| نسخهٔ فعلی |
متن شما |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{جعبه اطلاعات کتاب
| | این کتاب از مشهورترین و مهمترین سفرنامه‌های [[حج]] است. در این اثر شرح فریضه حج سال ۵۷۹ قمری بیان شده است. همچنین شامل سفر طولانی ابن جبیر از [[اندلس]] در سالهای میان ۵۷۸ تا ۵۸۱ قمری است. نام اصلی اثر به درستی مشخص نیست و از آن با عناوین رحله الکنانی،<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیای، 242-244؛ نشوار المحاضره، ج7، ص330؛ الرحلات المغربیه، ص 102.</ref> یا الاسفار رحله ابن جبیر، اعتبار الناسک فی ذکر الآثار الکریمه والمناسک، تذکیر (تذکره) بالاخبار عن اتفاقات الاثار، و الرحلۀ الی المشرق<ref>. معجم المطبوعات العربیة، ج1، ص62.</ref> یاد کردهاند. |
| | عنوان =
| | [[پرونده:تصویر سفرنامه ابن جبیر.jpg.JPG|File.png|270px|thumb|left|سفرنامه ابن جبیر]] |
| | عنوان اصلی =
| | ==ابن جبیر و سفرهای حج او== |
| | تصویر =جلد سفرنامه ابن جبیر.jpg
| | {{اصلی|ابن جبیر}} |
| | اندازه تصویر = | | ابوالحسین محمد بن احمد مشهور به ابن جبیر، ادیب، از رجال دانش آموخته دیوان عصر خویش، شاعر و جهانگرد مالکی اندلسی دهم ربیع الاول سال ۵۴۰ قمری، در شهر بلنسی‌ه‌اند[[اندلس|لس]] (مرکز بخش خودمختار Valencia در اسپانیای فعلی) به دنیا آمد و به سال ۶۱۴ قمری در [[مصر]] درگذشت. |
| | توضیح_تصویر =
| | |
| | نویسنده =محمد ابن جبیر(م.۶۱۴ق.)
| | او سه بار به [[حج]] رفت. سفر اول او که شرح آن در سفرنامه او آمده است در سالهای ۵۷۸ تا ۵۸۱ قمری به طول انجامید.<ref>تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص 242-244، نشوارالمحاضره، ج 7، ص330، الرحلات المغربیه، ص102</ref> دومین سفر ابن جبیر از ربیع الاول ۵۸۵ تا ۱۳ شعبان ۵۸۷ قمری طول کشید.<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص242.</ref> پس از بازگشت سال‌ها در وطن ماند و وقتی همسرش عاتکۀ دختر ابوجعفر ورقشی وزیر درگذشت، تصمیم به سفر بعدی گرفت<ref>. التاریخ القویم، ج6، ص298.</ref> که از تاریخ دقیق آن اطلاعی در دست نیست. |
| | برگرداننده = | |
| | ویراستار = | |
| | به تصحیح = | |
| | تحقیق = | |
| | به کوشش =
| |
| | تاریخ نگارش =قرن ششم
| |
| | تصویرگر =
| |
| | طراح جلد =
| |
| | موضوع =سفرنامه حج
| |
| | سبک =
| |
| | زبان =عربی
| |
| | تعداد جلد =یک جلد | |
| | صفحه =
| |
| | قطع =
| |
| | ناشر =
| |
| | وبسایت ناشر =
| |
| | محل انتشارات =
| |
| | تاریخ نشر =نخستین بار در ۱۸۵۲ میلادی
| |
| | ترجمه به =فرانسه،انگلیسی،فارسی
| |
| | مجموعه =
| |
| | شابک =
| |
| |رده‌بندی کنگره =
| |
| |رده‌بندی دیویی =
| |
| |سایر مشخصات =
| |
| }} | |
| '''سفرنامه ابن جبیر'''، گزارش سفر حج [[ابن جبیر|محمد ابن جبیر]] (درگذشت 612 ق.) جهانگرد مشهور [[اندلس|اندلسی]] است که از مشهورترین و مهمترین سفرنامه‌ها و آثار جغرافیایی مسلمانان به شمار می‌رود. این کتاب شامل گزارش کاملی از سفر طولانی ابن جبیر از [[اندلس]] به [[اسکندریه]]، [[عیزاب|عیذاب]]، [[جده]]، [[مکه]] و [[مدینه]] و سپس در بازگشت از [[بغداد]]، [[شام]] و سفر دریایی در دریای مدیترانه تا بازگشت به اندلس است. این سفر طولانی از سال ۵۷۸ تا سال ۵۸۱ قمری به طول انجامید و ابن جبیر در موسم [[حج]] ۵۷۹ قمری در [[مکه]] بود.
| |
| | |
| سفرنامه ابن جبیر الگوی اصلی [[سفرنامه نویسی]] [[حج]] در مغرب اسلامی است. اقامت طولانی او در [[مکه]] و [[مدینه]] و گزارش دقیق او از بناها و مکان‌های مذهبی این شهرها و نیز توصیف آیین‌ها و آداب فرهنگی و اجتماعی ساکنان این شهرها، کتاب او را به یکی از منابع اصلی تاریخ و جغرافیای تاریخی [[حرمین]] تبدیل کرده و توسط نویسندگان بعدی مورد استفاده قرار گرفته است.
| |
|
| |
|
| نام اصلی اثر به درستی مشخص نیست و از آن با عناوین رحله الکنانی،<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیای، 242-244؛ نشوار المحاضره، ج7، ص330؛ الرحلات المغربیه، ص 102.</ref> یا الاسفار رحله ابن جبیر، اعتبار الناسک فی ذکر الآثار الکریمه والمناسک، تذکیر (تذکره) بالاخبار عن اتفاقات الاثار، و الرحلهٔ الی المشرق<ref>. معجم المطبوعات العربیة، ج1، ص62.</ref> یاد کردهاند. این کتاب بارها به چاپ رسیده و به زبانهای انگلیسی و فرانسوی و فارسی ترجمه شده است.
| | ==نثر و شیوه نگارش سفرنامه ابن جبیر== |
| ==ابن جبیر== | |
| {{اصلی|ابن جبیر}}
| |
| ابوالحسین محمد بن احمد مشهور به ابن جبیر، ادیب، از رجال دانش آموخته دیوان عصر خویش، شاعر و جهانگرد مالکی [[اندلس|اندلسی]] دهم ربیع الاول سال ۵۴۰ قمری، در شهر [[بلنسیه]] اند[[اندلس|لس]] (مرکز بخش خودمختار Valencia در اسپانیای فعلی) به دنیا آمد و به سال ۶۱۴ قمری در [[مصر]] درگذشت.
| |
|
| |
|
| او سه بار به [[حج]] رفت. سفر اول او که شرح آن در سفرنامه او آمده است در سالهای ۵۷۸ تا ۵۸۱ قمری به طول انجامید.<ref>تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص 242-244، نشوارالمحاضره، ج 7، ص330، الرحلات المغربیه، ص102</ref> دومین سفر ابن جبیر از ربیع الاول ۵۸۵ تا ۱۳ شعبان ۵۸۷ قمری طول کشید.<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص242.</ref> پس از بازگشت سال‌ها در وطن ماند و وقتی همسرش عاتکهٔ دختر ابوجعفر ورقشی وزیر درگذشت، تصمیم به سفر بعدی گرفت<ref>. التاریخ القویم، ج6، ص298.</ref> که از تاریخ دقیق آن اطلاعی در دست نیست.
| | به باور پژوهشگران، سفرنامه، ابن جبیر به لحاظ دقت و نوع اطلاعات و روش و اسلوب ارائه و نگاش، اوج سفرنامه نویسی و مایۀ ارتقای ادب جغرافیایی عرب بوده است و رواج چنین نوشته هایی در [[اندلس]] با چنین ویژگی‌هایی، مرهون این سفرنامه است. شهرت ابن جبیر در محافل علمی‌اروپا نیز مرهون سفرنامۀ او و گزارشهای ارزشمند تاریخیش بوده و گویا همین سفرنامه توجه اهل ادب را به شعر او از میان آثار مشابه همعصرانش برانگیخته است.<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص241-242؛ دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج3، ص205.</ref> |
|
| |
|
| ==سبک نگارش==
| | شیوه تصویرگری و عبارت پردازی ابن جبیر ادیبانه، زنده، روان و پر از اقتباسات ادبی و اشارات لطیف است. او مطالب را در قالب نثر مسجّع ریخته است.<ref>. نک: تاریخ نوشتههای جغرافیایی؛ ص243-244.</ref> او با تکیه بر معلومات قرآنی و ادبی، از شعر و آیات قرآن در بیان مقصود خویش به اقتضای حال، بهره گرفته است. |
|
| |
|
| به باور پژوهشگران، سفرنامه ابن جبیر به لحاظ دقت و نوع اطلاعات و روش و اسلوب ارائه و نگارش، اوج [[سفرنامه نویسی]] و مایهٔ ارتقای ادب جغرافیایی عرب بوده است و رواج چنین نوشته هایی در [[اندلس]] با چنین ویژگی‌هایی، مرهون این سفرنامه است. شهرت ابن جبیر در محافل علمی [[اروپا]] نیز مرهون سفرنامهٔ او و گزارشهای ارزشمند تاریخیش بوده و گویا همین سفرنامه توجه اهل ادب را به شعر او از میان آثار مشابه همعصرانش برانگیخته است.<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص241-242؛ دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج3، ص205.</ref>
| | برخی گفته اند تالیف سفرنامۀ ابن جبیر از خود او نیست و تنها مضامین کتاب از اوست؛<ref>. نک: الاحاطه، ج2، ص148؛ الأعلام، ج5، ص319-320.</ref> اما غالب پژوهشگران معتقدند او خود پس از بازگشت از سفر در حدود ۵۸۱ قمری/۱۱۸۵م. بر اساس یادداشت‌های روزانه به تالیف آن پرداخته است.<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص240-241.</ref> |
| | ==اهمیت تاریخی سفرنامه== |
|
| |
|
| برخی گفته‌اند تالیف سفرنامهٔ ابن جبیر از خود او نیست و تنها مضامین کتاب از اوست؛<ref>. نک: الاحاطه، ج2، ص148؛ الأعلام، ج5، ص319-320.</ref> اما غالب پژوهشگران معتقدند او خود پس از بازگشت از سفر در حدود ۵۸۱ قمری/۱۱۸۵م. بر اساس یادداشت‌های روزانه به تالیف آن پرداخته است.<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص240-241.</ref>
| | اطلاعات تاریخی سفرنامه نسبت به اطلاعات جغرفیایی آن، نزد پژوهشگران ارزشمندتر است. ماجراهای سفر به صورتی دقیق با ذکر تواریخ '''قمری'''، '''میلادی''' و گاه '''سریانی''' ثبت شده اند. |
| ==اهمیت تاریخی==
| |
| [[پرونده:برگ نخست نسخه خطی سفرنامه ابن جبیر.jpg|350px|thumb|left|alt text|نسخه خطی سفرنامه ابن جبیر در کتابخانه دانشگاه لیدن]]
| |
| اطلاعات تاریخی سفرنامه نسبت به اطلاعات جغرفیایی آن ارزشمندتر است. ماجراهای سفر به صورتی دقیق با ذکر تواریخ '''قمری'''، '''میلادی''' و گاه '''سریانی''' ثبت شده اند و شامل گزارشهای دقیق و مفصل از زندگانی مردم بخشی از مناطق مهم آن زمان مانند [[حجاز]]، [[مصر]] و [[شام]] است. پاره ای از اطلاعات کتاب از جمله مربوط به [[مکه]] و [[مدینه]] و نیز نظام اداری و حکومتی [[ایوبیان]] (۶۵۰-۵۶۷ق.) و وضعیت مسلمانان در شام و مناطق جنوبی اروپا، و نیز دربار '''نورمان‌ها''' منحصر به فرد است. | |
|
| |
|
| ابن جبیر از روستاها، شهرها، جزائر، منازل، گذرگاه‌ها و توقفگاه‌های بسیاری گذشته و اطلاعات جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی و سیاسی از آنها نقل کرده است. گاه حتی از شهرهایی که بدان‌ها نرفته، اطلاعاتی به دست داده است.<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص243.</ref>
| | سفرنامه را به لحاظ گزارشهای دقیق و مفصل از زندگانی مردم بخشی از مناطق مهم آن زمان مانند [[حجاز]]، [[مصر]] و شام، بسیار ارزشمند شمرده اند. پاره ای از اطلاعات از جمله اطلاعات مربوط به [[مکه]] و [[مدینه]] و نیز نظام اداری و حکومتی [[ایوبیان]] (۶۵۰-۵۶۷ق.) و وضعیت مسلمانان در شام و مناطق جنوبی اروپا، و نیز دربار '''نورمان‌ها''' منحصر به فرد است. |
|
| |
|
| ==اقتباس‌ها از سفرنامه==
| | ابن جبیر از روستاها، شهرها، جزائر، منازل، گذرگاه‌ها و توقفگاه‌های بسیاری گذشته و اطلاعات جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی و سیاسی از آنها نقل کرده است. گاه حتی از شهرهایی که بدان‌ها نرفته، اطلاعاتی به دست داده است.<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص243.</ref> |
| از زمان نگارش سفرنامه ابن جبیر، این اثر همواره ماخذ بسیاری از نویسندگان و آثار تاریخی و جغرافیایی بوده است. [[ابن بطوطه]] (م.۷۷۹ق. ۱۳۶۹.) ضمن اقتباس بسیار از ابن جبیر، اعتراف کرده است که برخی توصیفات ابن جبیر چنان است که بهتر از آن نتوان آورد.<ref>. رحله ابن بطوطه، ج1، ص85، 88، 272.</ref>
| |
|
| |
|
| ابوالبقاء [[خالد بن سعید بلوی|خالد بن عیسی بَلوی]] (م. پس از ۷۶۷ق.) در سفرنامه [[تاج المفرق فی تحلیة علماء المشرق (کتاب)|تاج المفرق فی تَحلیهٔ علماء المَشرق]]، [[ابومحمد عبدری]]، در سفرنامه اش<ref>. نک: رحله العبدری، ج1، ص218، 222، 319.</ref> [[مقری]] در [[نفح الطیب]]،<ref>. نفح الطیب، ج3، ص17، 21.</ref> [[فاسی]] در [[شفاء الغرام]]،<ref>. شفا الغرام، ج1، ص119، 150، 152.</ref> [[محمد بن عبد المنعم الحمیری]] در [[الروض المعطار فی خبر الاقطار]]<ref>. نک. الروض المعطار، ص197،199.</ref> از سفرنامه ابن جبیر استفاده کردهاند.
| | ==اقتباس‌ها از سفرنامه ابن جبیر== |
|
| |
|
| ==مسیر سفر==
| | از زمان نگارش سفرنامه ابن جبیر، این اثر همواره ماخذ بسیاری از نویسندگان و آثار تاریخی و جغرافیایی، گاه با ذکر و گاه بدون ذکر ماخذ، بوده است. محمد بن عبدالله معروف به [[ابن بطوطه]](م.۷۷۹ق. ۱۳۶۹.) یا درستتر: [[ابن جزی]] راوی او، در سفرنامۀ مشهور [[رحلة ابن‌بطوطه|تحفة النظار]]، ضمن اقتباس بسیار از ابن جبیر، اعتراف کرده است که برخی توصیفات ابن جبیر چنان است که بهتر از آن نتوان آورد.<ref>. رحله ابن بطوطه، ج1، ص85، 88، 272.</ref> اقتباس‌های نویسنده [[رحلة ابن‌بطوطه|تحفه النظار]] از ابن جبیر به ویژه از مباحث [[مدینه]] به بعد آشکار است و نویسنده حتی در تغییر عبارات نیز سعی چندانی نکرده و تنها به تلخیص و افزودن اطلاعات زمان خود از قبیل نام حاکمان پرداخته است. [[ابوالبقاء خالد بن عیسی بَلوی]] (م. پس از ۷۶۷ق.) در سفرنامه [[تاج المفرق فی تَحلیۀ علماء المَشرق]]، [[ابومحمد عبدری]]، در سفرنامه اش به لحاظ روش و نثر مسجّع و هنری<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص288.</ref> و هم در گزارش‌ها و اشعار،<ref>. نک: رحله العبدری، ج1، ص218، 222، 319.</ref> [[مقری]] در [[نفح الطیب]]،<ref>. نفح الطیب، ج3، ص17، 21.</ref> [[فاسی]] در [[شفاء الغرام]]،<ref>. شفا الغرام، ج1، ص119، 150، 152.</ref> [[محمد بن عبد المنعم الحمیری]] [[در الروض المعطار فی خبر الاقطار]]<ref>. نک. الروض المعطار، ص197،199.</ref> از سفرنامه ابن جبیر استفاده کردهاند. |
| ==== از اندلس تا اسکندریه ====
| | ==مسیر حج گزاری ابن جبیر== |
| سفرنامه با گزارش حرکت ابن‌جبیر و احمد بن حسّان، پزشک و همسفر او در هشتم شوال ۵۷۸ قمری از [[غرناطه]](گرانادا) آغاز شده است. آن‌دو یک هفته بعد به [[سِبته]] (اسپانیایی: Ceuta شهری در اسپانیای فعلی و جنوب [[جبل الطارق]]) رسیدند و با یک کشتی رومی به قصد [[اسکندریه]] حرکت کردند.<ref>رحله ابن جبیر، ص7-8</ref> آنان در [[سردانیه]]، [[اقریطش]] (کرت؛ Karn riti)؛ و سرانجام [[اسکندریه]] توقف کردند. <ref>رحله ابن جبیر، ص8-14</ref> | |
|
| |
|
| '''راه عیذاب به جده'''
| | سفرنامه با گزارش حرکت ابن جبیر و احمد بن حسّان پزشک و همسفر او روز هشتم شوال ۵۷۸ قمری از [[غرناطه]] آغاز میشود. آنان یک هفته بعد به [[سِبته]] (اسپانیایی: Ceuta شهری در اسپانیای فعلی و جنوب [[جبل الطارق]]) می‌رسند و با یک کشتی رومی به قصد [[اسنکدریه]] حرکت می کنند. (ص۷-۸) و در [[سردانیه]] ، [[اقریطش]] (Karn riti)؛ [[کرت]] و سرانجام [[اسکندریه]] توقف می کنند (ص۸-۱۴) نخستین گزارش [[اسکندریه]]، حاکی از رفتار تند و اهانت آمیز ماموران گمرک اسکندریه با مسافران است. ماموران از آنان میخواهند که زکات اموال همراه خود را بپردازند در حالی که جز توشه سفر [[حج]] هیچ همراه نداشته اند. برخی از آنان را بارها زیر بازجویی‌های سخت می گیرند و سوگند می دهند که مالی را مخفی نکرده اند. (ص۱۳-۱۴، ۱۷، ۳۹) |
|
| |
|
| ابن‌جبیر در ۱۱ ذی‌حجه به [[قاهره]] رسید<ref>رحله ابن جبیر، ص18</ref> و ۶ محرم آنجا را ترک کرد<ref>رحله ابن جبیر، ص32</ref> او ۲۴ محرم به شهر [[قوص]] رسید که قرارگاه حاجیان [[تونس|مغربی]]، [[مصر|مصری]] و [[اندلس|اندلسی]] بود و از آنجا به سوی [[عیذاب]] حرکت می‌کردند. ابن‌جبیر سفر به [[جده]] را از طریق [[عیذاب]] آفتی برای حجاج دانسته؛ زیرا گاه بادهای ناموافق، کشتی را از مسیر بیرون می برده و مسافران گم می‌شدند و بر اثر تشنگی جان می‌باختند.<ref>رحله ابن جبیر، ص47-48 ، 49</ref> او راه‌های دیگری را برای رسیدن به [[حجاز]] پیشنهاد کرده از جمله [[شام]] و [[بغداد]] که راهی طولانیتر بود. <ref>رحله ابن جبیر، ص 48</ref> او دعا کرده راه گردنه [[ایله]] در مسیر [[مصر]] به [[مدینه]] باز شود که در آن زمان فرنگیان با ساختن دژ، مانع عبور مردم از این راه میشده اند.<ref>رحله ابن جبیر، ص49</ref>
| | توصیف ابن جبیر از [[اسکندریه]] مفصل است. از گزارش او برمی آید که [[اسکندریه]] در آن زمان یکی از شهرهای بزرگ و آباد بوده است. (ص۱۴-۱۵) |
|
| |
|
| '''در حجاز'''
| | ابن جبیر یازدهم ذی حجه ۵۷۸ به [[قاهره]] رسیده است.(ص۱۸) گزارش مفصل او از [[قاهره]] ارزش تاریخی دارد.(ص۱۹-۲۹) ششم محرم ۵۷۹ با کشتی و از طریق رود نیل [[قاهره]] را ترک کرده(ص۳۲ و ۲۴ محرم به شهر [[قوص]] رسیده که قرارگاه حاجیان [[تونس|مغربی]]، [[مصر|مصری]] و [[اندلس|اندلسی]] بوده و از اینجا به سوی [[عیذاب]] حرکت می کرده اند.(ص۴۰-۴۱) ابن جبیر سفر به [[جده]] از طریق [[عیذاب]] را آفتی برای حجاج دانسته؛ زیرا گاه بادهای ناموافق، کشتی را از مسیر بیرون می برده و مسافران گم میشده و بر اثر تشنگی جان میباخته اند و خود این شهر نیز بسیار بد آب و هوا بوده است.(ص۴۶-۴۷، ۴۹) او راه‌های دیگری را برای رسیدن به [[حجاز]] پیشنهاد کرده از جمله شام و بغداد که راهی طولانیتر بوده است (ص۴۸) و دعا کرده راه گردند ایله در مسیر مصر که به مدینه میرسیده ولی در آن زمان فرنگیان با ساخن دژ مانع عبور مردم از این راه میشده اند باز شود.(ص۴۹) |
|
| |
|
| ابن‌جبیر در ۴ ربیع الاخر از راه دریای سرخ به [[جده]] رسید. در همین سال در وصول بودجه دولت ایوبی تاخیر روی داده و شریف مُکثر بن عیسی، امیر مکه فرمان می‌دهد تنها در صورتی به حجاج اجازه حرکت به سوی [[مکه]] بدهند که ضامن یکدیگر شوند تا اگر نفقهٔ [[صلاح الدین ایوبی|صلاح الدین]] نرسیده، آنان مالیات خود را پرداخت کنند.<ref>رحله ابن جبیر، ص 54</ref> به همین دلیل ابن جبیر سزاوارترین شهرهای خدا را برای اینکه با تیغ بیدریغ پاک شود، شهرهای [[حجاز]] دانسته <ref>رحله ابن جبیر، ص55</ref> و فتوای فقیهان [[اندلس]] را در ساقط بودن فریضه [[حج]] به دلیل رفتار بد حاکمان [[حجاز]]، نظر درست شمرده است.<ref>رحله ابن جبیر، ص55</ref>
| | ورود ابن جبیر از راه دریای سرخ به [[جده]]، در ۴ ربیع الاخر روی داده است. بنابر گزارش سفرنامه، بیشتر ساکنان [[جده]] در آن زمان سادات علویف حسنی، حسینی و جعفری بوده اند. در همین سال در وصول بودجه حکومت تاخیر روی داده و شریف مُکثر بن عیسی، امیر مکه فرمان می دهد تنها در صورتی به حجاج اجازه حرکت به سوی [[مکه]] بدهند که ضامن یکدیگر شوند تا اگر نفقۀ صلاح الدین نرسیده، آنان مالیات خود را پرداخت کنند.(ص۵۴) بدین روی، ابن جبیر سزاوارترین شهرهای خدا برای اینکه با تیغ بیدریغ پاک شود، شهرهای [[حجاز]] میداند (ص۵۵) و فتوای فقیهان اندلس بر ساقط بودن این فریضه از عهدۀ مردم را به دلیل رفتار بد حکومت [[حجاز]] با حاجیان اجتهادی درست می شمارد.(ص۵۵) |
| [[پرونده:مسیر ابن جبیر (2).png|وسط|بندانگشتی|850px|نقشه مسیر سفر ابن جبیر.|جایگزین=]]
| | ==مکه از نگاه ابن جبیر== |
|
| |
|
| ==مکه در سفرنامه ==
| | ابن جبیر پنج شنبه ۱۳ ربیع الاخر به [[مکه]] رسیده (ص۵۸) و هشت ماه و ده روز تا ۲۲ ذی الحجه (ص۱۶۱) در آنجا مانده است. از آنجا که غایت سفر ابن جبیر [[مکه]] بوده، مطالب مربوط به [[مکه]] بیشتر از دیگر شهرهاست. |
|
| |
|
| ابن جبیر پنج شنبه ۱۳ ربیع الاخر به [[مکه]] رسیده<ref>رحله ابن جبیر، ص 58</ref> و هشت ماه و ده روز تا ۲۲ ذی الحجه <ref>رحله ابن جبیر، ص161</ref>در آنجا مانده است. از آنجا که هدف سفر ابن جبیر [[مکه]] بوده، در سفرنامه‌اش مطالب مربوط به [[مکه]] بیشتر از دیگر شهرهاست.
| |
| ===مسجدالحرام و کعبه=== | | ===مسجدالحرام و کعبه=== |
| او نخست به گونه ای دقیق و مفصل در بیش از بیست صفحه<ref>رحله ابن جبیر، ص 59-86</ref> به ذکر ویژگی‌های [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] و اماکن و اشیای مربوط به آن پرداخته.<ref>. نک. رحله ابن بطوطه، ج1، ص374-376.</ref> ابن‌جبیر همچنین ارتفاع [[بیت‌الله|کعبه]] از جهات مختلف، ویژگی های در و اشیای درون [[بیت‌الله|کعبه]]، [[پرده کعبه|پرده کعبه]]، [[مقام ابراهیم(ع)|مقام ابراهیم]]، [[حجر اسماعیل|حجر اسماعیل]]، [[حجر الاسود|حجرالاسود]]، [[ناودان کعبه|ناودان]]، [[مطاف|طوافگاه]] و دیگر متعلقات [[بیت‌الله|کعبه]] و مسجد را با تفصیل و فواصل، مساحت و اندازه وصف کرده است.<ref>رحله ابن جبیر، ص 59-61</ref> | | او نخست به گونه اي دقيق و مفصل در بيش از بيست صفحه (8659) به ذکر ويژگي‌هاي [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] و اماکن و اشياي مربوط به آن پرداخته و در صفحه‌هاي ديگر نيز به مناسبت‌هايي بدين موضوعات پرداخته و کمتر موضوعي مربوط به [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] را از قلم انداخته است.<ref>. نک. رحله ابن بطوطه، ج1، ص374-376.</ref> ابن جبیر همچنین ارتفاع کعبه از جهات مختلف، ويژگي هاي در و اشياي درون [[بیت‌الله|کعبه]]، [[پرده کعبه|پرده کعبه]]، مقام ابراهيم، [[حجر اسماعیل|حجر اسماعيل]]، [[حجر الاسود|حجرالاسود]]، ناودان، طوافگاه و ديگر متعلقات [[بیت‌الله|کعبه]] و مسجد را با تفصيل و فواصل، مساحت و اندازه وصف کرده است.(ص59-61) |
|
| |
|
| ===نمازگزاری در مکه=== | | ===نمازگزاری در مکه=== |
| نماز جمعه و خطبه و آداب خاص آن، سه صفحه را در این سفرنامه به خود اختصاص داده است. ابن‌جبیر جایگاه امام جمعه و لباس و آداب او را هنگام خطابه و نماز به تفصیل آورده است.<ref>رحله ابن جبیر، ص72-74</ref> او همچنین کیفیت پنجگانه یومیه که چهار جماعت از مذاهب [[اهل سنت]] و یکی به [[زیدیه]] اختصاص داشته، توصیف کرده است. ابن جبیر از زیدیه به بدی یاد می کند و می گوید [[اشراف حسنی|اشراف]] [[مکه]] بر این مذهب‌اند و اینان «حی علی خیر العمل» را بر [[اذان]] می افزایند.<ref>رحله ابن جبیر، ص78-80</ref> | | نماز و خطبه جمعه و آداب خاص آن که نزدیک سه صفحه را به خود اختصاص داده و ابن جبیر جایگاه امام جمعه و لباس و آداب او را هنگام خطابه و نماز به تفصیل آورده است (ص۷۲-۷۴)، کیفیت پنجگانه یومیه که چهار جماعت از مذاهب اهل سنت و یکی به زیدیه اختصاص داشته اشت. ابن جبیر از زیدیه به بدی یاد می کند و می گوید اشرف [[مکه]] بر این مذهبند و اینان «حی علی خیر العمل» را بر اذان می افزایند. (ص۷۸- ۸۰) |
|
| |
|
| ===اماکن مقدس مکه=== | | ===اماکن مقدس مکه=== |
| ابن‌جبیر بخشی را به دیگر اماکن شهر [[مکه]] اختصاص داده است از جمله: [[مولد النبی(ص)|محل تولد پیامبر(ص)]] در مسجدی که در اصل [[خانه عبدالله بن عبدالمطلب]] بوده، [[خانه ابوطالب]] که مسجدی روی آن ساخته بودند،<ref>رحله ابن جبیر، ص 92-141</ref> محل فرود آمدن وحی در [[خانه خدیجه]]، گنبد کوچکی که بر تولدگاه فاطمه(ع) بوده،<ref>رحله ابن جبیر، ص141</ref> و در همانجا [[حسنین]](ع) نیز به دنیا آمده اند.ابن جبیر میگوید این امکان دربسته و محفوظند و بر آنها بناهایی شایسته برآورده اند.<ref>رحله ابن جبیر، ص 92، 142</ref> از دیگر بناهایی که ابن جبیر از آنها سخن گفته می‌توان به [[خانه ابوبکر]] <ref>رحله ابن جبیر، ص92</ref> [[خانه جعفر بن ابی طالب]] <ref>رحله ابن جبیر، ص93</ref> و [[دارالخیزان]] اشاره کرد.<ref>رحله ابن جبیر، ص 92</ref>
| | ابن جبیر بخشی را به دیگراماکن مقدس و زیارتی شهر [[مکه]] اختصاص داده است از جمله: محل تولد [[محمدبن عبدالله|پیامبر]]۹ در مسجدی که در اصل [[خانه حضرت عبدالله بن عبدالمطلب]] و در زادروز آن حضرت محل زیارت و تبرک زائران بسیاری بوده، [[خانه ابوطالب]] که مسجدی بر آن ساخته بودند همان خانه ای که پیامبر در آن پرورش یافت (ص۹۲، ۱۴۱)، محل فرود آمدن وحی در [[خانه خدیجه]]، گنبد کوچکی که بر تولدگاه فاطمه۳ بوده (ص۱۴۱)، و در همانجا [[حسنین]]۸ نیز به دنیا آمده اند. |
| | |
| | ابن جبیر میگوید این امکان دربسته و محفوظند و بر آنها بناهایی شایسته برآورده اند (ص۹۲، ۱۴۲) و خانه ابوبکر از بین رفته اما دیوار و سنگی آنجا هست که مردم از آن تبرک می جویند . (ص۹۲) همچنین [[خانه جعفر بن ابی طالب]] (ص۹۳)، [[دارالخیزان]] که ابن جبیر آن را خواستگاه اسلام میخواند و خانه ای کوچک به محازات صفا بوده است.(ص۹۲) |
| ===گزارش اجتماعی و سیاسی از شهر مکه=== | | ===گزارش اجتماعی و سیاسی از شهر مکه=== |
|
| |
|
| ابن جبیر به وضعیت اقتصادی و تجاری [[مکه]] پرداخته و از وفور کالاهای مختلف در آن خبر داده که از نقاط مختلف جهان مانند فارس([[ایران]])، [[هند]] و [[حبشه]] بدان جا می رسیده است <ref>رحله ابن جبیر، ص 96-99</ref> در سالهای پیش از سفر ابن جبیر وضعیت امنیتی حجاج در [[مکه]] مناسب نبوده؛ اما در آن سال امیر مکه بر دزدان و حرامیان سخت گرفته و امنیت کامل فراهم بوده است<ref>رحله ابن جبیر، ص100</ref> | | ابن جبیر به وضعیت اقتصادی و تجاری [[مکه]] پرداخته و از وفور کالاهای مختلف در آن خبر داده که از نقاط مختلف جهان مانند فارس([[ایران]])، هند و حبشه بدانجا می رسیده است (ص۹۶-۹۹) در سالهای پیش از سفر ابن جبیر وضعیت امنیتی حجاج در مکه مناسب نبوده؛ اما در آن سال امیر مکه بر دزدان و حرامیان سخت گرفته و امنیت کامل فراهم بوده است(ص۱۰۰) |
|
| |
|
| ===گزارش آداب ماه‌های رجب، شعبان و رمضان در مکه=== | | ===گزارش آداب ماه‌های رجب، شعبان و رمضان در مکه=== |
|
| |
|
| ابن جبیر پیش از ذی الحجه چند ماه در [[مکه]] بوده و بدین رو گزارش‌هایی نیز از آداب مذهبی و اجتماعی مردم در این ماه‌ها به دست داده است؛ مانند مراسم جشن ماه [[رجب]] و [[رمضان]] و [[عمره مفرده|عمره گزاردن]] مردم در ماه رجب.<ref>رحله ابن جبیر، 106-108</ref> مراسم ماه [[شعبان]] و [[نیمه شعبان]] در [[مکه]] نیز از مباحث مفصل ابن جبیر است که مکیان و [[زائر|زائران]] [[مکه]] آن را بسیار بزرگ می شمرده و به اعمال خیر و عبادت و [[عمره مفرده|عمره]] میپرداخته اند. | | ابن جبیر پیش از ذی الحجه چند ماه در [[مکه]] بوده و بدین رو گزارش‌هایی نیز از آداب مذهبی و اجتماعی مردم در این ماه‌ها به دست داده است؛ مانند مراسم جشن ماه رجب و رمضان و [[عمره مفرده|عمره گزاردن]] مردم در ماه رجب. (ص۱۰۶-۱۰۸) مراسم ماه شعبان و نیمه شعبان در [[مکه]] نیز از مباحث مفصل ابن جبیر است که مکیان و زائران مکه آن را بسیار بزرگ می شمرده و به اعمال خیر و عبادت و عمره میپرداخته اند. |
|
| |
|
| رویت هلال ماه رمضان به گفته ابن جبیر از سوی امیر [[مکه]] بنابر مذهب [[شیعه|شیعیان]] علوی اعلام شده<ref>رحله ابن جبیر، ص 122</ref> و بدین مناسبت جشن‌هایی برگزار و حصیرهای [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] را نو کرده و شمع‌ها و چراغ‌ها بر آن افزوده‌اند. ابن جبیر مراسم جشن [[عید فطر]] را به تفصیل یاد کرده و آداب مذهبی مکیان را در این روز توضیح داده است.<ref>رحله ابن جبیر، ص122-134</ref>
| | روایت ماه رمضان به گفته ابن جبیر از سوی امیر [[مکه]] بنابر مذهب شیعیان علوی اعلام شده(ص۱۲۲) و بدین مناسبت جشن‌هایی برگزار و حصیرهای [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] را نو کرده و شمع‌ها و چراغ‌ها بر آن افزوده‌اند. ابن جبیر مراسم جشن عید فطر را به تفصیل یاد کرده و آداب مذهبی مکیان را در این روز توضیح داده است.(ص۱۲۲-۱۲۳٬۱۳۴) |
|
| |
|
| ===حج در زمان حضور ابن جبیر=== | | ===حج در زمان حضور ابن جبیر=== |
|
| |
|
| به گفته ابن جبیر آن سال جمعیتی بی سابقه در [[عرفات]] گرد آمده بودند. روز [[عید قربان]] [[جامه کعبه]] را از قرارگاه [[امیر الحاج|امیرالحاج]] [[عراق|عراقی]] به [[مکه]] آوردند و قاضی که لباس خلیفه را بر تن داشت، پیشاپیش کاروان حاوی [[پرده کعبه]] حرکت می‌کرد و [[پرده کعبه|پرده]] را بر فراز [[بیت‌الله|کعبه]] نهاد تا روز سیزدهم ذی حجه [[بنی شیبه|بنی‌شیبه]] آن را بیاویزند.<ref>رحله ابن جبیر، ص157-158</ref>به گفته ابن جبیر در روزهای پس از [[حج]]، در [[بیت‌الله|کعبه]] را برای [[ایران|ایرانیان]] می گشایند و آنها برای [[زیارت]] ازدحام می‌کنند. <ref>رحله ابن جبیر، ص 158</ref> | | به گفته ابن جبیر آن سال جمعیتی بی سابقه در [[عرفات]] گرد آمده بودند. روز عید قربان جامه کعبه را از قرارگاه امیرالحاج عراقی به مکه آوردند و قاضی که لباس خلیفه را بر تن داشت، پیشاپیش کاروان حاوی [[پرده کعبه]] حرکت می‌کرد و پرده را بر فراز [[بیت‌الله|کعبه]] نهاد تا روز سیزدهم ذی حجه شیبیان آن را بیاویزند.(ص۱۵۷-۱۵۸) به گفته ابن جبیر در روزهای پس از [[حج]]، در کعبه را برای ایرانیان می گشایند و آنها برای زیارت ازدحام می‌کنند. (ص۱۵۸) |
| | |
| ==مدینه در سفرنامه==
| |
| ابن جبیر دوشنبه سوم محرم به [[مدینه]] می رسد.<ref>رحله ابن جبیر، ص167</ref> گزارشهای او از [[مدینه]] نسبت به [[مکه]] بسیار اندکند زیرا او تنها پنج روز در [[مدینه]] مانده است.<ref>رحله ابن جبیر، ص 180</ref>
| |
| | |
| ===مسجد نبوی===
| |
| | |
| [[پرونده:تصویر مسجدالنبی.jpg|350px|thumb|left|alt text|مسجدالنبی]]
| |
| گزارشی از مساحت مسجد نبوی و ویژگی‌های آن همراه با مساحت و اندازه و اماکن درونش مانند [[روضه النبی|روضه نبوی]] نخستین گزارش او از [[مدینه]] است.<ref>رحله ابن جبیر، ص 168-169</ref> ابن جبیر جایی را در [[روضه النبی|روضه]] مقدس نبوی معرفی کرده و با تردید گزارش می‌دهد که گویند قبر [[حضرت فاطمه]](س) در اینجا است<ref>رحله ابن جبیر، ص 170</ref>و آن گاه تمامی جای‌ها و اشیای درون [[روضه النبی|روضه]] را با تفصیل معرفی می‌کند. <ref>رحله ابن جبیر، ص172-173</ref>
| |
| | |
| ===زیارتگاه‌های مدینه===
| |
| | |
| بخشی از گزارشهای [[مدینه]] به ذکر زیارتگاه‌ها و کیفیت بنای آنها، دروازههای چهارگانه و دیوار [[مدینه]] و [[غزوه احزاب|خندق]] مشهور [[غزوه احزاب|جنگ احزاب]] و مزار [[حمزه بن عبدالمطلب]] در سه میلی شهر اختصاص دارد.
| |
| | |
| ===== بقیع =====
| |
| در توصیف [[بقیع|قبرستان بقیع]] به برخی از قبور و بناهای ساخته شده بر آنها اشاره کرده است. از جمله از گنبد قبر [[ابراهیم بن محمد(ص)|ابراهیم]] فرزند پیامبر، و مرقد [[عقیل]] و [[عبدالله بن جعفر|عبدالله بن جعفر طیار]] و [[امهات المؤمنین|همسران پیامبر]] سخن گفته است. او روضه [[عباس بن عبدالمطلب]] و [[حسن بن علی(ع)]] را توصیف می‌کند که گنبدی مرتفع بر آن بوده و مزار آنان در سطحی وسیع بلندتر از زمین قرار داشته و لوح‌هایی آراسته با قطعات برنجی مرصع و گل میخهای زیبا بر آن بوده است.
| |
|
| |
|
| ===== بیت‌الحزن ===== | | ==مدینه از نگاه ابن جبیر== |
| خانه‌ای منسوب به [[حضرت فاطمه]] که ابن جبیر از آن به عنوان «[[بیت‌الاحزان|بیت الحَزنَ]]» یاد و اشاره می‌کند که آن بانو در سوگ پدر ارجمند خویش در این خانه ماوا گزید و به اندوه دایم نشست.
| | ابن جبیر دوشنبه سوم محرم به [[مدینه]] می رسد. (ص۱۶۷) گزارشهای او از [[مدینه]] نسبت به [[مکه]] بسیار اندکند زیرا او تنها پنج روز در مدینه مانده است.(ص۱۸۰) |
|
| |
|
| ===== جای زانو زدن شتر پیامبر(ص) ===== | | ===مسجد نبوی=== |
| ابن جبیر از جای زانو زدن شتر [[محمدبن عبدالله|پیامبر]] در ماجرای [[هجرت پیامبر|هجرت]] به [[مدینه]] که [[مسجد قبا]] را بر آن ساختند خبر می‌دهد. مردم از جای زانو زدن شتر که با سنگچین مشخص شده، تبرک می‌جسته‌اند. <ref>رحله ابن جبیر، ص 175</ref>
| |
|
| |
|
| ===== خانه‌های مدینه =====
| | گزارشی از مساحت مسجد نبوی و ویژگی‌های آن همراه با مساحت و اندازه و اماکن درونش مانند [[روضه نبوی]] نخستین گزارش او از [[مدینه]] است.(ص۱۶۸-۱۶۹) ابن جبیر جایی را در روضه مقدس نبوی معرفی کرده و با تردید گزارش می‌دهد که گویند قبر حضرت فاطمه در اینجا است(ص۱۷۰)و آن گاه تمامی‌جای‌ها و اشیای درون روضه را با تفصیل معرفی می‌کند. (ص۱۷۲-۱۷۳) |
| [[خانه ابوایوب انصاری]]، [[خانه حضرت فاطمه و امام علی]](ع) و [[خانه ابوبکر]] از خانه‌های متصل به مسجدند. [[چاه انس بن مالک|چاهی]] نیز که آب آن به معجزه [[محمدبن عبدالله|پیامبر]] از تلخی و شوری به شیرینی و گورایی گرایید در غرب مسجد قرار دارد. <ref>رحله ابن جبیر، ص177-180، 196</ref> | |
|
| |
|
| ==بازگشت به اندلس== | | ===زیارتگاهای مدینه=== |
|
| |
|
| ابن جبیر روز شنبه هشتم محرم از [[مدینه]] به سوی [[عراق]] رفت.<ref>رحله ابن جبیر، ص 181</ref> او مسیر بازگشت را نیز همچون میسر رفت به تفصیل شرح داده و منازل میان راه را معرفی کرده است. بیست و هشتم محرم به [[نجف]] رسید <ref>رحله ابن جبیر، ص 187</ref> و مسیر او برای رسیدن به [[نجف]] راه [[زبیده]] بود. او سپس به [[موصل]] در شمال [[عراق]] رفت.<ref>رحله ابن جبیر، ص206</ref> و از آنجا که از مسیر [[حلب]]<ref>رحله ابن جبیر، ص225</ref>، [[دمشق]]<ref>رحله ابن جبیر، ص234</ref>، [[بیروت]] و [[صور]] <ref>رحله ابن جبیر، 277</ref> رسید و با از راه دریایی در دریای مدیترانه به [[اندلس]]<ref>رحله ابن جبیر، ص317</ref> بازگشت.
| | بخشی از گزارشهای مدینه به ذکر زیارتگاه‌ها و کیفیت بنای آنها، دروازههای چهارگانه و دیوار [[مدینه]] و خندق مشهور جنگ احزاب اختصاص دارد؛ مانند مزار حمزه بن عبدالمطّلب در فاصله سه میلی شهر(ص۱۷۳) قبرستان بقیع و بزرگان بدفن شده در آن از جمله صفیه عمه پیامبر و مادر زبیر بن عوام، ابراهیم فرزند پیامبر که گنبدی سپید بر آن ساخته بودند، مرقد عقیل بن ابی طالب و عبدالله ابن جعفر طیار، همسران [[محمدبن عبدالله|پیامبر]](ص۱۷۳-۱۷۵)، عباس بن عبدالمطلب و امام حسن بن علی۷ که گنبدی مرتفع بر آن بوده و مزار آنان در سطحی وسیع بلندتر از زمین قرار داشته و لوح‌هایی آراسته با قطعات برنجی مرصع و گل میخهای زیبا بر آن بوده، خانه ای منسوب به حضرت فاطمه یا بیت که ابن جبیر از آن به عنوان «[[بیت الحَزنَ]]» یاد و اشاره می‌کند که آن بانو در سوگ پدر ارجمند خویش در این خانه ماوا گزید و به اندوه دایم نشست، عثمان بن عفان و گنبد کوچک مزار او. (ص۱۷۴) |
| ==چاپ‌ها==
| |
| [[پرونده:صفحه اول سفرنامه ابن جبیر چاپ لیدن.jpg|300px|thumb|left|صفحه نخست چاپ دوم سفرنامه ابن جبیر]]
| |
| پیش از آنکه یگانه نسخه موجود سفرنامه در کتابخانه لیدن یافت شود، نام و برخی مطالب سفرنامه ابن جبیر، تنها از طریق آثار مؤلفان دیگر شناخته بود. نسخه لیدن در حدود ۸۷۵ق/۱۴۷۰ م تحریر شده است.
| |
|
| |
|
| [[دوزی]] شرقشناسی هلندی (۱۸۲۰-۱۸۸۳م) و میکله آماری اسلام‌شناس ایتالیایی (۱۸۰۶-۱۸۸۹م) بخشی از سفرنامه را که درباره جزیره [[سیسیل]] است، ترجمه کردند.<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص243.</ref> شیخ [[محمد عیاد طنطاوی]]، استاد زبان و ادبیات عرب دانشگاه سن پترزبورگ اصلاحاتی عمده و اساسی در قرائت و کتابت متن به عمل آورد<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص243</ref>، ولی انتشار متن کامل رحله و ترجمه به دست [[ویلیام رایت]] (۱۸۳۰-۱۸۸۹م) دانشمند عربشناس انگلیسی در ۱۸۵۲م. با عنوان «سفرهای ابن جبیر» در لیدن انجام پذیرفت. | | ابن جبیر از جای زانو زدن شتر پیامبر در ماجرای هجرت به [[مدینه]] که [[مسجد قبا]] را بر آن ساختند خبر می‌دهد. مردم از جای زانو زدن شتر که با سنگچین مشخص شده، تبرک می‌جسته‌اند. (ص۱۷۵) [[خانه ابوایوب انصاری]]، [[خانه حضرت فاطمه و امام علی]]۸ و [[خانه ابوبکر]] از خانه‌های متصل به مسجدند. چاهی نیز که آب آن به معجزه پیامبر از تلخی و شوری به شیرینی و گورایی گرایید در غرب مسجد قرار دارد. (ص۱۷۷-۱۸۰، ۱۹۶) |
|
| |
|
| [[دخویه]]، سفرنامه را با عنوان رحله الکنانی با اصلاحاتی به صورت کاملتر در ۱۹۰۷م. منتشر کرد. این کتاب افزون بر این، به زبانهای انگلیسی و فرانسوی و فارسی نیز ترجمه شده است.
| | ==مسیر بازگشت ب‌ه‌اندلس== |
|
| |
|
| ترجمه فارسی کتاب از پرویز اتابکی سال ۱۳۷۰ش. در انتشارات آستان قدس رضوی مشهد چاپ شده است.
| | ابن جبیر روز شنبه هشتم محرم از مدینه به سوی عراق رفته است (ص۱۸۱) او مسیر بازگشت را نیز همچون میسر رفت به تفصیل شرح و منازل میان راه را معرفی کرده است. بیست و هشتم محرم به [[نجف]] رسیده (۱۸۷) و مسیر او برای رسیدن به [[نجف]] راه [[زبیده]] بوده او سپس به موصل در شمال عراق رفت(ص۲۰۶) و از آنجا که از مسیر حلب(ص۲۲۵)، دمشق(۲۳۴)، بیروت و صور (ص۲۷۷) رسید و با کشتی ب‌ه‌اند[[اندلس|لس]](ص۳۱۷) بازگشت. |
| | | ==چاپهای مختلف سفرنامه ابن جبیر== |
| گویا نسخه دیگری نیز از سفرنامه در فاس [[مراکش]] یافت شده اما این کشف تغییرات مهمی‌در چاپهای کتاب را موجب نشده است.<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص241، 243.</ref>
| |
| | |
| == جستارهای وابسته ==
| |
| | |
| * [[ابن جبیر]]
| |
| * [[اندلس]]
| |
| * [[سفرنامه‌های اندلس]]
| |
| ==پیوند به بیرون== | |
| * [https://www.scribblemaps.com/maps/view/renj/pOfCYJsRE3 مسیر سفر ابن جبیر روی نقشه]
| |
| * [https://books.google.com/books?id=U2wTAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=Ibn+Jubayr&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwibn7raxKn1AhVVhf0HHZKICkoQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=Ibn%20Jubayr&f=false چاپ دوم سفرنامه ابن جبیر، ۱۹۰۷، لیدن.]
| |
| * [https://digitalcollections.universiteitleiden.nl/view/item/2551602?#page/1/mode/1up نسخه خطی سفرنامه ابن جبیر در دانشگاه لیدن.]
| |
|
| |
|
| | پیش از آنکه یگانه نسخه موجود سفرنامه در کتابخانه لیدن یافت شود، نام و برخی مطالب سفرنامه ابن جبیر، تنها از طریق آثار مؤلفان دیگر شناخته بود. نسخه لیدن در حدود ۸۷۵ق/۱۴۷۰ م تحریر شده است. دوزی شرقشناسی هلندی (۱۸۲۰-۱۸۸۳م) و میکله آماری اسلام‌شناس ایتالیایی (۱۸۰۶-۱۸۸۹م) بخشی از سفرنامه را که درباره جزیره سیسیل است، ترجمه کردند.<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص243.</ref> شیخ محمد عیاد طنطاوی، استاد زبان و ادبیات عرب دانشگاه سن پترزبورگ اصلاحاتی عمده و اساسی در قرائت و کتابت متن به عمل آورد<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص243</ref>، ولی انتشار متن کامل رحله و ترجمه به دست ویلیام رایت (۱۸۳۰-۱۸۸۹م) دانشمند عربشناس انگلیسی در ۱۸۵۲م. با عنوان «سفرهای ابن جبیر» در لیدن انجام پذیرفت. چلستینو اسکلیا پارللی دانشمند ایتالیایی کتاب را در ۱۹۰۶م. به ایتالیایی ترجمه کرد. سرانجام دخویه، سفرنامه را با عنوان رحله الکنانی با اصلاحاتی به صورت کاملتر در ۱۹۰۷م. منتشر کرد. این کتاب افزون بر این، به زبانهای انگلیسی و فرانسوی و فارسی نیز ترجمه شده است. ترجمه فارسی کتاب از پرویز اتابکی سال ۱۳۷۰ش. در انتشارات آستان قدس رضوی مشهد چاپ شده است. گویا نسخه دیگری نیز از سفرنامه در فاس مراکش یافت شده اما این کشف تغییرات مهمی‌در چاپهای کتاب را موجب نشده است.<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص241، 243.</ref> |
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
| {{پانویس}} | | {{پانویس}} |
| ==منابع==
| |
| {{منابع}}
| |
| {{دانشنامه
| |
| | آدرس =
| |
| | عنوان = رحلة ابن جبیر
| |
| | نویسنده =
| |
| }}
| |
| {{پایان}}
| |
|
| |
| [[رده:سفرنامه‌های حج قرن 6 (قمری)]]
| |
| [[رده:کتاب‌های ابن جبیر]]
| |
