در حال ویرایش زیدیه


'''زِیدیه'''، فرقه‌ای از [[شیعه]] است که به [[زید بن علی]]، فرزند [[امام زین‌العابدین(ع)]]، نسبت داده می‌شود و در قرن دوم هجری شکل گرفته است. زیدیه [[زید بن علی|زید]] را امام می‌دانند و بر این باورند که تنها کسی می‌تواند امام باشد که علیه ستمگران قیام کند. این فرقه دارای چند شاخه، از جمله جارودیه و سلیمانیه، بود که امروزه از میان رفته‌اند. 

زیدیه در اندیشه کلامی به به شیعه نزدیک هستند ولی امامت را تنها برای سه امام اول، [[امام علی(ع)|علی]]، [[امام حسن مجتبی(ع)|حسن]] و [[امام حسین (ع)|حسین(ع)]] به صورت صریح می‌پذیرند. زیدیه در تاریخ [[مکه]] و [[مدینه]] نقش موثری داشته‌اند، اما از قرن هشتم به بعد نفوذ آن‌ها کاهش یافت.  

== زید بن على ==
{{اصلی|زید بن علی}}'''زِیدیه''' منسوب به [[زید بن علی|زید]] فرزند [[امام زین العابدین(ع)]] است. قول مشهور در تاریخ ولادت و شهادت او سال 80 قمری تا 122 قمری است.<ref>اعیان الشیعة، ج7، ص107؛ الزیدیة، ص65.</ref> زید در نوشته‌های دانشمندان [[امامیه]] ستوده شده<ref>الارشاد، ص171.</ref> و روایاتی در تمجید او وجود دارد.<ref>اعیان الشیعة، ج7، ص108.</ref> از زید آثار علمی در فقه و تفسیر باقی مانده است.<ref>درسنامه فرق و مذاهب کلامی، ص53.</ref>

== پیدایش زیدیه ==
تاریخ پیدایش زیدیه، به قرن دوم هجرى باز می گردد. زیدیه پس از شهادت [[امام حسین(ع)]]، [[زید بن علی]] را امام می دانند و امام زین العابدین(ع) را تنها پیشواى علم و معرفت می شمارند؛ نه امام به معناى رهبر سیاسى و زمامدار اسلامى، زیرا یکى از شرایط امام از نظر آنان، قیام مسلحانه علیه ستمگران است.<ref>الزیدیة، ص298.</ref> گروه های‌ زیدی، تا قرن چهارم قیام‌های متعددی را شکل دادند<ref>انساب الاشراف، ج3، ص352 – 355؛ ج5، ص 135؛ البدايه و النهايه، ج11، ص5-6؛ تاريخ ابن خلدون، ج1، ص250-253، ج4، ص6-17 و 282.</ref> و حکومت‌هایی در [[طبرستان]]<ref>معجم البلدان، ج4، ص14، 474؛ تاريخ الاسلام، ج11، ص12-13.</ref>، [[یمن]]<ref>تاريخ ابن خلدون، ج4، ص142-144.</ref> و [[مراکش]]<ref>احسن التقاسيم مقدسي، ص238؛ تاریخ ابن خلدون ج4، ص50؛ علوم انساني دانشگاه الزهرا(س)، ش55، ص73 - 106 «مذهب ادريسيان»،</ref> تشکیل دادند.

== فرقه های زیدیه ==
زیدیه دارای فرقه‌هایی است که هر کدام منتسب به افراد شاخص خود هستند. مشهورترین آنها عبارت اند از: جارودیه<ref>فرق الشیعة، ص67- 70.</ref>، سلیمانیه<ref>اشعری، مقالات الاسلامیین، ترجمه دکتر محسن مؤیدی، ص41؛ اسفرائینی، التبصیر فی الدین، ص28.</ref>، صالحیه و ابتریه.<ref>اسفرائینی، التبصیر فی الدین، ص28؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج1، ص 159-160.</ref> فرقه هاى مزبور در تاریخ زیدیه دوام نیافتند.<ref>الزیدیه، ص86</ref>

== اندیشه ها و آراء کلامی ==
زیدیه در مباحث کلامی علاوه بر نقل، از عقل نیز بهره گرفته  و از نظر کلامى به شیعه نزدیک‌اند.<ref>الزیدیه، ص209 و 216-217</ref> زیدیه صفات ذاتی خدا را، عین ذات او می دانند و صفات زائد بر ذات را، به شدت رد کرده اند.<ref>اسفراینی، التبصیر فی الدین، ج1، ص35؛ حنفی، نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة، ص55.</ref> به اعتقاد آنان هدف خلقت انسان ها و بیان تکالیف، بهره‌مندی از پاداش الهی بوده<ref>نقد الزیدیة، ص229.</ref> و ایمان را علاوه بر معرفت (به خدا) و اقرار زبانی (به توحید و نبوت)، مشتمل بر عمل به همه واجبات و اجتناب از محرمات می دانند.<ref>صبحی، الزیدیة، ص156.</ref> زیدیه از مختار بودن انسان دفاع کرده اند و قدرت انسان را مؤثر در پیدایش فعلش دانسته اند.<ref>اسفراینی، التبصیر فی الدین، ج1، ص63؛ حنفی، نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة، ص181 ،188 و218.</ref>

=== امامت از دیدگاه زیدیه ===
زيديه امامت را به قيام و دعوت می‌دانند.<ref>ارشاد الطالبين الي نهج المسترشدين، ص337.</ref> آنان تنها به امامت سه امام اول، [[امام علی(ع)|علی]]، [[امام حسن(ع)|حسن]] و  [[امام حسین (ع)|حسين]] علیهم‌السلام قائل هستند.<ref>الاربعين في اصول الدين، ج2، ص255 - 256؛ اشراق اللاهوت في نقد شرح الياقوت، ص483؛ اصول الايمان، ص222؛ نصیرالدین طوسی، قواعد العقاید، ص125-126؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج1، ص154- 155.</ref> اما بعد از امام حسين(ع)، هر فرد از نسل [[حضرت فاطمه(س)]] که دارای شرايط (شجاعت، علم، ورع) باشد و قیام کند و فراخوان به بيعت دهد، را امام می‌دانند.<ref>تلخيص المحصل، ص416-417؛ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص 268؛ موسوعه مصطلحات الامام الفخر الرازي، ص93،415، 453.</ref> از اين رو آنها قائل به امامت زيد بن علی(ع) هستند زيرا او ضد ستمگران قيام کرد.<ref>الملل و النحل، ج1، ص155 -156.</ref> زيديه قائل به عصمت امام نيستند.<ref>ابکار الافکار في اصول الدين، ج5، ص198؛ الاربعين في اصول الدين، ج2، ص 263.</ref> همچنین به نظر آنها  دو نفر می‌توانند همزمان دارای امامت باشند.<ref>تلخيص المحصل ص461-462.</ref>

زیدیه تعداد امامان خود را محدود نمیدانند، بعد از زید بن علی تا سال 1382 قمری امامان زیدیه در دروه های زمانی مختلف به امامت رسیده و برخی در یمن به حکومت رسیدند.<ref>[https://cdn.persianpdf.com/1403-10/Ashnaei_ba_Ferghe_Shieh.pdf آشنایی با فرق تشیع، ص100.]</ref>

== حج و حج گزاری در فقه زيديه ==
بر اساس آموزه‌های فقهی زيد بن علی و فقهای زيديه، [[حج]] مشروط به حصول شرايط خاص و واجب فوری است.<ref>منسك الحج و العمرة، الکسبی، ص 4؛ المنسك الحجّ و العمره، صلاح بن احمد، ص 3-7؛ مسند زيد بن علی، ص 220.</ref> به نظر زيديه [[احرام]]، [[وقوف در عرفه]] و [[طواف زيارت]] از اركان حج است كه بدون آن حج به درستی انجام نمی‌شود. اوقات حج در مذهب زيديه شوال، ذی القعده و ده روز اول ذی الحجه است. احرام، طواف قدوم، [[سعی بین صفا و مروه|سعی بين صفا و مروه]] و حلق و تقصير نيز اركان عمره به عنوان سنتی مؤکد است.<ref>منسك الحج و العمرة، قاسم صلاح عامر، ص4-6؛ المنسك الحج والعمره، صلاح بن احمد، ج1، ص6 – 7. </ref>

== زيديان و حرمین ==
زيديه در نخستين مراحل شکل‌گيری، مدافع قيام هایی بودند که در [[مکه]] يا مدينه به رهبری برخی از شخصيت‌های منسوب به [[اهل بیت|اهل بيت(ع)]] بر پا می‌شد.<ref>الارشاد في معرفه حجج الله علي العباد، ج2، ص212.</ref>

=== حاکمان زیدی در مکه ===
[[حکومت فاطمیان]] (297-567ق.) با سپردن حکمرانی [[مکه]] به بزرگ [[اشراف حسنی]]{{یادداشت|آغازگر حکومت اشراف بر مکه، جعفر بن محمد بن حسن بن محمد بن موسی بن عبدالله بن موسی بن عبدالله بن حسن بن حسن بن علی بن ابی‌طالب (حک:۳۵۷/۳۵۸ق) است.[اتعاظ الحنفاء، ج1، ص225؛ تاریخ مکه، ص245.] بر پایه گزارشی دیگر، وی در فاصله سال‌های ۳۵۶–۳۶۰ق. در دوران رقابت میان عباسیان و فاطمیان، حکمرانی مکه را به دست گرفت[منائح الکرم، ج2، ص211-212؛ تاریخ مکه، ص246.] و از بیم عباسیان خود را به المعز لله فاطمی نزدیک کرد. المعز لله، در نامه‌ای ولایت جعفر بر مکه را تأیید کرد و بدین‌گونه حکومت اشراف در مکه آغاز شد.[افادة الانام، ج3، ص75-76.]}}<ref>غایة المرام، ص483 ؛ موسوعة مکة المکرمه، ج2، ص588.</ref> نفوذ خود بر [[حجاز]] را استوار ساختند.<ref>خلاصة الکلام، ص16.</ref> [[اشراف حسنی|شرفای مکه]] نیز خطبه به نام خلیفه فاطمی خواندند و خود را کارگزار فاطمیان نامیدند.<ref>المنتظم، ج14، ص357؛ تاریخ ابن خلدون، ج‏4، ص131؛ خلاصة الکلام، ص17.</ref> [[اشراف حسنی|شرفای مکه]] که سده‌ها (از قرن چهارم تا قرن چهاردهم قمری) به عنوان [[امرای مکه|امیر مکه]] حکومت داشتند<ref>. منائح الکرم، ج2، ص211-212؛ تاریخ مکه، ص246.</ref>، از نوادگان [[امام حسن(ع)]] و بر مذهب زيديه بودند و حکومتشان موجب رونق فعاليت‌های تبليغی زيديان در [[حجاز]] شد.<ref>مسالک الابصار في ممالک الامصار، ج4، ص55-56.</ref> گزارش داده‌اند که زيدی مذهبان در جشن‌های مخصوص [[اعياد مذهبی]] در [[مکه]]، در کنار پيروان ديگر مذاهب، فعال بوده‌اند.<ref>تذکره بالاخبار، ص112؛ رحله ابن بطوطه ج1، ص402.</ref> 

بنابر گزارشی در سال 497 قمری زیدیه دارای جایگاه اختصاصی برای اقامه نماز جماعت در اوقات شبانه روز در [[مسجدالحرام]] بودند.<ref>نثر الدر المکنون من فضائل اليمن الميمون، ص14-16.</ref> در سال 578قمری [[اذان]] زیدی (شامل ذکر حي علی خير العمل) بر پا بوده است.<ref>رحله ابن جبير، ص70.</ref> گزارش‌ها حاکی از کاهش نفوذ زیدیه از قرن هشتم قمری است.<ref>العقد الثمين، ج4، ص108؛ ج6، ص313؛ غايه المرام، ج2، ص96؛ اتحاف الوری، ج4، ص411 و ج3، ص685؛ </ref> از قرن دهم به بعد منابع متعددی تغییر مذهب [[شریفان مکه]] به [[اهل سنت]] را گزارش کرده‌اند.<ref>تحصيل المرام، ج2، ص786-788؛ نک: ميقات حج، ش22، ص68«تاريخ تشيع در مکه و جبل عامل و حلب»؛ تاريخ مکه از آغاز تا دولت شرفاي مکه، ص445-446.</ref>

در عصر سلطه عثمانی بر حرمين، به دليل دشمنی زيديان با [[حکومت عثمانی]] (۱۲۹۹–۱۹۲۲م.) در يمن، نفوذ زيديان در مکه از ميان رفت و [[شرفای مکه]] نيز سعی می‌کردند به شکل علنی از زيديان حمايت نکنند. بدين ترتيب در برخی سال‌ها حج گزاری زيديان يمنی با محدوديت از سوی شرفای مکه همراه شد و جمعيت زيديان مکه به [[مذهب حنفی]] که مورد حمايت شيعيان بود درآمدند.<ref>صفحات من تاريخ مکه، ج1، ص 234؛ ترحال في الجزيره العربيه، ج1، ص 288</ref>

=== ادامه حیات در یمن ===
{{اصلی|حکومت زیدیان در یمن}}
در سال 284 قمری حکومت زيدی به رهبری الهادی الي الحق(245-298ق.) در يمن برپا شد.<ref>تاريخ ابن خلدون، ج4، ص142-144.</ref> حکومت امامان زیدیه در یمن با فراز و فرودهایی از سده سوم قمری تا سال 1382 قمری ادامه داشت و با [[حرمین]] و حاکمان آن در تعامل بود.<ref>تاریخ فرق اسلامی، ج2، ص75-78؛  تاریخ زیدیه در قرن دوم و سوم هجری، ص236؛ زیدیه تاریخ و عقاید، ص85.</ref> در قرن یازدهم قمری گزارش‌ها حکایت از آمدن محمل يمن به مکه، نخستين بار در 980 و سپس در 1049 قمری با همراهی امام وقت زيديان دارد.<ref>موسوعه العتبات المقدسه، ج2، ص294.</ref>

امروزه جمعیت قابل توجهی از جمعیت یمن را زیدیه تشکیل می‌دهند.<ref>اطلس شیعه، ص465-466.</ref> در پی انقلاب مردم یمن در سال 1435قمری/2014 میلادی، حوثی‌ها که گروهی از زیدیان هستند در یمن قدرت یافتند.<ref>جنبش انصارالله یمن، ص230-238.</ref> فقيهان معاصر زيدی از وضعيت سياسی–اجتماعی حاكم بر [[مسجد الحرام]] و سيطره [[آل سعود]] ناراضی‌اند و نقدهای تندی بر رفتار آل سعود دارند.<ref>الاعتصام، ش 11، ص13 -14، «وضعية المسجد الحرام فی ظل حكم آل سعود».</ref>[[پرونده:بقعه ناصر اطروش در آمل.jpg|بندانگشتی|بقعه ناصر اطروش در آمل]]

== زیارتگاه‌های زیدیه ==
افزون بر زیارتگاه‌های مشترک بین امامیه و زیدیه مانند [[قبر پیامبر|قبر رسول‌الله(ص)]] و [[آستان مقدس امام حسین(ع)|حرم امام حسین(ع)]] و [[آستان مقدس امام علی(ع)|حرم امام علی(ع)]] در عتبات، زیدیان بر مزار امامان خویش بناهایی مورد احترام می‌ساختند؛ از مشهورترین آن‌ها می‌توان به [[بقعه ناصر اطروش]] (ناصرالحق) در آمل<ref>تاريخ طبرستان و رويان و مازندران، ص 265.</ref>، [[جامع الامام الهادی]] در صعده [[یمن]]، [[مزار یحیی بن زید]] در جوزجان [[افغانستان]] و برخی مزارات در [[قزوین]] اشاره کرد.<ref>[https://farhangziarat.hzrc.ac.ir/article_106565_6a402fcf1daa8c3e08f98390722c527c.pdf زیارت در نگاه زیدیه، ص16.]</ref>

== جستارهای وابسته ==

* [[زید بن علی]]

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
* '''اعیان الشیعة'''، احمد امین، بیروت، دار المعارف، بی تا.
* '''فرق الشیعة''' حسن بن موسی نوبختی، قم، انتشارات مکتبة المفید، 1388ق.
* '''الزیدیه'''، احمد محمود صبحی، بیروت، دار النهضة العربیة، 1411ق.
* '''انساب الاشراف'''، احمد بن يحيی البلاذری، بيروت، دار الفکر، ‌1417‌ق.
* '''البداية و النهاية في التاريخ'''، اسماعيل بن عمر بن کثير، بيروت، دار الفکر، 1407ق.
* '''تاريخ ابن خلدون'''، عبدالرحمان ابن خلدون، بيروت، دار الفکر، 1408ق.
* ''' معجم البلدان'''، ياقوت حموی، بيروت، دار صادر، 1995م.
* '''احسن التقاسيم في معرفة الاقاليم'''، محمد بن احمد المقدسی، قاهره، مکتبه مدبولی، 1411ق.
* '''تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الاعلام'''، محمد بن احمد الذهبی، بيروت، دار الکتاب العربي، 1410ق.
* '''الملل و النحل'''، محمد بن عبد الکریم شهرستانی، قم، الشریف الرضی، 1364ش.
* '''مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین'''، ابوالحسن اشعری، بیروت، المکتبة العصریة، 1411ق.
* '''التبصیر فی الدین'''، ابوالمظفر اسفرائنی، بیروت، عالم الکتب، 1411ق.
* '''نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة'''، امام حنفی، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، 2006م.
* '''الأربعين في أصول الدين‏'''، فخر الدين رازى، قاهره‏، مكتبة الكليات الأزهرية، 1986م.
* '''إرشاد الطالبين إلى نهج المسترشدين'''، فاضل مقداد، قم، كتابخانه مرعشى‏، 1405ق.
* '''الارشاد في معرفة حجج الله علي العباد'''، محمد شیخ مفید، بيروت، دار المفيد، 1414ق.
* '''إشراق اللاهوت في نقد شرح الياقوت'''، عميد الدين عبيدلى، تهران‏، ميراث مكتوب‏،1381ش.
* '''اصول الایمان'''، عبد القاهر بغدادى، بيروت‏، دار ومكتبة الهلال‏، 2003م.
* '''الاعتصام(ماهنامه)'''، یمن، رابطه علماء الیمن، 2016م.
* '''تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل'''، محمد نصیر الدین الطوسی، بیروت، دارالاضواء، 1405ق.
* '''رحلة ابن جبير'''، محمد بن احمد ابن جبير، بيروت، دار مكتبة الهلال، 1986م.
* '''نثر الدرّ المكنون من فضائل اليمن الميمون'''، محمد بن على‏ اهدلى، مصر، مطبعه زهران‏، بی‌تا.
* '''تاریخ فرق اسلامی'''، حسین صابری، تهران، سازمان سمت، 1383ش.
* '''اطلس شیعه'''، رسول جعفریان، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1387ش.
*'''آشنایی با فرق تشییع'''، مهدی فرمانیان، قم، مرکز مدیریت حوزه علیمه، 1387ش.{{برگرفتگی
| پیش از لینک = بخشهایی از
| منبع = کتاب درسنامه فرق و مذاهب کلامی و مقاله زیارت در نگاه زیدیه
| پس از لینک = 
| لینک = 
}}{{پایان}}
[[رده:فرقه‌های شیعه]]