در حال ویرایش سفرنامه‌های فارسی حج
این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.
| نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
مضامین عمده این سفرنامه‌ها را موضوعاتی شامل توصیف راه‌ها و دشواری‌های سفر، رخدادهای سفر، وصف بناها، زیارت‌گاه‌ها، بیان احوال [[حاجی|حجگزاران]] و در حد کمتری معرفی مناسک و آداب حج دانست. نویسندگان این آثار از شهرهای مختلف [[ایران]] برخاسته‌اند. نیز برخی از آنها از اهالی مناطق فارسی زبان مانند هند و آسیای میانه بوده‌اند. | مضامین عمده این سفرنامه‌ها را موضوعاتی شامل توصیف راه‌ها و دشواری‌های سفر، رخدادهای سفر، وصف بناها، زیارت‌گاه‌ها، بیان احوال [[حاجی|حجگزاران]] و در حد کمتری معرفی مناسک و آداب حج دانست. نویسندگان این آثار از شهرهای مختلف [[ایران]] برخاسته‌اند. نیز برخی از آنها از اهالی مناطق فارسی زبان مانند هند و آسیای میانه بوده‌اند. | ||
== | == از سده چهارم تا سده دوازدهم قمری== | ||
نخستین سفرنامه حج فارسی، [[سفرنامه ناصر خسرو]] شاعر و حکیم [[اسماعیلی]] مذهب است. این سفرنامه گزارش سفرهای ناصر خسرو طی هفت سال است که نخستین آنها در 437 قمری آغاز شد.<ref>. تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی، ج1، ص336-339.</ref> او را پیشگام سیاحان ایرانی و سفرنامه‌اش را بهترین اثر در نوع خود در زبان فارسی دانسته‌اند.<ref>. حج در ادب فارسی، ص122؛ مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش139 و 140، ص90«جهانگردی و سفرنامه نویسی در اسلام و ایران».</ref> او چهار بار حج گزارد و تا شمال آفریقا شهر به شهر را دید و جزییات خاطراتش را نوشت و در 444 قمری به ایران بازگشت. | نخستین سفرنامه حج فارسی، [[سفرنامه ناصر خسرو]] شاعر و حکیم [[اسماعیلی]] مذهب است. این سفرنامه گزارش سفرهای ناصر خسرو طی هفت سال است که نخستین آنها در 437 قمری آغاز شد.<ref>. تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی، ج1، ص336-339.</ref> او را پیشگام سیاحان ایرانی و سفرنامه‌اش را بهترین اثر در نوع خود در زبان فارسی دانسته‌اند.<ref>. حج در ادب فارسی، ص122؛ مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش139 و 140، ص90«جهانگردی و سفرنامه نویسی در اسلام و ایران».</ref> او چهار بار حج گزارد و تا شمال آفریقا شهر به شهر را دید و جزییات خاطراتش را نوشت و در 444 قمری به ایران بازگشت. | ||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
* [[حجازیه (کتاب)|رساله حجازیه]]، نوشته ابوالاشرف محمد بن حسین یزدی(762قمری) از ثروتمندان یزد و از نزدیکان [[آل جلایر]] (حکومت بین 740 تا 835قمری در عراق و آذربایجان) در سال 757 قمری که گزارشی است از دشوارهای راه حج و بدی وضع آب در [[مکه]] و [[مدینه]].<ref>نک: مجموعه رسائل خطی فارسی، دفتر اول،ص 30-45</ref> | * [[حجازیه (کتاب)|رساله حجازیه]]، نوشته ابوالاشرف محمد بن حسین یزدی(762قمری) از ثروتمندان یزد و از نزدیکان [[آل جلایر]] (حکومت بین 740 تا 835قمری در عراق و آذربایجان) در سال 757 قمری که گزارشی است از دشوارهای راه حج و بدی وضع آب در [[مکه]] و [[مدینه]].<ref>نک: مجموعه رسائل خطی فارسی، دفتر اول،ص 30-45</ref> | ||
* سفرنامه مکه شیخ علی جبل عاملی از عالمان شیعه اواخر عهد [[صفویه]] که در سال 1033ق نوشته شده.<ref>. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش68 - 69، ص134-137«خاطراتی از سفرهای حج دوره صفوی».</ref> | * سفرنامه مکه شیخ علی جبل عاملی از عالمان شیعه اواخر عهد [[صفویه]] که در سال 1033ق نوشته شده.<ref>. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش68 - 69، ص134-137«خاطراتی از سفرهای حج دوره صفوی».</ref> | ||
* خاطرات حج محمد تقی مجلسی (1041قمری).<ref>صفویه در عرصه دین و فرهنگ و سیاست، ج3، ص1047-1052.</ref> | * خاطرات حج محمد تقی مجلسی ( 1041قمری).<ref>صفویه در عرصه دین و فرهنگ و سیاست، ج3، ص1047-1052.</ref> | ||
* سفرنامه منظوم حج بانویی اصفهانی (اواخر قرن دوازدهم) شامل بیش از هزار بیت شعر در وصف راه حج و ذکر عواطف [[شیعه|شیعیان]] نسبت به زیارت‌گاه‌های حرمین است.<ref>سفرنامه منظوم حج، مقدمه، ص9-15.</ref> | * سفرنامه منظوم حج بانویی اصفهانی (اواخر قرن دوازدهم) شامل بیش از هزار بیت شعر در وصف راه حج و ذکر عواطف [[شیعه|شیعیان]] نسبت به زیارت‌گاه‌های حرمین است.<ref>سفرنامه منظوم حج، مقدمه، ص9-15.</ref> | ||
* بخشی از [[منظومه چهارتخت]] سروده حسین ابیوردی که در سال 898 قمری سروده شده و گزارش سفر اوست به حرمین و چند شهر دیگر از جمله قدس، استانبول، مصر، حلب و شام.<ref>سفرنامه منظوم حج، ص 85.</ref> | * بخشی از [[منظومه چهارتخت]] سروده حسین ابیوردی که در سال 898 قمری سروده شده و گزارش سفر اوست به حرمین و چند شهر دیگر از جمله قدس، استانبول، مصر، حلب و شام.<ref>سفرنامه منظوم حج، ص 85.</ref> | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
* سفرنامه منظوم [[تحفة الحرمین (قادری)|تحفه الحرمین]]، سروده محمد رحیم الدین قادری از دانشوران هندوستان در 1203 قمری.<ref>پنجاه سفرنامه حج قاجاری ج1، ص173-212</ref> | * سفرنامه منظوم [[تحفة الحرمین (قادری)|تحفه الحرمین]]، سروده محمد رحیم الدین قادری از دانشوران هندوستان در 1203 قمری.<ref>پنجاه سفرنامه حج قاجاری ج1، ص173-212</ref> | ||
== سفرنامه‌های سده سیزدهم و | == سفرنامه‌های سده سیزدهم و چهاردهم == | ||
سفرنامه نویسی حج در زبان فارسی در دوره [[قاجاریه]] (حک: 1209- | سفرنامه نویسی حج در زبان فارسی در دوره [[قاجاریه]] (حک: 1209-1324قمری) رونق یافت.<ref>. با کاروان صفا در سال82، ص355؛ حج در ادب فارسی، ص122.</ref> بیشتر این آثار، متعلق به دوره [[ناصرالدین شاه]] (حک:1264-1313قمری) اند. از مقطع زمانی 1260 تا 1338قمری بیش از 45 سفرنامه حج شناسایی شده است.<ref>. میقات حج، ش70، ص80«کاروان های حج عثمانی به روایت سفرنامه های ایرانی دوره قاجار». | ||
</ref>بیشتر سفرنامه‌های این دوره متعلق به اشراف، مأموران دولتی، رجال سیاسی و درباریان است.<ref>. تاریخ اسلام در آینه پژوهش، ش32، ص23،«سفر زیارتی حج در دوره ی قاجار...».</ref> برخی بر این نظرند که سفرنامه‌نویسان این دوره در شیوه خاطره نویسی و روایت متاثر از ادبیات اروپایی‌اند.<ref>. تاریخ اسلام در آینه پژوهش، ش32، ص22-23«سفر زیارتی حج در دوره ی قاجار...»؛ سفرنامه سیف الدوله، پیشگفتار، ص9-10.</ref> از لحاظ موضوعی، غیر از خاطرات راه، شرح احساسات مذهبی، توضیح مناسک حج، توصیف بناها، بیان سختی‌های راه حج و نیز دشواری‌های خاص شیعیان در سفر حج مضامین پر بسامد سفرنامه‌های این دوره است.<ref>. نک: پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج1، ص 9- 131؛ حدیث قافله‌ها، ص 203، 214.</ref> | |||
فهرست زیر بخشی از سفرنامه‌های نوشته شده در عصر قاجاری است: | فهرست زیر بخشی از سفرنامه‌های نوشته شده در عصر قاجاری است: | ||
{{ستون-شروع|2}} | {{ستون-شروع|2}} | ||
* [[تذکرة الطریق (کتاب)|تذکرة الطریق فی مصائب حجاج بیت الله العتیق]] نوشته یکی از شاهزادگان هند، محمد عبدالحسین کربلایی کرناتی که در بیان سفرش بین 1230 تا 1232 قمری.<ref>تذکره الطریق فی مصائب حجاج بیت الله العتیق، مقدمه، ص14-16.</ref> | * [[تذکرة الطریق (کتاب)|تذکرة الطریق فی مصائب حجاج بیت الله العتیق]] نوشته یکی از شاهزادگان هند، محمد عبدالحسین کربلایی کرناتی که در بیان سفرش بین 1230 تا 1232 قمری.<ref>. تذکره الطریق فی مصائب حجاج بیت الله العتیق، مقدمه، ص14-16.</ref> | ||
* [[بزم غریب]] محمدعلی بروجردی از خان های شیراز در سال1261قمری<ref>به سوی ام القری، ص231-235.</ref> | * [[بزم غریب]] محمدعلی بروجردی از خان های شیراز در سال1261قمری<ref>. به سوی ام القری، ص231-235.</ref> | ||
* سفرنامه [[تبیین احوال مکه المعظمه (کتاب)|تبیین احوال مکه المعظمه و مدینه المنوره و مسجدالاقصی]] نوشته عبدالرحمان قاری سمرقندی، عالمی حنفی مذهب از اهالی نواحی بلخ که پیش از 1277قمری نوشته شده است.<ref>میقات حج، ش85، ص79-103،«ارکان الحج و مسافه الطریقمری.».</ref> | * سفرنامه [[تبیین احوال مکه المعظمه (کتاب)|تبیین احوال مکه المعظمه و مدینه المنوره و مسجدالاقصی]] نوشته عبدالرحمان قاری سمرقندی، عالمی حنفی مذهب از اهالی نواحی بلخ که پیش از 1277قمری نوشته شده است.<ref>. میقات حج، ش85، ص79-103،«ارکان الحج و مسافه الطریقمری.».</ref> | ||
* سفرنامه حج بانویی هندی به نام شاه جهان بیگم در سال 1280قمری که در فصل هفتم کتاب [[تاج الاقبال]] در تاریخ بهوپال درج شده است.<ref>پیام | * سفرنامه حج بانویی هندی به نام شاه جهان بیگم در سال 1280قمری که در فصل هفتم کتاب [[تاج الاقبال]] در تاریخ بهوپال درج شده است.<ref>. پیام بهارستان ، ش3، ص642،«گزارش سفر حج بانوی هندی...».</ref> | ||
* [[سفرنامه سیف الدوله (کتاب)|سفرنامه سیف الدوله]] از شاهزادگان قاجار در 1279قمری <ref>سفرنامه سیف الدوله، پیشگفتار، ص9-16؛ حج در ادب فارسی، ص131.</ref> | * [[سفرنامه سیف الدوله (کتاب)|سفرنامه سیف الدوله]] از شاهزادگان قاجار در 1279قمری <ref>. سفرنامه سیف الدوله، پیشگفتار، ص9-16؛ حج در ادب فارسی، ص131.</ref> | ||
* [[سفرنامه حج منصور]] نیز در 1286قمری نوشته شده و حاوی خاطره ای قصه وار از سفر است.<ref>پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج2، ص 199.</ref> | * [[سفرنامه حج منصور]] نیز در 1286قمری نوشته شده و حاوی خاطره ای قصه وار از سفر است.<ref>. پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج2، ص 199.</ref> | ||
* [[سفرنامه فرهاد میرزا (کتاب)|سفرنامه معتمد الدوله فرهاد میرزا]] در | * [[سفرنامه فرهاد میرزا (کتاب)|سفرنامه معتمد الدوله فرهاد میرزا]] در 1392قمری با نام هدایه السبیل و کفایه الدلیل. | ||
* سفرنامه حج عبدالغفار خان نجم الدوله (سفر از شعبان1296 تا جمادی | * سفرنامه حج عبدالغفار خان نجم الدوله (سفر از شعبان1296 تا جمادی الاولی1297قمری) | ||
* سفرنامه حجاز و عتبات محمد ابراهیم طوسی خراسانی معروف به حسام الشعرا مشتری (م. | * سفرنامه حجاز و عتبات محمد ابراهیم طوسی خراسانی معروف به حسام الشعرا مشتری(م.1305قمری) بین شعبان 1297 تا محرم1298قمری | ||
* [[سفرنامه حسام السلطنه (کتاب)|سفرنامه مکه حسام السلطنه]] برادر فرهاد میرزا در | * [[سفرنامه حسام السلطنه (کتاب)|سفرنامه مکه حسام السلطنه]] برادر فرهاد میرزا در 1297قمری<ref>.آینه آثار، ص118.</ref> | ||
* سفرنامه مکه دختر فرهادمیرزا، مهرماه خانم 1297 | * سفرنامه مکه دختر فرهادمیرزا، مهرماه خانم 1297 | ||
* منظومه ای سروده محمد ابراهیم مشتری خراسانی 1297 | * منظومه ای سروده محمد ابراهیم مشتری خراسانی 1297 | ||
* سفرنامه مکه عبدالحسین خان افشار ارومی در سال | * سفرنامه مکه عبدالحسین خان افشار ارومی در سال 1299قمری | ||
* سفرنامه محمد حسین فراهانی در سال 1302- | * سفرنامه محمد حسین فراهانی در سال 1302-1303ق | ||
* [[تحفة الحرمین و سعادة الدارین (کتاب)|سفرنامه نایب الصدر شیرازی]] در همین سال | * [[تحفة الحرمین و سعادة الدارین (کتاب)|سفرنامه نایب الصدر شیرازی]] در همین سال | ||
* سفرنامه مکه ظهیر الملک کرمانشاهی در | * سفرنامه مکه ظهیر الملک کرمانشاهی در 1306قمری | ||
* روزنامه سفر حج و عتبات نوشته بانو علویه کرمانی | * روزنامه سفر حج و عتبات نوشته بانو علویه کرمانی 1309قمری | ||
* حج نامه نوشته سلیم خان تکابی از مردمان کرد شافعی در سال 1310 قمری | * حج نامه نوشته سلیم خان تکابی از مردمان کرد شافعی در سال 1310 قمری<ref>. سفرنامه حج تکابی، ص115-122.</ref> | ||
* [[سفرنامه میرزا داوود میر وظایف (کتاب)|سفرنامه میرزا داود وزیر وظایف]] در سال1322قمری نوشته شده است.<ref>سفرنامه میرزا داود وزیر وظایف، پیشگفتار، ص15-17.</ref> | * [[سفرنامه میرزا داوود میر وظایف (کتاب)|سفرنامه میرزا داود وزیر وظایف]] در سال1322قمری نوشته شده است.<ref>. سفرنامه میرزا داود وزیر وظایف، پیشگفتار، ص15-17.</ref> | ||
* سفرنامه مکه محمدتقی جورابچی از تجار دوره مشروطه از سفرهای او بین سال | * سفرنامه مکه محمدتقی جورابچی از تجار دوره مشروطه از سفرهای او بین سال های1324 -1330ق است<ref>. میقات حج، ش74، ص59-65،«سفرنامه ی مکه حاج محمدتقی جورابچی».</ref> | ||
* سفرنامه مکه نوشته محمد ابراهیم کارزونی شیرازی ( | * سفرنامه مکه نوشته محمد ابراهیم کارزونی شیرازی(1334قمری) از عالمان شیعه که در سال1315قمری به حج رفته <ref>. پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج6، ص 208.</ref> | ||
* [[سفرنامه امین الدوله (کتاب)|سفرنامه میرزاعلی خان امین الدوله]] صدر اعظم [[مظفرالدین شاه]] است که در | * [[سفرنامه امین الدوله (کتاب)|سفرنامه میرزاعلی خان امین الدوله]] صدر اعظم [[مظفرالدین شاه]] است که در 1316قمری به حج رفته است.<ref>. سفرنامه امین الدوله، مقدمه، ص64.</ref> | ||
* سفرنامه عبدالسلام تربتی از عالمان خراسان در 1317 | * سفرنامه عبدالسلام تربتی از عالمان خراسان در 1317 | ||
* سفرنامه وقارالدوله همسر ناصرالدین شاه در 1317 | * سفرنامه وقارالدوله همسر ناصرالدین شاه در 1317 <ref>. نک. پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج6، ص680، 823؛ ج7، ص9.</ref> | ||
* سفرنامه مدیرالدوله در | * سفرنامه مدیرالدوله در 1321قمری نوشته میرزا محمودخان <ref>. دوسفرنامه حج، ص130 - 135؛ پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج7، ص370-375.</ref> | ||
* شماری از سفرنامه‌های حج از دوران سلطنت احمدشاه قاجار(حک:1288-1304ش.) باقی مانده‌اند. | * شماری از سفرنامه‌های حج از دوران سلطنت احمدشاه قاجار(حک:1288-1304ش.) باقی مانده‌اند. | ||
* سفرنامه مکه نوشته میرزا علی | * سفرنامه مکه نوشته میرزا علی هسته ای اصفهانی در 1291ش./1331قمری <ref>. پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ج7، ص704-711«سفرنامه میرزا علی اصفهانی».</ref> | ||
* سفرنامه حج میرزا علی اصفهانی از شاگرادن | * سفرنامه حج میرزا علی اصفهانی از شاگرادن سیدمحمدکاظم صاحب عروه، در سال 1331قمری<ref>. به سوی ام القری، ص153-155.</ref> | ||
* سفرنامه مرجانی نوشته یک روحانی به نام ابوالقاسم مرجانی که آن را در | * سفرنامه مرجانی نوشته یک روحانی به نام ابوالقاسم مرجانی که آن را در 1332قمری تحریر کرده،<ref>. دو سفرنامه حج، ص9-11.</ref> | ||
* سفرنامه حج ایازخان قشقایی در اردیبهشت تا دی ماه | * سفرنامه حج ایازخان قشقایی در اردیبهشت تا دی ماه 1301ش(1340-1341قمری) اندکی پس از کودتای سوم اسفند <ref>. پنجاه سفرنامه حج قاجار، ج8، ص153«سفرنامه مکه».</ref> | ||
* سفرنامه مکه فخرالدین حجازی در سال | * سفرنامه مکه فخرالدین حجازی در سال 1341قمری که ویژگی آن داشتن بیانی طنزگونه است.<ref>. پنجاه سفرنامه حج قاجار، ج8، ص172، 202«سفرنامه مکه».</ref> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== | == دوره معاصر == | ||
در بیشتر سفرنامه‌های دوره پهلوی (حک:1304-1357ش.) مضامین انتقادی غلبه دارد و آسیب‌ها و خطاها به وهابیت، استعمار و غرب، سیاستمداران و یا متولیان حج کشورها نسبت داده می‌شود.<ref>. حج در ادب فارسی، ص178-179.</ref> | در بیشتر سفرنامه‌های دوره پهلوی (حک:1304-1357ش.) مضامین انتقادی غلبه دارد و آسیب‌ها و خطاها به وهابیت، استعمار و غرب، سیاستمداران و یا متولیان حج کشورها نسبت داده می‌شود.<ref>. حج در ادب فارسی، ص178-179.</ref> | ||
از سفرنامه‌هایی که عالمان شیعه در این دوره | از سفرنامه‌هایی که عالمان شیعه در این دوره نوشته اند، سفرنامه حج آیت الله محمود طالقانی [[به سوی خدا می‌رویم|به سوی خدا می رویم]] در سال1331ش. و [[سفرنامه آیت الله صافی گلپایگانی]] شایان ذکراند که در آنها توجه به خصوص بر وحدت اسلامی<ref>. بسوی خدا می رویم، ص203 -204، 292؛ سفرنامه حج،صافی گلپایگانی، ص 171</ref> تاکید شده است. | ||
برخی روشنفکران مسلمان نیز با رفتن به سفر حج و نگارش سفرنامه به مسائل جهان اسلام توجه نشان دادند. از این میان نقدهای جلال آل احمد در [[خسی در میقات]] از سیاست و استعمار، قابل | برخی روشنفکران مسلمان نیز با رفتن به سفر حج و نگارش سفرنامه به مسائل جهان اسلام توجه نشان دادند. از این میان نقدهای تند و تیز جلال آل احمد در [[خسی در میقات]] از سیاست و استعمار، قابل توجه اند.<ref>. خسی در میقات، ص91، 100، 126.</ref> | ||
در سفرنامه‌هایی مانند [[سفرنامه حج و راهنمای حاج (کتاب)|سفرنامه حج و راهنمای حاج]] | در سفرنامه‌هایی مانند [[سفرنامه حج و راهنمای حاج (کتاب)|سفرنامه حج و راهنمای حاج]] حسین ذوالقدر شجاعی(1334ش.) به جنبه آموزشی سفرنامه برای دیگر زائران اهمیت داده اند.<ref>. سفرنامه حج و راهنمای حجاج، ص1-2، 13.</ref>در نمونه هایی مانند [[با من به خانه خدا بیایید]] نوشته محمدرضا خلیلی در سال 1340ش.<ref>. با من به خانه خدا بیایید، ص79-88،134-138</ref> و [[ای قوم به حج رفته]] نوشته جواد مجابی در سال1351؛<ref>. ای قوم به حج رفته، ص3347-48،،55-58.</ref> حج نامه علی نقی منزوی(1352ش.)<ref>. نک. کاوه، ش47 – 48، ص60 – 62«حجنامه».</ref> و [[سعی هاجر]] نوشته شکوه میرزادگی<ref>. سعی هاجر ، ص 82-83</ref> لحن و بیان نقدگونه بر گزارش غلبه دارد. | ||
کثرت سفرنامه نویسی در چهار دهه بعد از پیروزی [[انقلاب اسلامی]] ایران،<ref>. نک. کتابشناسی حج و زیارت، ص155-245.</ref> تابعی از کثرت حجگزاران و عمره گزاران، گسترش آموزش عمومی و توجه نهادهای دولتی به رواج مسائل دینی است. در این دوره سفرنامه‌های متعدد از منظرهای مختلف نگاشته شده که گاه شامل دلنوشته‌ها و بیان احساسات معنوی زائر است و گاهی شامل گزارش وقایع و تجربیات سفر یا اشارات سیاسی و اجتماعی یا بیان اسرار عرفانی حج است. | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||