| نسخهٔ فعلی |
متن شما |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{جعبه اطلاعات بنای مذهبی
| | '''ستون حنّانه،'''ستونی در مسجدالنبي که از جدايي پيامبر ناله سرداد. |
| | عنوان = ستون حنانه
| | ==مکان ستون حنانه== |
| | تصویر =
| | اين ستون از ستون‌های روضه مطهر و پس از ستون توبه، دومين ستون به طرف روضه و ميان منبر و محراب است.<ref>المعالم الاثيره، ص44.</ref> |
| | اندازه تصویر =
| |
| | توضیح تصویر =
| |
| | بنیانگذار =
| |
| | تأسیس =
| |
| | کاربری = تکیه‌گاه پیامبر اسلام در هنگام سخنرانی در مسجد
| |
| | مکان = [[مسجدالنبی]]
| |
| | نام‌های دیگر = الجذع، استن حنانه
| |
| | وقایع مرتبط = گریه تنه درختِ تگیه‌گاه پیامبر
| |
| | تخریب =
| |
| | ظرفیت =
| |
| | وضعیت = از میان رفته
| |
| | مساحت =
| |
| | امکانات =
| |
| | شماره ثبت =
| |
| | معمار =
| |
| | سبک =
| |
| | بازسازی =
| |
| | وبگاه =
| |
| }}
| |
| '''ستون حَنّانه''' (ستون گریه کننده)'''،''' تنه درخت نخلی (در عربی: الجِذْع) بوده که در زمان حیات [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]] در [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] قرار داشت و آن حضرت در هنگام سخنرانی برای نمازگزاران به آن تکیه می‌کرد.
| |
|
| |
|
| روایت شده که پس از ساخته شدن منبر برای رسول الله، صدایی شبیه گریه و ناله از تنه نخل بلند شد. به همین دلیل، به آن ستون حنانه گفته‌اند. بنابر برخی گزارش‌ها مردم فکر می‌کردند ستون حنانه یکی از [[ستون‌های مسجدالنبی]] است؛ اما این موضوع توسط برخی تاریخ‌نگاران رد شده است.
| | ==گریه نخل و ایجاد ستون حنانه== |
| | پيامبر تا پيش از ساخته شدن منبر، بر تنه درخت خرمايی تكيه مي‌داد و سخن مي‌گفت. پس از ساخته شدن منبر به سال ششم يا هفتم ق.<ref>بحار الانوار، ج21، ص47.</ref>نخستين بار که ايشان براي سخنراني و موعظه بر منبر رفت، از آن تنه درخت، نالهاي همچون ناله ماده شتري که آن را از بچه خود جدا کرده باشند يا همانند صداي گاو<ref>دلائل النبوه، ج2، ص563-564؛ عيون الاثر، ج1، ص278؛ السيرة الحلبيه، ج2، ص366.</ref> در فضای مسجد طنين افکند. در اين هنگام، ايشان از منبر فرود آمد و ستون را در بر گرفت يا بر آن دست نهاد. سپس آن ناله به خاموشي گراييد.<ref>شرف النبي، ص430؛ الخرائج و الجرائح، ج1، ص165-166.</ref>آن‌گاه ايشان فرمود: اگر من آن را در بر نگرفته بودم، تا قيامت ناله مي‌کرد.<ref>بحار الانوار، ج17، ص365.</ref> از اين رو، ستونی که در آن مکان قرار گرفت، حنّانه خوانده شد.حنّانه از حنّ به معناي صداي طرب‌انگيز يا غمگينانه است.<ref>معجم مقاييس اللغه، ج2، ص24، «حنّ».</ref> |
|
| |
|
| گفته شده آن تنه درخت را در مسجدالنبی جایی کنار [[منبر رسول‌الله]] و [[ستون مخلقه|ستون مخلّقه]] دفن کردند.
| | ==ستون جزعه== |
| | اين ماجرا از کرامت‌ها و معجزه‌هاي رسول خدا شمرده شده است. از اين رو از این ستون بعدها با نام «جزعه» نيز ياد کرده‌اند<ref>تاريخ و آثار اسلامي، ص212-213.</ref>. |
|
| |
|
| ==پیشینه تاریخی== | | ==سرنوشت تنه درخت== |
| [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]] تا پیش از ساخته شدن منبر، بر تنه درخت خرمایی تکیه می‌داد و سخن می‌گفت. پس از ساخته شدن منبر در سال ششم یا هفتم<ref>بحار الانوار، ج21، ص47.</ref> و یا هشتم هجرت<ref>اثاره الترغیب، ج2، ص 383</ref> نخستین بار که برای سخنرانی و موعظه از منبر استفاده کرد، از آن تنه درخت، ناله‌ای همچون ناله ماده شتری که آن را از بچه خود جدا کرده باشند یا همانند صدای گاو<ref>دلائل النبوه، ج2، ص563-564؛ عیون الاثر، ج1، ص278؛ السیرة الحلبیه، ج2، ص366.</ref> به گوش رسید. در این هنگام، حضرت محمد از منبر فرود آمد و تنه درخت را دربرگرفت یا بر آن دست نهاد تا ناله‌اش خاموش شد.<ref>شرف النبی، ص430؛ الخرائج و الجرائح، ج1، ص165-166.</ref> به نوشته منتهی الآمال، این موضوع از معجزات رسول خدا(ص) بوده و بنابر روایتی، پیامبر فرمود اگر من آن تنه درخت را دربر نمى‌گرفتم تا قیامت ناله مى‌کرد.<ref>منتهی الآمال، ج۱، ص۸۴.</ref>
| | چندین سرنوشت برای تنه درخت، ذکر شده، که به شرح زیر است: |
|
| |
|
| === نام ===
| | * بر پايه گزارشي، به فرمان رسول خدا آن تنه درخت را در جاي خود دفن کردند.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص388-389.</ref> |
| این تنه درخت را حنّانه نامیده‌اند. حنانه از ریشه حَنَّ به معنای صدای طرب‌انگیز یا غمگینانه است.<ref>معجم مقاییس اللغه، ج2، ص24، «حنّ».</ref> همچنین در منابع حدیثی و جغرافیایی عربی آن را با عنوان الجِذع که به معنای تنه درخت است می‌شناسند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=106 برای نمونه: وفاء الوفا، ج2، ص106]</ref>
| | * گفته شده، در توسعه مسجد در زمان عثمان، اين تنه به دست ابي بن کعب از صحابه پيامبر افتاد و نزد او بود تا در جاي خود دفن شد.<ref>الدرة الثمينه، ص262.</ref> |
| | * به گفته ابن جبير كه ميان سال‌هاي 578ـ588ق. به مدينه سفر کرده، تا سده ششم ق. اين تنه در مسجد بود و مردم آن را مسح مي‌کردند و بدان تبرک مي‌جستند.<ref>رحلة ابن جبير، ص149-150؛ مدينه‌شناسي، ص88؛ نک: رحلة ابن بطوطه، ج1، ص153.</ref>ابن بطوطه نيز از استلام آن ياد كرده است.<ref>رحلة ابن بطوطه، ج1، ص153.</ref> |
| | * در برخي منابع شيعي اشاره شده که بني‌اميه پس از تجديد بناي مسجدالنبي، تنه مشهور به حنّانه را از جاي خود کندند.<ref>بحار الانوار، ج17، ص365.</ref> |
|
| |
|
| === سرنوشت تنه درخت ===
| |
| بیشتر گزارش‌ها حاکی از آن است که این تنه درخت در همان زمان پیامبر در مسجد و نزدیک منبر او دفن شد.<ref>نک:تحقیق النصرة، ص ۲۳۷</ref> برخی گفته‌اند آن را زیر منبر و برخی گفته‌اند پایین منبر سمت چپ و برخی دیگر گفته‌اند در شرق منبر دفن کردند.<ref>تحقیق النصره بتلخیص معالم دارالهجره، ص 237</ref> بنابر روایتی پیامبر با تنه درخت صحبت کرد و از او پرسید که آیا می‌خواهد در بهشت جاودان درخت پر ثمری باشد که اولیاء الله از میوه آن بخورند یا می‌خواهد او را به باغی که در آن بوده بازگردانند؟ او بهشت و حیات جاودانه را انتخاب کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=108 وفاء الوفا، ح۲، ص ۱۰۸]</ref>
| |
|
| |
| بنابر گزارش‌هایی مکان قرار گرفتن چوب حنانه در نزدیکی [[ستون مخلقه]] بوده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=114 وفاء الوفا، ج۲، ص ۱۱۴]</ref>
| |
|
| |
| === باورهای عمومی ===
| |
| گزارش‌هایی که از برخی دوره‌های تاریخی در دست است حاکی از آن است که مردم فکر می‌کردند یکی از [[ستون‌های مسجدالنبی]] همان ستون حنانه است. [[ابن جبیر]] (که میان سال‌های ۵۷۸ـ۵۸۸ق. به [[مدینه]] سفر کرده) گزارش می‌کند که مردم قطعه چوبی را که از زیر پوشش ستون نمایان بود به قصد [[تبرک]] لمس می‌کردند و می‌بوسیدند.<ref>رحلة ابن جبیر، ص149-150.</ref>[[ابن بطوطه]] نیز همین گزارش را در سفرنامه‌اش نقل کرده است<ref>رحلة ابن جبیر، ص149-150؛ رحلة ابن بطوطه، ج1، ص153.</ref> و [[مطری|مَطَری]]، تاریخ‌نگار قرن هشتم قمری، نیز گزارش مشابهی نقل کرده است و بر نادرستی این باور تأکید می‌کند.<ref>التعریف بما انست الهجره، ص 93</ref> مَراغی در تحقیق النصرة اشاره می‌کند که به دستور قاضی مدینه در ۷۵۵ق این قسمت از چوب را پوشاندند.<ref>تحقیقه النصره، ص۲۴۱</ref>
| |
| ==فضایل ستون حنانه== | | ==فضایل ستون حنانه== |
|
| |
|
| بنابر برخی احادیث شیعی، نماز گزاردن در کنار حنانه<ref>مستدرک الوسائل، ج3، ص426؛ جامع احادیث الشیعه، ج4، ص515.</ref> توصیه شده است. گفته شده منظور از حنانه در این روایات احتمالا مکان آن در مسجدالنبی است.<ref>[https://rch.ac.ir/article/Details?id=8090 دانشنامه جهان اسلام، مدخل حنانه]</ref>
| | نماز گزاردن در کنار آن<ref>مستدرک الوسائل، ج3، ص426؛ جامع احاديث الشيعه، ج4، ص515.</ref> و تبرک بدان سفارش شده است.<ref>الغدير، ج5، ص124.</ref> |
| | |
| == در ادبیات عرفانی ==
| |
| ماجرای گریه تنه درخت در فراغ پیامبر اسلام، در ادبیات عرفانی مسلمانان مورد توجه قرار گرفته است.<ref>نک: «تحلیلی از هفت روایت استن حنانه»</ref> از [[حسن بصری]] روایت شده وقتی حدیث الجذع را نقل می‌کرد می‌گریست و می‌گفت که تکه چوبی از شوق [[حضرت محمد (ص)|رسول‌الله]] گریه می‌کند، ای بندگان خدا چنین اشتیاقی در شما باید بیشتر باشد.<ref>وفاء الوفا، ج۲، ص 108</ref>
| |
| | |
| [[جلال الدین محمد بلخی]]، عارف و شاعر فارسی سرا (درگذشت: ۶۷۲ق)، درباره ستون حنانه سروده است:<ref>مثنوی معنوی مولوی، دفتر اول</ref>
| |
| {{شعر|استن حنانه از هجر رسول|ناله می‌زد همچو ارباب عقول|گفت پیغامبر چه خواهی ای ستون|گفت جانم از فراقت گشت خون|گفت خواهی که ترا نخلی کنند؟|شرقی و غربی ز تو میوه چنند|یا در آن عالم، حقت سروی کند؟|تا تر و تازه بمانی تا ابد|گفت آن خواهم که دایم شد بقاش|بشنو ای غافل کم از چوبی مباش|آن ستون را دفن کرد اندر زمین|تا چو مردم حشر گردد یوم دین}}
| |
| | |
| ==جستارهای وابسته==
| |
| * [[مسجدالنبی]]
| |
| * [[ستون‌های مسجدالنبی]]
| |
|
| |
|
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
| {{پانویس}} | | {{پانویس}} |
|
| |
|
| ==منابع==
| | [[رده:مسجدالنبی]] |
| {{منابع}}* '''اثاره الترغیب و التشویق'''، محمد بن اسحاق خوارزمی، تحقیق مصطفی محمدحسین ذهبی، مکه، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
| |
| *'''بحار الانوار'''، المجلسی (م.۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی،۱۴۰۳ق؛
| |
| *'''تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره'''، اصغر قائدان، مشعر، ۱۳۷۲ش؛
| |
| * '''تحقیق النصره بتلخیص معالم دارالهجره'''، زین الدین المراغی، تحقیق ابویعقوب نشأت کمال، فیوم، دار الفلاح، ۲۰۰۹م.
| |
| *'''جامع احادیث الشیعه'''، اسماعیل معزی ملایری، قم، المطبعه العلمیه، ۱۳۹۹ق؛
| |
| * '''الخرائج والجرائح'''، سعید بن عبدالله (القطب الراوندی)، قم، مؤسسة الامام المهدی(ع)، ۱۴۰۹ه. ق.
| |
| *'''الدره الثمینه فی اخبار المدینه'''، محمد بن محمود النجار (م.۶۴۳ق.)، به کوشش صلاح الدین، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۷ق؛
| |
| *'''دلائل النبوه'''، البیهقی (م.۴۵۸ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق؛
| |
| *'''رحله ابن بطوطه'''، ابن بطوطه (م.۷۷۹ق.)، ترجمه: محمد علی موحد، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۶ش؛
| |
| *'''رحله ابن جبیر'''، محمد بن احمد (م.۶۱۴ق.)، بیروت، دار مکتبه الهلال، ۱۹۸۶م؛
| |
| *'''السیره الحلبیه'''، الحلبی (م.۱۰۴۴ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق؛
| |
| *'''شرف النبی'''، ابوسعید واعظ خرگوشی، به کوشش روشن، تهران، بابک، ۱۳۶۱ش؛
| |
| *'''عیون الاثر'''، ابن سید الناس (م.۷۳۴ق.)، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۴ق؛
| |
| *'''الغدیر'''، الامینی (م.۱۳۹۲ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۸۷ق؛
| |
| *'''مستدرک الوسائل'''، النوری (م.۱۳۲۰ق.)، بیروت، آل البیت:، ۱۴۰۸ق؛
| |
| *'''المعالم الاثیره'''، محمد محمد حسن شراب، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش؛
| |
| *'''معجم المقاییس اللغه'''، ابن فارس (م.۳۹۵ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۰۴ق؛
| |
| *'''منتهی الآمال'''، شیخ عباس قمی، به تحقیق: ناصر باقر بیدهندی، قم، انتشارات دلیل، ۱۳۷۹ش.
| |
| *'''وفاء الوفاء'''، السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱ق.
| |
| [[رده:ستون‌های مسجدالنبی]] | |
| | |
| [[ar:أسطوانة الحنانة]]
| |
| [[en:Hannana pillar]]
| |
