در حال ویرایش سرمه کشیدن

سرمه کشیدن: کشیدن ماده‌ای خاص بر چشم برای زینت و درمان و از محرمات احرام

== مفهوم‌شناسی و جایگاه ==

سرمه به سنگی خاص و براق که ساییده شده و به چشم کشیده می‌شود گفته می‌شود.<ref>لغت نامه، ج۸، ص۱۲۰۱۰؛ تاج العروس، ج۱۵، ص۶۴۹«کحل».</ref> همچنین سرمه به هر ماده‌ای که برای درمان بر چشم کشیده می‌شود نیز اطلاق شده است.<ref>لغت نامه، ج۱۱، ص۱۶۰۴۷؛ فرهنگ معین، ص۵۵۴«سرمه».</ref> در عربی به سرمه «کُحل»<ref>العین، ج۳، ص۶۲؛ النهايه فی غریب الحدیث، ج‌۴، ص۱۵۴؛‌ لسان العرب، ج‌۱۱، ص۵۸۴‌«کحل».</ref> و به سنگ سرمه «إثمد»<ref>العین، ج۸، ص۲۰؛ معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۲۸«اثمد».</ref> می‌گویند. برخی سرمه را به دو نوع تقسیم کرده‌اند: «اثمد» یعنی سرمه سیاه و «توتیا»، سرمه سفید.<ref>المبسوط، طوسی، ج۵، ص۲۶۳؛ المهذب، ج۲، ص۳۳۰.</ref>

در روایات اسلامی به سرمه کشیدن توصیه شده و برای آن فوائد مادی و معنوی ذکر شده است. بنابر روایات، پیامبر(ص) سرمه را برای درمان آب آوردن چشم، نورانی شدن چشم<ref>طب الائمه، ص۸۳؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۵ و ۹۷؛</ref> و از میان رفتن آلودگی‌های آن<ref>مجمع الزوائد، ج۵، ص۹۶؛ بحار الانوار، ج۹۵، ص۱۵۱؛ مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۹۷.</ref> مؤثر دانسته است. 

 

 

از دیگر آداب این عمل فرد بودن دفعات سرمه کشیدن به چشمان است. در روایتی آمده است که پیامبر(ص) به صورت فرد بر چشمان سرمه می کشید<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۳؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۹۹.</ref> به این صورت که چهار بار بر چشم راست و سه بار بر چشم چپ (هفت بار) از سرمه استفاده می کرد.<ref>الکافی، ج۶، ص۴۹۵؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۱.</ref> در حدیثی دیگر از سه بار سرمه کشیدن بر هر چشم از سوی پیامبر(ص) یاد شده است.<ref>وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۲؛ طب الائمه، ص۸۳؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۹۵.</ref> از دیگر مستحبات این عمل آن است که میِل سرمه از آهن، و سرمه‌دان از استخوان باشد.<ref>وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۳.</ref>

حکم سرمه کشیدن در حال احرام با توجه به معطر بودن یا نبودن آن متفاوت است:

به نظر بیشتر فقیهان شیعه استفاده از سرمه معطر در حال احرام بر مرد و زن حرام است.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۰.</ref> دلیل حرمت، روایاتی از پیامبر(ص) است که در آن استعمال بوی خوش در حال احرام حرام شمرده شده و نیز روایتی از امام صادق(ع) که در آن از استعمال سرمه مخلوط با زعفران نهی شده است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۰.</ref> فقیهان مذاهب اهل سنت نیز استفاده از سرمه معطر را بر محرم حرام شمرده‌اند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۴؛ المغنی، ج۳، ص۳۰۶؛ المجموع، ج۷، ص۳۵۵.</ref> در مقابل برخی از فقیهان شیعه این عمل را در حال احرام مکروه دانسته‌اند.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۵.</ref>

استفاده از سرمه غیر معطر در حال احرام، اگر به قصد زینت باشد، به نظر همه فقیهان شیعه به استناد روایات<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴۶۸.</ref> حرام است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۴؛ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۶؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۲۱.</ref> بسیاری از فقیهان اهل سنت نیز سرمه کشیدن به قصد زینت را حرام دانسته‌اند<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹؛ المغنی، ج۳، ص۳۰۶.</ref> جز فقیهان شافعیه که آن را مکروه می‌دانند.<ref>المجموع، ج۷، ص۳۵۳ و ۳۵۴.</ref>  

بیشتر فقیهان شیعه به استناد روایات، استفاده از سرمه سیاه را هر چند معطر نباشد بر محرم حرام شمرده‌اند. یکی از آن روایات، روایتی از امام صادق(ع) است که سرمه سیاه را زینت شمرده است.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۵؛ الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۴۵۲-۴۵۰؛ مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵.</ref> شافعیه<ref>کتاب الام، ج۲، ص۱۶۴؛ المجموع، ج۷، ص۳۵۳.</ref> و مالکیه<ref>المدونه الکبری، ج۱، ص۴۵۸؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹.</ref> نیز استفاده از «اثمد» و سرمه سیاه را بر محرم بدان جهت که زینت به شمار می‌رود حرام شمرده‌اند. در مقابل برخی فقیهان امامیه<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۷۵؛ کشف اللثام، ج۵، ص۳۵۴.</ref> و برخی از فقیهان حنبلیه<ref>المغنی، ج۳، ص۳۰۶.</ref> این عمل را بر محرم مکروه دانسته‌اند.

به فتوای فقیهان شیعه احرام‌گزار در صورت استفاده از سرمه سیاه و زینتی مرتکب حرام شده، ولی کفاره بر او واجب نیست.<ref>تذکره الفقهاء، ج۷، ص۳۲۶؛ مهذب الاحکام، ج۱۳، ص۲۲۱؛ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۸.</ref> برخی از فقیهان شیعه مانند امام خمینی برآنند که در صورت استفاده مُحرم از سرمه معطر، احتیاط در آن است که کفاره استعمال بوی خوش را پرداخت کند.<ref>تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۲۲.</ref> بسیاری نیز پرداخت کفاره را مستحب شمرده اند.<ref>کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۴۸؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۲۱؛ مناسک الحج، تبریزی، ص۱۲۰.</ref>

نظر فقیهان اهل سنت درباره کفاره استفاده از سرمه در حال احرام مختلف است. حنبلیه کفاره را برای سرمه کشیدن واجب نمی‌دانند.<ref>المغنی، ج۳، ص۳۰۷ و ۳۱۰.</ref> شافعیه برآنند که سرمه سیاه کفاره ندارد، ولی بر محرم در صورت استفاده از سرمه معطر فدیه واجب است.<ref>المجموع، ج۷، ص۳۵۳ و ۳۵۴.</ref> حنفیه کفاره را در استفاده از سرمه معطر واجب دانسته‌اند. به اعتقاد آنها اگر بوی خوش سرمه اندک باشد دادن صدقه‌ای کافی است، ولی اگر بوی خوش آن زیاد باشد محرم باید حیوانی را قربانی کند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۴؛ بدائع الصنایع، ج۲، ص۱۹۱.</ref> در میان فقهای مالکیه در این باره سه دیدگاه وجود دارد. بر پایه دیدگاه مشهور، کفاره واجب است. برخی از آنان کفاره را واجب ندانسته و برخی کفاره را فقط بر زنان واجب دانسته‌اند.<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۲۹.</ref>

* لغت نامه: دهخدا (م.۱۳۳۴ش.) زير نظر محمد معين و سيد جعفر شهيدي، تهران، مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش.

* مختلف الشيعه في احکام الشريعه: حسن بن يوسف حلي(علامه حلي) (م.۷۲۶ق.)، قم، انتشارات الاسلامي ، ۱۴۱۳ق.

* المدونه الکبري: مالک بن انس (م.۱۷۹ق)، بيروت، دار الآحياءالتراث العربي، ۱۳۲۳ق.  

* مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل: حسين نوري الطبرسي (م.۱۳۲۰ق)، قم، مؤسسه آل البيت، ۱۴۰۸ق. 

* المغني: عبدالله بن قدامه (م.۶۲۰ق.)، بيروت، دار الكتب العلميه.

* مکارم الاخلاق: الفضل بن الحسن الطبرسي (م.قرن۶ق.)، قم، شريف الرضي، ۱۳۹۲ق.

* مهذب الاحکام في بيان الحلال و الحرام: ‏ سيد عبدالأعلي‏سبزواري (م.۱۴۱۴ق.)، مکتبه آيه الله سبزواري، ‏۱۴۱۶ق.  

* مواهب الجليل: محمد بن محمد الحطاب الرعيني (م.۹۵۴ق.)، تحقيق زکريا عميرات، بيروت، دار الکتب العلميه، ۱۴۱۶ق.

* النهايه في غريب الحديث و الاثر: ابن ‏اثير (م.۶۰۶ق.)، تحقيق طاهر احمد الزاوي و محمود محمد الطناحي، قم، اسماعيليان، ۱۳۶۴ش.

* وسائل الشيعه (تفصيل وسائل الشيعه الي تحصيل مسائل الشريعه): محمد بن الحسن الحر العاملي (م.۱۱۰۴ق.)، الحر العاملي (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل البيت، ۱۴۱۴ق.

[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]