در حال ویرایش زیدیه

'''زِیدیه'''، فرقه‌ای از [[شیعه]] است که به زید بن علی، فرزند [[امام زین‌العابدین(ع)]]، نسبت داده می‌شود و در قرن دوم هجری شکل گرفت. زیدیه [[زید بن علی|زید]] را امام می‌دانند و بر این باورند که امام باید علیه ستمگران قیام کند. این فرقه دارای چندین شاخه است، از جمله جارودیه و سلیمانیه، که در تاریخ دوام نیاوردند. زیدیه در مباحث کلامی به حسن و قبح عقلی اعتقاد دارند و امامت را تنها برای سه امام اول، [[امام علی(ع)|علی]]، [[امام حسن مجتبی(ع)|حسن]] و [[امام حسین (ع)|حسین(ع)]] به صورت نص می‌پذیرند. در فقه زیدیه، حج دارای شرایط خاصی است و فقیهان معاصر زیدی نسبت به وضعیت سیاسی حاکم بر حرمین انتقاد دارند. زیدیه در تاریخ خود در [[مکه]] و [[مدینه]] نقش فعالی داشته‌اند، اما از قرن هشتم به بعد نفوذ آن‌ها کاهش یافته و در دوران سلطه [[عثمانی]]، حمایت از زیدیه محدود شد.

{{اصلی|زید بن علی}}'''زِیدیه''' منسوب به [[زید بن علی|زید]] فرزند [[امام زین العابدین(ع)]] است. قول مشهور در تاریخ ولادت و شهادت او از سال 80قمری تا 122 قمری و عمر او به مدت 42 سال است.<ref>اعیان الشیعة، ج7، ص107؛ الزیدیة، ص65.</ref> زید در نوشته‌های دانشمندان [[امامیه]] ستوده شده<ref>الارشاد، ص171.</ref> و روایاتی در تمجید او وجود دارد.<ref>اعیان الشیعة، ج7، ص108.</ref> از زید آثار علمی در فقه و تفسیر باقی مانده است.<ref>درسنامه فرق و مذاهب کلامی، ص53.</ref>

تاریخ پیدایش زیدیه، به قرن دوم هجرى باز می گردد. زیدیه پس از شهادت [[امام حسین(ع)]]، زید بن علی را امام می دانند و امام زین العابدین(ع) را تنها پیشواى علم و معرفت می شمارند؛ نه امام به معناى رهبر سیاسى و زمامدار اسلامى، زیرا یکى از شرایط امام از نظر آنان، قیام مسلحانه علیه ستمگران است.<ref>الزیدیة، ص298.</ref> بعدها گروه های همراه با قیام زید، تا قرن چهارم قیام‌های متعددی را شکل دادند<ref>انساب الاشراف، ج3، ص352 – 355؛ ج5، ص 135؛ البدايه و النهايه، ج11، ص5-6؛ تاريخ ابن خلدون، ج1، ص250-253، ج4، ص6-17 و 282.</ref> و حکومت‌هایی در طبرستان<ref>معجم البلدان، ج4، ص14، 474؛ تاريخ الاسلام، ج11، ص12-13.</ref>، یمن<ref>تاريخ ابن خلدون، ج4، ص142-144.</ref> و مغرب اقصا<ref>احسن التقاسيم مقدسي، ص238؛ تاریخ ابن خلدون ج4، ص50؛ علوم انساني دانشگاه الزهرا(س)، ش55، ص73 - 106 «مذهب ادريسيان»،</ref> تشکیل دادند. از سده سوم تا سیزدهم زیدیه با فراز و فرودهایی مداوما در یمن مستقر بوده<ref>تاریخ فرق اسلامی، ج2، ص75-78.</ref> و امروزه نیز جمعیت قابل توجهی از جمعیت یمن را زیدیه تشکیل می‌دهند.<ref>اطلس شیعه، ص465-466.</ref>

زیدیه دارای فرقه هایی است که هر کدام منتسب به افراد شاخص خود هستند. مشهورترین آنها عبارت اند از: جارودیه<ref>فرق الشیعة، ص67- 70.</ref>، سلیمانیه<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ترجمه دکتر محسن مؤیدی، ص41؛ اسفرائینی، التبصیر فی الدین، ص28.</ref>، صالحیه و ابتریه.<ref>اسفرائینی، التبصیر فی الدین، ص28؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج1، ص 159-160.</ref> فرقه هاى مزبور در تاریخ زیدیه دوام نیافتند و میان متأخران زیدیه خبرى از آنان نیست.<ref>الزیدیه، ص86</ref>

زیدیه در مباحث کلامی علاوه بر نقل از عقل نیز بهره گرفته  و از نظر کلامى نیز با شیعه هماهنگ اند و مهم ترین اصل را - که همان حسن و قبح عقلى است - قبول دارند.<ref>الزیدیه، ص209 و 216-217</ref> زیدیه صفات ذاتی خدا را، عین ذات او می دانند و صفات زائد بر ذات را، به شدت رد کرده اند.<ref>اسفراینی، التبصیر فی الدین، ج1، ص35؛ حنفی، نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة، ص55.</ref> به اعتقاد آنان غرض از خلقت انسان ها و بیان تکالیف، بهره مندی از پاداش الهی بوده<ref>نقد الزیدیة، ص229.</ref> و ایمان را علاوه بر معرفت (به خدا) و اقرار زبانی (به توحید و نبوت)، مشتمل بر عمل به همه واجبات و اجتناب از محرمات می دانند.<ref>صبحی، الزیدیة، ص156.</ref> زیدیه، برخلاف جبرگرایان، از مختار بودن انسان دفاع کرده اند و قدرت انسان را مؤثر در پیدایش فعل دانسته اند.<ref>اسفراینی، التبصیر فی الدین، ج1، ص63؛ حنفی، نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة، ص181 ،188 و218.</ref>

=== امامت از دیدگاه زیدیّه ===

زیدیه تنها درباره امامت سه امام اول، [[امام علی(ع)|علی]]، [[امام حسن(ع)|حسن]] و  [[امام حسین (ع)|حسين(ع)]] قائل به نص‌اند و  آن را به صورت آشکار می‌دانند.<ref>الاربعين في اصول الدين، ج2، ص255 - 256؛ اشراق اللاهوت في نقد شرح الياقوت، ص483؛ اصول الايمان، ص222؛ نصیرالدین طوسی، قواعد العقاید، ص125-126؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج1، ص154- 155.</ref> اما به نظر آنها بعد از امام حسين(ع)، تثبيت امامت هر فرد فاطمی (سادات از نسل [[فاطمه زهرا«س»]]) دارای شرايط امامت (شجاعت، علم، ورع، قيام به سيف) با قيام و فراخوان به بيعت صورت می‌گيرد.<ref>تلخيص المحصل، ص416-417؛ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص 268؛ موسوعه مصطلحات الامام الفخر الرازي، ص93،415، 453.</ref> از اين رو آنها قائل به  امامت زيد بن علی(ع) هستند زيرا او ضد ستمگران قيام کرد.<ref>الملل و النحل، ج1، ص155 -156.</ref> بنابراين زيديه در تثبيت امامت، افزون بر نص، به قيام و دعوت باور دارند.<ref>ارشاد الطالبين الي نهج المسترشدين، ص337.</ref> معمولا زيديه قائل به عصمت امام نيستند.<ref>ابکار الافکار في اصول الدين، ج5، ص198؛ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص 263.</ref> به نظر آنها  دو نفر می‌توانند همزمان دارای امامت باشند.<ref>تلخيص المحصل ص461-462.</ref>

بر اساس آموزه‌های فقهی زيد بن علی و مجتهدان زيديه، [[حج]] مشروط به حصول شرايط خاص و واجب فوری است.<ref>منسك الحج و العمرة، الکسبی، ص 4؛ المنسك الحجّ و العمره، صلاح بن احمد، ص 3-7؛ مسند زيد بن علی، ص 220.</ref> به نظر زيديه [[احرام]]، [[وقوف در عرفه]] و [[طواف زيارت]] از اركان حج است كه بدون آن حج به درستی انجام نمی‌شود. اوقات حج در مذهب زيديه شوال، ذی القعده و ده روز اول ذی الحجه است. احرام، طواف قدوم، [[سعی بین صفا و مروه|سعی بين صفا و مروه]] و حلق و تقصير نيز اركان عمره به عنوان سنتی مؤکد است.<ref>منسك الحج و العمرة، قاسم صلاح عامر، ص4-6؛ المنسك الحج والعمره، صلاح بن احمد، ج1، ص6 – 7. </ref>

در خصوص موضع گيري فقيهان معاصر زيدی نسبت به مسائل حج و حرمين بايد يادآوری کرد که آنها از وضعيت سياسی–اجتماعی حاكم بر [[مسجد الحرام]] و سيطره [[آل سعود]] ناراضی‌اند و نقدهای تندی بر رفتار آل سعود دارند.<ref>الاعتصام، ش 11، ص13 -14، «وضعية المسجد الحرام فی ظل حكم آل سعود».</ref>

== زيديه در حج و زیارت ==

زيديه در نخستين مراحل شکل‌گيری، مدافع قيام هایی بودند که در مکه يا مدينه به رهبری برخی از شخصيت‌های منسوب به اهل بيت(ع) بر پا می‌شد.<ref>الارشاد في معرفه حجج الله علي العباد، ج2، ص212.</ref> شرفای مکه از نوادگان [[امام حسن(ع)]] و بر مذهب زيديه بودند. آنان از قرن چهارم تا قرن چهاردهم قمری بر مکه حکمروايی می‌کردند و شروع حکومتشان موجب رونق فعاليت‌های تبليغی زيديان در [[حجاز]] شد.<ref>مسالک الابصار في ممالک الامصار، ج4، ص55-56.</ref>

در سال 497قمری زیدیه دارای جایگاه اختصاصی برای اقامه نماز جماعت در اوقات شبانه روز در مسجدالحرام بودند.<ref>نثر الدر المکنون من فضائل اليمن الميمون، ص14-16.</ref> در سال 578قمری اذان زیدی (اذان حاوی ذکر حي علي خير العمل) بر پا بوده است.<ref>رحله ابن جبير، ص70.</ref> گزارشها حاکی از کاهش نفوذ زیدیه از قرن هشتم قمری است.<ref>العقد الثمين، ج4، ص108؛ ج6، ص313؛ غايه المرام، ج2، ص96؛ اتحاف الوری، ج4، ص411 و ج3، ص685؛ </ref> از قرن دهم به بعد منابع متعددی تغییر مذهب شریفان مکه به اهل سنت را گزارش کرده‌اند.<ref>تحصيل المرام، ج2، ص786-788؛ نک: ميقات حج، ش22، ص68«تاريخ تشيع در مکه و جبل عامل و حلب»؛ تاريخ مکه از آغاز تا دولت شرفاي مکه، ص445-446.</ref>

به طور کلی در عصر سلطه عثمانی بر حرمين، به دليل دشمنی زيديان با [[حکومت عثمانی]] در يمن، نفوذ زيديان در مکه از ميان رفت و [[شرفای مکه]] نيز سعی می‌کردند به شکل علنی از زيديان حمايت نکنند. بدين ترتيب در برخی سال‌ها حج گزاري زيديان يمنی با محدوديت از سوی شرفای مکه همراه شد و جمعيت زيديان اين شهر به مذهب حنفی که مورد حمايت شيعيان بود درآمدند.<ref>صفحات من تاريخ مکه، ج1، ص 234؛ ترحال في الجزيره العربيه، ج1، ص 288</ref>

* '''اطلس شیعه'''، رسول جعفریان، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1387ش.{{برگرفتگی

| پیش از لینک = کتاب

| منبع = درسنامه فرق و مذاهب کلامی