در حال ویرایش سیاست و زیارت در حجاز(کتاب)

کتاب سیاست و زیارت در [[حجاز]] از آغاز تا سقوط خلافت عباسی، از آثار منتشر شده در پژوهشکده حج و زیات و تألیف امین رضا توحیدی و مصطفی پیرمرادیان است.  

این کتاب به تأثیر و جایگاه [[زیارت]] در دوران قبل و بعد از اسلام تا پایان حکومت عباسیان پرداخته شده و رویکرد حاکمان در مواجه با مسأله زیارت مدنظر قرار گرفته است. نویسندگان در این کتاب مفهوم کلی زیارت را اعم از [[حج]] و [[حج گزاری]] دانسته اند، مفهمی که شامل زیارت اماکن، قبور و مساجد است.

حاکمان از [[زیارت|آیین زیارت]]، گاه اهداف اقتصادی و گاه اهداف سیاسی را دنبال می‌کردند. چنان که در دوران قبل از اسلام در اختیار داشتن مکان‌های زیارتی عاملی برای تفاخر قبایل بوده و آن ها را به رقابت و کشمکش برای دراختیار داشتن این اماکن وامی داشت.

در دوران [[بنی‌امیه|اموی]] و [[بنی‌عباس|عباسی]] نیز تسلط بر اماکن مذهبی چون [[کعبه]] و [[مسجدالنبی]] و [[مقبره پیامبر]] عاملی برای مشروعیت بخشی به حکومت بوده و [[خلفا]] با در اختیار داشتن این اماکن مذهبی رقبای سیاسی خود را غیر مشروع جلوه می‌دادند و دستاویزی برای کنار زدن آن‌ها ازصحنه قدرت پیدا می کردند.

در این فصل عبارات و اصطلاحات بنیادی که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته، شرح داده شده است. عبارات: [[زیارت]]، [[زیارتگاه]]، [[حجاز]]، [[خلفای چهارگانه]] (نخستین)، [[بنی‌امیه|خلافت اموی]] و [[بنی‌عباس|خلافت عباسی]].<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص15-17</ref>

در قسمت دیگرمنابع تحقیق معرفی شده است.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص18-36</ref>

در این فصل به تاریخچه [[زیارت]] در سرزمین [[حجاز]] پرداخته شده و نویسندگان در این بخش با بیان هدف خود که زیارت را اعم از [[حج]] و [[حج گزاری]] می‌دانند؛ زیارت در [[ادیان ابراهیمی]] و اعراب  قبل از اسلام در[[حجاز]] را مورد بررسی قرارداده اند.

* ارتباط معنوی [[زائر]] و [[مزور]]

در این بخش با بررسی تاریخچه [[زیارت]] در [[حجاز]] پیش از [[اسلام]]، به بتکده‌های اعراب اشاره شده که محل توجه مردم بوده و با تجمع و گردهمایی مردم در این زیارتگاه‌ها، بازارها شکل می‌گرفت که برای اشراف و حاکمان نفع اقتصادی در پی داشت.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص47</ref> نویسندگان بیان این نکته که [[بیت المقدس]] زیارتگاه مورد اهمیت [[ادیان ابراهیمی]] [[مسیحیت]] و[[یهود]] است<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص48</ref> [[زیارتگاه]] های آنها در حجاز قبل از اسلام را نیز معرفی می کنند؛ چنان که [[معبد نجران]] مشهورترین زیارتگاه مسیحیان قبل از اسلام بوده است.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 49</ref> همچنین با توجه به [[تورات]] که به [[تیمان]] و [[تیما]] اشاره دارد احتمالا همان منطقه تیما در حجاز بوده که می توانست برای یهودیان ارزش زیارتی داشته باشد.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص52</ref>  

نویسندگان به تحول مفهوم زیارت نیز پرداخته اند. به این معنا که هدف از [[زیارت]] فقط رفتن به مکان مقدس نیست و در ادیان ابراهیمی [[توسل]] و [[شفاعت]] جستن از بزرگان و مقدسات هدف زیارت است.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص60-61</ref>

==فصل سوم: زیارت در حجاز اسلامی تا سال ۴۱ هجری==

در این فصل به تحولات [[زیارت]] بعد از [[اسلام]] پرداخته شده و بنا بر آیات قرآن به قداست [[مسجدالحرام]] و [[مسجدالنبی]] و اهمیت زیارت  آن اشاره کرده است.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 78</ref>  با پرداختن به [[سیره پیامبر]] در زیارت و گرامی‌داشت قبور مسلمین<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 84</ref>  و پیروی مسلمین از سیره پیامبر(ص)، اهمیت زیارت  مقبره پیامبر در دوران بعد را بیان می کند <ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 84</ref>و در همین راستا زیارت مکان های زیارتی [[کعبه]]، [[مسجدالحرام]] و [[مسجدالنبی]] در دوران [[خلفای چهارگانه]] بعد از پیامبر و نیز دوران [[امام حسن]] (ع) را مورد توجه قرار می دهد.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 86-99</ref>  

نویسندگان همچنین  شکل گیری دو مذهب [[عثمانیه]] و [[تشیع]] را در این دوران مدنظر قرار داده<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 115</ref> و با برشمردن آرا فقهای اهل سنت، چون [[عبدالله بن عمر]]، اهمیت [[زیارت حج]] و [[مسجدالنبی]] و [[مزار پیامبر]] بین مسلمین را در این دوران بیان کرده‌اند.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 124-125</ref>

 

[[خلافت عباسیان]] در [[بغداد]] مستقر بود. در این دوران [[مناسک حج]] بیش از قبل مورد توجه قرار گرفت. منصب [[امیرالحاجی]] تعیین شد که به راهنمایی کاروان و نظارت بر امور [[زوار]] موظف بود.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص131</ref> عباسیان با تاکید بر پیشینه جد خود [[عباس بن عبدالمطلب]] در امر [[سقایت]]  حج و نیز [[تولیت|عمارت]] [[مسجدالحرام]]، برپایی حج را میراث خود می دانستند<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 135-143</ref>. عموم خلفای عباسی به زیارت حج می‌رفتند و نیز [[مزار پیامبر]] را [[زیارت]] می کردند. <ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 145-147</ref>

 

در این دوران با  وجود شکل گیری مکاتب فکری [[اهل سنت]] مانند: [[حنفی]]، [[مالکی]]، [[شافعی]]، [[حنبلی]] زیارت قبور بزرگان دین محترم شمرده می شد. <ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 153-155</ref>اما در این دوران شاهد [[تخریب قبور]] بزرگان [[شیعه]] از سوی [[خلفای عباسی]] هستیم که اهداف سیاسی خود را در به حاشیه راندن [[شیعیان]] از حکومت دنبال می کردند.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 155-156</ref>

 

 

این فصل منحصر بودن [[زیارت]] قبور به [[مزار پیامبر]] را مورد بررسی قرار داده است. بنا بر نظر عموم فقهای این عصر علاوه بر اهمیت زیارت مزار پیامبر، زیارت بزرگان دین نیز مرسوم بوده <ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص157-162</ref>و تنها نظر مخالف در این باب نظر [[ابن تیمیه]] است که زیارت قبور اعم از قبر پیامبر و سایرین را [[شرک]] می دانست.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 175</ref> مدعیان خلافت در این دوران نیز  به [[زیارت]] اماکن مقدس در [[حجاز]] اصرار می‌ورزیدند.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 176-178</ref> در این فصل از مقاصد زیارتی [[حجاز]] مانند: [[جده]]، [[جحفه]]، [[ربذه]]، قبر [[عبدالله]] پدر [[پیامبر]] در [[دارالنابغه]]، [[کوه ثبیر،]] قبر [[حکیم بن حزام]] در [[بلاه الفاکهه]]، قبر [[عروه بن زبیر]]، [[مسجدقبا]] نام برده شده است.<ref>سیاست و زیارت در حجاز، ص 189-199</ref>

 

این کتاب در [[پژوهشکده حج و زیارت]] تهیه شده و در پاییز سال 1400  توسط نشر مشعر به چاپ رسیده است.