در حال ویرایش دین در جزیرة العرب


'''دین در جزیرة العرب'''، با توجه به تفاوت‌های فراوان در جغرافیای طبیعی آن، یکی از مهم‌ترین عوامل وحدت‌بخش بوده است.

==خاستگاه انبیاء==

جزیرةالعرب زیستگاه [[حضرت آدم(ع)]] و فرزندان ایشان بوده و بر پایه پاره‌ای از روایات، بنای کعبه به دست وی انجام گرفته است.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص283؛ اخبار مکه، ج1، ص61؛ تفسیر قمی، ج1، ص61-62؛ الکافی، ج4، ص212-213.</ref> بازسازی کعبه به دست [[حضرت ابراهیم(ع)]] و سکونت خاندان ایشان در مکه و نقاط دیگر حجاز، در قرآن ([[سوره بقره]]، آیه127) و دیگر منابع اسلامی بازتاب یافته است.<ref>الاصنام، ص5-6؛ اخبار مکه، ج1، ص57-66.</ref> 

نیز این سرزمین محل زندگی دو قوم کهن ثمود و عاد در بخش شمالی بوده که پیامبرانی چون [[حضرت صالح|صالح]] و [[حضرت هود|هود]] به سوی آن‌ها فرستاده شدند. نیز سرزمین [[اردن]] در مرز شمالی شبه جزیره، میعادگاه بسیاری از انبیای خداوند بوده است.<ref>باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی، ص151-205، 233-299.</ref> 

بدین سان، ادیان توحیدی را باید نخستین جلوه‌های دینی این سرزمین دانست. حضور پیامبران در دوره‌های گوناگون، از انحراف اقوام ساکن در مناطق گوناگون شبه جزیره حکایت دارد.

==بت‌پرستی==

[[بت‌پرستی]] عمومی‌ترین باوری بوده که در شبه جزیره نمودی ویژه داشته است. قبایل بت‌های ویژه خود داشتند و به نام برخی از بت‌های مشهور آن‌ها در قرآن اشاره شده است. ([[سوره النجم]]، آیه19-20) پیش از اسلام، بت‌پرستی در شبه جزیره بسیار گسترش یافت و هر خانه‌ای بتی ویژه خود داشت. کسانی که توان تهیه بت نداشتند، به نصب سنگی در مکان دلخواه و طواف پیرامون آن بسنده می‌کردند.<ref>المفصل، ج11، ص66.</ref> 

==کعبه و حج==

کعبه در همه ادیان آسمانی در کانون توجه قرار داشته و مظهر یکتاپرستی بوده و حج به عنوان فریضه‌ای دینی در دوره‌های گوناگون شمرده می‌شده است. در دوره نزدیک به ظهور اسلام، چند عامل در رونق کعبه و مراسم حج نقش داشتند که از جمله آن‌ها می‌توان به این عوامل اشاره کرد: تبدیل کعبه به بت‌خانه‌ای بزرگ و حاوی بت‌های قبایل گوناگون به دست [[عمرو بن لحی خزاعی]]، ایجاد نظم نو در مکه و تقسیم وظایف مرتبط با حج (کلیدداری، غذارسانی و آب‌رسانی به حاجیان) به دست [[قصی بن کلاب]] جد چهارم پیامبر(ص)،  اعلام ممنوعیت نبرد و غارت در ماه‌های ذی‌قعده و ذی‌حجه و محرم و رجب. حج نیز به آمیزه‌ای از سنت ابراهیمی و سنت‌های جاهلی تبدیل شد.

گزارش‌هایی از بی‌توجهی و تحریف در ماه‌های حرام در دوره‌های بعد در دست است.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص270-271؛ المفصل، ج11، ص223.</ref> حج‌‌گزاری قبایل با هم تفاوت داشت و هر قبیله [[تلبیه]] ویژه خود را داشت.<ref>الازمنة و تلبیة الجاهلیه، ص38-45.</ref> حج‌‌گزاران به دو گروه [[اهل حمس]] و [[اهل حل]] تقسیم می‌شدند که اختلافاتی در شیوه حج‌‌گزاری داشتند.<ref>اخبار مکه، ج1، ص184-189.</ref> 

==خرافه‌پرستی==
تقدیس موجودات نامرئی یا خیالی مانند غول، جن و [[شیطان]] و نیز پرستش نیاکان در برخی نقاط شبه جزیره وجود داشته است.<ref>المفصل، ج12، ص281-282.</ref> برخی از مستشرقان به پشتوانه قرائنی مانند نام‌های قبایل و افراد، به تقدیس برخی از حیوانات و گیاهان در شبه جزیره اشاره کرده‌اند.<ref>المفصل، ج2، ص171-172.</ref> 

گروهی دیگر این نظریه را نپذیرفته و با ارائه ادله‌ای به رد آن پرداخته‌اند.<ref>تاریخ التمدن الاسلامی، ج3، ص340 به بعد.</ref> نگهداری سگی سیاه در [[معبد رئام]] در صنعا و تقدیس درختی بزرگ از جانب اعراب به نام ذات‌الانواط<ref>امتاع الاسماع، ج2، ص10.</ref> و پیدا شدن نقش گوزن در بسیاری از آثار بر جای مانده از دوره سبئیان،<ref>باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی، ص324.</ref> نمی‌تواند نشان پایداری این سنت در دوره‌ها و مناطق گوناگون شبه جزیره باشد.

==تقدیس اجرام سماوی==

توجه به اجرام آسمانی و پرستش ماه و خورشید و زهره، پیشینه‌ای کهن در جنوب شبه جزیره داشته و در این میان، ماه از تقدس بیشتر برخوردار بوده است؛<ref>المفصل، ج11، ص50-51.</ref> به گونه‌ای که در سده پنجم ق. م. ماه دارای معبدی ویژه نزدیک شهر مارب بوده که بقایای آن اکنون نیز موجود است.<ref>باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی، ص325.</ref> 

==ادیان مسیحیت و یهودیت==

دین‌های [[مسیحیت]] و [[یهودیت]] در شبه جزیره اصالتی نداشتند و به احتمال، ورود آن‌ها در دوره دوم حکومت حمیریان (378-525م.)  انجام گرفته است. مسیحیت از طریق مبشران نسطوری [[سوریه]] و [[حیره]] و نیز یعقوبی‌های حبشی وارد شبه جزیره شد و کلیساهایی در عدن، ظفار، و نجران ساختند.

امپراتور قسطنطین رومی نیز با هدف نفوذ سیاسی دینی و دستیابی به منافع تجاری و برای رویارویی با نفوذ پارسیان با دو روش حمله نظامی و فرستادن مبشران، در ترویج مسیحیت در این مناطق مؤثر بود.
سکونت یهودیان مهاجر در مناطقی چون [[یثرب]]، [[طائف]]، مکه، خیبر، [[فدک]] و [[تیماء]] گزارش شده است. حمله ابرهه به کعبه نیز با انگیزه تجاری و دینی صورت گرفت.<ref>تاریخ العرب القدیم، ص84، 175، 187؛ المفصل، ج12، ص103، 158-197.</ref> 

==یکتاپرستان و حنفاء==

حنفاء نیز از دیگر گروه‌های دینی در شبه جزیره، به ویژه حجاز، بودند. پیشینه این آیین به زمانه حضرت ابراهیم بازمی‌گردد. برخی از مردم در آن دوره، خود را پرستنده خدای ابراهیم می‌دانستند. از تفصیل باورهای این گروه گزارشی در دست نیست. به علل تفاوت‌های بنیادین میان افراد منتسب به این گروه، وجه مشترک این افراد را می‌توان در مواردی از این قبیل یافت: ترک بت‌پرستی و باور به خدای یگانه، در پیش گرفتن رفتارهای ممتازی چون تفکر در آفرینش و خودداری از رفتارهای ناپسند اجتماعی همچون شرب خمر، زنا، خوردن گوشت میته و خون.<ref>المفصل، ج12، ص25-85؛ جزیرةالعرب قبل الاسلام، ص625-633.</ref> 

==ظهور اسلام==

در حدود سال 610م. رسالت جهانی پیامبر(ص) در نفی بت‌پرستی و دعوت به آموزه‌های آسمانی اسلام، از شهر مکه در شمال شبه جزیره آغاز شد. با وجود روند کند گرایش به اسلام در شهر مکه در دوره تبلیغ 13 ساله پیامبر، مردم یثرب اقبالی مناسب به آیین تازه نشان دادند.

با [[هجرت پیامبر]] و مسلمانان مکی به این شهر در سال 623م. مدینه به مرکز مهم حکومت اسلامی تبدیل گشت. در طول اقامت 10 ساله پیامبر در مدینه، به تدریج قلمرو اسلام به مناطق مهم شبه جزیره مانند مکه، طائف، یمن، [[عمان]]، [[بحرین]]، [[یمامه]]، و مناطق گوناگون نجد گسترش یافت و با پیروان آیین‌های دیگر پیمان‌نامه‌هایی نوشته شد.<ref>فتوح البلدان، ص63-99.</ref> [[عمر بن خطاب]] به پشتوانه حدیثی از پیامبر(ص)، یهودیان و مسیحیان حجاز را وادار به کوچ کرد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص155؛ تاریخ المدینه، ج1، ص183-184.</ref> به این ترتیب، اسلام بر بیشتر نقاط شبه جزیره حکمفرما شد. در دوره‌های بعد، همچنان اسلام دین رسمی نقاط گوناگون شبه جزیره بوده است.

==مذاهب اسلامی==
امروزه تقریباً همه ساکنان شبه جزیره مسلمان هستند. وجود شماری‌اندک از مسیحیان و هندوان در برخی از سواحل شبه جزیره، ره‌آورد مهاجرت‌ به این مناطق است. در عربستان سعودی و قطر، وهابیت حاکم است. بیشتر ساکنان [[کویت]] و [[امارات متحده عربی]]، سنی مذهب هستند. با وجود رواج [[فقه مالکی]] در این کشورها و نیز میان اهل سنت بحرین، [[فقه حنبلی]] در این مناطق رسمیت دارد.
جمعیتی چشمگیر از شیعیان 12 امامی در مناطق ساحلی عربستان، بحرین و کویت حضور دارند. نیز شماری محدود از شیعیان در [[دوبی]] ساکن هستند. نیمی از مردم یمن سنی مذهب و نیم دیگر شیعیان زیدی هستند.‌اندکی از اسماعیلیان طیبی (بُهره‌ها) نیز در این کشور زندگی می‌کنند. باورهای خوارج اباضیه که از اواخر سده سوم ق. در عمان نفوذ یافته بود، اکنون نیز در این کشور رایج است.<ref>شبه جزیره عربستان، ج1، ص48، 75-78.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7376
 | عنوان = جزیرة العرب
 | نویسنده = ابوالفضل ربانی
}}