و سرزنش کوفیان، فرستادن سر امام(ع) و دیگر شهیدان کربلا به شام، برخی رویدادهای مسیر شام، ورود اسیران به شام، رویدادهای شام، فرستادن اهل بیت از شام به [[مدینه]]، ورود آنها به مدینه و ماتم گرفتن آن‌ها در این شهر و پیشینه مراسم سوگواری برای امام حسین(ع) پرداخته شده است.

:برخی از پژوهش‌ها و مطالب مترجم در این باب عبارت است از: چرایی شفا بودن [[تربت]]، نام اسب امام حسین(ع)، بررسی آخرت کسانی که در سپاه یزید بودند ولی پس از شهادت امام(ع) به اهل بیت او کمک رساندند، ردّ داستان فضه و شیر در کربلا، بررسی استحباب یا کراهت روزه روز عاشورا، بررسی نظر عالمان اهل سنت درباره روزه این روز، معنای امامت و شرایط آن، بررسی زیارت اهل بیت از [[آستان مقدس امام حسین(ع)|قبر امام حسین(ع)]] در روز [[اربعین]]، بررسی زمان ورود سرها به شام، بررسی تاریخچه ساعت،{{یادداشت|به مناسب نام دروازه ساعات در شام، تاریخچه‌ای از ساخت ساعت آورده تا خواننده نپندارد در گذشته ساعت نبوده است.}} شرح سخن [[حضرت زینب(س)]] درباره سرکشی کردن گرگ و کفتار از پیکر شهیدان در کربلا، بررسی جای دفن ام کلثوم دختر [[امام  علی(ع)]]، جای دفن سکینه دختر امام حسین(ع)، جای دفن [[حضرت فاطمه(س)]] و جای دفن سر امام حسین(ع) و بررسی حکم نقل حدیث ضعیف.

*'''باب چهارم''': در این باب که در سه فصل تنظیم شده، به رویدادهایی پس از شهادت امام حسین(ع)، مانند گریستن آسمان‌ها و زمین، بیرون آمدن خون از زیر سنگ‌های [[بیت‌المقدس]] و ناله فرشتگان و مراثی جنّ برای مصیبت امام(ع) پرداخته شده است. مترجم، فصلی که در کتاب نفس‌المهموم به مراثی عربی اختصاص یافته، جز بخش کوتاهی که درباره [[دعبل خزاعی]] است، ترجمه نکرده؛ زیرا به گفته وی در نقل ترجمه آنها فایده زیادی نیافته است.

:برخی از پژوهش‌ها و مطالب مترجم در این باب عبارت است از:  معنای گریه کردن آسمان‌ها و زمین بر مصیبت امام حسین(ع)، بررسی روایت ویرانه‌نشینی جغد پس از شهادت امام حسین(ع)،{{یادداشت|به باور مترجم، این حدیث ناشناخته و ضعیف بوده و شواهد نشان می‌دهد جغد پیش از عاشورا نیز ویرانه‌نشین بوده است. وی احتمال داده امام(ع) اینگونه فرموده باشند: «حق دارد جغد که از این مردم می‌پرهیزد؛ برای آنکه پسر پیغمبرشان را کشتند.»}} بررسی سرخ شدن آسمان و کسوف پس از شهادت وی، بررسی رویدادهای همزمان با نوروز،{{یادداشت|مترجم روایتی که جشن در نوروز را نهی کرده، ضعیف شمرده و رویدادهایی که از نظر تاریخ شمسی در نوروز رخ داده را با محاسبه نجومی معرفی کرده است.}}<ref>دمع السجوم، ص۴۶۶.</ref> وجود جنّ و امکان دیدن او.

*'''باب پنجم''': این باب در سه فصل تنظیم شده و به معرفی فرزندان و همسران امام حسین(ع)، ارزش زیارت [[آستان مقدس امام حسین(ع)|قبر امام حسین(ع)]]، و تخریب قبر وی توسط خلفا پرداخته است.

:برخی از پژوهش‌ها و مطالب مترجم در این باب عبارت است از:  بررسی تاریخ وفات سکینه بنت حسین(ع)،{{یادداشت|مترجم، با بهره از علم نجوم، تاریخ ذکر شده در کتاب نفس المهموم برای وفات سکینه بنت حسین(ع) را رد کرده است.}} معنای وجوب [[زیارت امام حسین(ع)]]،{{یادداشت|مترجم، معنای وجوب زیارت امام حسین() در روایات را، استحباب مؤکد دانسته و دلیل آن را اجماع عالمان دانسته است.}} معرفی برخی رجال مانند سلیمان بن مهران اعمش، معنای خوردنی‌ها و آشامیدنی‌هایِ زائران حسینی(ع) که از بهشت می‌آید و بررسی تاریخ تخریب قبر امام حسین(ع) توسط [[متوکل عباسی]].

*'''خاتمه''': این باب، به جنبش توّابین، قیام [[مختار ثقفی]] و انتقام وی از قاتلان امام حسین(ع) پرداخته است. کتاب نفس المهموم، این بخش را از کتاب تاریخ کامل، نوشته ابن اثیر آورده، ولی مترجم، این بخش را از تاریخ طبری ترجمه کرده است؛ زیرا به گفته مترجم، ابن اثیر آن را از تاریخ طبری نقل کرده و نیز چون نسخه قدیم نفس المهموم در این بخش تصحیح کامل نشده است.

:برخی از پژوهش‌ها و مطالب مترجم در این باب عبارت است از:  نقد جرجی زیدان در اشتباه بین زکات و خراج، بررسی تاریخ حبس و رهایی مختار از زندان، نقد [[محمدباقر مجلسی]] در نقل از کتابی به نام تفسیر [[امام حسن عسکری(ع)]]، اعتقاد به غیبت و ظهور در مذاهب و ادیان، بررسی الحاد و بی‌دینی در دوره [[بنی‌عباس|خلفای عباسی]]، محاسن و معایب دموکراسی، بررسی جواز قیام در دوره [[امام سجاد(ع)]] بدون اجازه وی، بررسی فرقه کیسانیه و مذهب [[شیعه]]، معرفی موالی{{یادداشت|مسلمانان غیر عرب.}} و افزودن پایان قیام مختار به کتاب.

*'''ترجمه مؤلف''': مترجم، در این بخش، سرگذشت [[شیخ عباس قمی]]، مؤلف کتاب نفس المهموم را آورده است. این سرگذشت را پسر شیخ عباس قمی، به درخواست مترجم نگاشته است.<ref name=":3" />

{{ستون-شروع|۳}}

*'''مقدمه''' [مؤلف] در ولادت مولانا [[امام حسین(ع)|الحسین(ع)]]

**فصل بیست و یکم، به میدان رفتن اهل بیت امام حسین(ع) و کشته شدن آنها در ذکر ابو الحسن [[علی بن حسین(ع)|علی بن الحسین(ع)]]

*'''ترجمه مؤلف'''

{{ستون-شروع|۲}}

* کامل بهایی فی السقیفة، نوشته عمادالدین حسن بن علی طبری (نوشته شده در ۷۶۵ق)؛

* روضةالصفا فی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفاء، محمد بن خاوندشاه (م.۹۰۳ق)؛

* تسلیة المجالس، نوشته محمد بن ابی‌طالب حسینی حائری (از عالمان نیمه دوم از سده دهم قمری).

*پژوهش و اندیشه‌های ابتکاری مترجم، در زمینه‌های لغت، تاریخ، کلام، رجال، تراجم<ref name=":2" /> و نجوم{{یادداشت|مترجم، تاریخ‌های ذکر شده در کتاب را از طریق علم نجوم استخراج کرده و درستی یا نادرستی آن را ذکر کرده است.}}<ref>دمع السجوم، ص۵۳۵ و ۵۳۸ و ۵۵۱.</ref> که بر متن افزوده شده است. برخی از اندیشه‌های ابتکاری او درباره موضوعات روبه‌رو مطرح شده است: سرخی آسمان و کسوف در شهادت [[امام حسین(ع)]]، نوحه و زاری کردن جنّ در شهادت وی، ویرانه‌نشینی جغد در شهادت او، زمان ورود رأس امام حسین(ع) به [[شام]]، مدفن رأس امام(ع)، زیارت اهل بیت امام حسین(ع) از قبر وی در روز [[اربعین]].<ref name=":2">تأملات ابتکاری «دمع السجوم»، فصلنامه فرهنگ زیارت، ش۲۹،  ص۱۵۶-۱۷۳.</ref>

این کتاب، برای بار نخست، با عنوان کامل «دمع السجوم ترجمه نفس المهموم سالم التحریر المحدث الخبیر المرحوم الحاج شیخ عباس القمی»، توسط کتابفروشی علمیه اسلامیه، در [[تهران]]، در سال ۱۳۶۹ق. (۱۳۲۷ش) چاپ شده<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1823010 کتاب‌شناسی دمع السجوم (۱۳۲۷ش])، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> و در سال ۱۳۷۳ق. (۱۳۳۱ش)<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1230647 کتاب‌شناسی دمع السجوم (۱۳۳۱ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> و ۱۳۷۴ق. (۱۳۳۳ش) تجدید چاپ شده است.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/570489 کتاب‌شناسی دمع السجوم (۱۳۳۳ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> این کتاب، بارها توسط انتشاراتی‌های گوناگون مانند هجرت، (۱۳۸۴ش)؛<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1094941 کتاب‌شناسی دمع السجوم (۱۳۸۴ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، (۱۳۸۷ش)؛<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1141629 کتاب‌شناسی دمع السجوم (۱۳۸۷ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> نور محبت، (۱۳۹۲ش)<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3269284 کتاب‌شناسی دمع السجوم (۱۳۹۲ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> و آرام دل، (۱۳۹۴ش)<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3354237 کتاب‌شناسی دمع السجوم (۱۳۹۴ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> در تهران چاپ شده است.

کتاب دمع السجوم، با نام «حماسه کربلا»، توسط قائم آل محمد، در [[قم]]، در سال ۱۳۸۴ش.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1758997 کتاب‌شنای حماسه کربلا (دمع السجوم) (۱۳۸۴ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> و با نام «حماسه عاشورا»، توسط هفت اختر اندیشه، در تهران، در سال ۱۳۹۳ش. چاپ شده است.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3464101 کتاب‌شناسی حماسه عاشورا (دمع السجوم) (۱۳۹۳ش)]،  سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> این کتاب، با عنوان «آنچه در کربلا گذشت»، توسط اسماء‌ الزهرا، در قم، در سال ۱۳۹۲ش. چاپ شده است.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3067948 کتاب‌شناسی آنچه در کربلا گذشت (۱۳۹۲ش)]،  سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> کتاب آه، که بازخوانی کتاب دمع السجوم است، با ویرایش یاسین حجازی، توسط حکمت (جام ظهور)، در تهران، در سال ۱۳۸۷ش. چاپ<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1532734 کتاب‌شناسی کتاب آه (۱۳۸۷ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> و در سال ۱۳۹۴ش. تجدید چاپ شده است.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/4191019 کتاب‌شناسی کتاب آه (۱۳۹۴ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> گزیده‌ای از کتاب دمع السجوم، با نام «مانند باران گریستن»، توسط شمس الضحی، در تهران، در سال ۱۳۸۴ش. چاپ<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/735939 کتاب‌شناسی مانند باران گریستن (۱۳۸۴ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref> و در سال ۱۳۸۸ش. تجدید چاپ شده است.<ref>[http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/1948569 کتاب‌شناسی مانند باران گریستن (۱۳۸۸ش)]، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.</ref>

{{منابع}}

* '''اندیشه و حیات علامه شعرانی'''، سعید رحیمیان، مجله کیهان اندیشه، ش۴۵، آذر و دی ۱۳۷۱ش، شماره ۴۵، ص۸۱.

* '''[http://www.nlai.ir/ سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران]'''.

* '''دمع السجوم: ترجمه کتاب نفس المهموم'''، عباس قمی، ابوالحسن شعرانی، مؤسسه انتشارات هجرت، قم، ۱۳۸۱ش.

* '''زندگی‌نامه علامه شعرانی'''، فصلنامه حکمت سینوی، زهرا آشیان، شماره ۹، تیر و مرداد ۱۳۷۸ش، ص۳۳.

[[رده:کتاب‌های ابوالحسن شعرانی]]

[[رده:کتاب‌های تاریخ زندگی امام حسین(ع)]]