در حال ویرایش سید اسماعیل صدر

| زادروز = ۱۲۵۵ق.

'''سید اسماعیل صدر''' (۱۲۵۵–۱۳۳۸ق)، معروف به سید الصدر، فرزند [[سید صدرالدین]]، از خاندان صدر، زاده [[اصفهان]] و از عالمان و مراجع سرشناس [[شیعه]] بود. او یکی از شاگردان برجسته [[میرزای شیرازی]] است، که پس از او، مرجعیت را به عهده گرفت. او در [[اصفهان]]، [[نجف]] و [[سامراء|سامرا]] از استادانی مانند محمدباقر نجفی و مهدی کاشف‌الغطاء بهره برده و شاگردان فراوانی مانند [[میرزا علی شیرازی]]، [[محمدحسین نائینی]]، [[عبدالحسین آل‌یاسین]] و [[سید علی سیستانی]] تربیت کرد. وی در بیشتر تحولات سیاسی جامعه وارد نشده، با این همه، به هنگام ضرورت دخالت می‌کرد؛ حمایت از تولید داخلی، وحدت شیعه و [[اهل سنت|سنی]] و مقابله با تجاوز [[روسیه|روس‌ها]] به [[ایران]]، از جمله فعالیت‌های سیاسی اوست. وی به جز رساله‌های عملیه و حاشیه بر کتاب‌ها، اثر خاصی تألیف نکرده است. برخی شاگردان او کتاب‌های بر پایه تقریرات درس او نگاشته‌اند. او را اهل سیر و سلوک، اخلاص، فروتنی و ساده‌زیستی دانسته‌اند. وی در کاظمین درگذشته و در در بخش شرقی [[آستان مقدس کاظمین|حرم امام کاظم (ع)]]، روبه‌روی حجره‌ای که [[ابن قولویه قمی]] در آن مدفون است، در مقبره خانوادگی صدر دفن شد.

سید اسماعیل صدر، معروف به «سید الصدر» یا «آقای صدر»، فرزند سید صدرالدین، فرزند سید صالح شرف‌الدین، فرزند سید محمد، فرزند سید ابراهیم شرف‌الدین بود.<ref name=":0">سید حسن صدر، تکملة امل الآمال، ص104 و 105؛ میرزا محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانةالادب، ج3، ص421؛ سید محمدمهدی خوانساری، احسن‌الودیعه، ص208؛ سید محمدباقر کتابی، رجال اصفهان در علم و عرفان و ادب و هنر، ۱۸۰.</ref> پدر وی، [[سید صدرالدین موسوی عاملی]]، در دوره خود، از بزرگترین عالمان [[شیعه]] شناخته می‌شد. مادر او، اهل [[اصفهان]] و گویا دختر تاجری خوشنام از خاندان نمازی بود.<ref>بزرگ خاندان صدر در کاظمین، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۵ و ۱۶، ص16۵، گفت‌وگوی تلفنی نگارنده با استاد سید حسین شرف‌الدین، 27 اردیبهشت 1387، صور، لبنان.</ref>

سید اسماعیل صدر، فرزند سید صدرالدین، در سال ۱۲۵۵ق.<ref name=":0" /> در [[اصفهان]] به دنیا آمد.<ref name=":1">سید عبدالحسین شرف‌الدین عاملی، بغیةالراغبین، ج7، ص199؛ محمدعلی حبیب‌آبادی، مکارم‌الآثار، ج5، ص1565.</ref> کمتر از نه سال داشت که پدرش را از دست داد و برادرش محمدعلی موسوی عاملی، معروف به آقا مجتهد، سرپرستی و تربیت او را به عهده گرفت.<ref name=":1" /> نزدیک ۱۹ سالگی، برادرش درگذشت و تدریس و رسیدگی به کارهای او به عهده محمدباقر نجفی، شوهر خواهر وی قرار گرفت.<ref name=":2">بغیةالراغبین، ج7، ص215.</ref>

روش تدریس او را متأثر از [[میرزای شیرازی]] و مکتب [[سامراء|سامرا]] دانسته، با این همه، دارای ویژگی‌های خاص خود معرفی کرده‌اند. او به هنگام تدریس، تنها روی بخش‌های اصلی بحث متمرکز شده و از پرداختن به بخش‌های فرعی خودداری کرده و تنها مباحثی را مهم می‌دانست که حقیقتی در آن‌ها نهفته و برای مردم سودمند باشد. از این رو، وقتی در کربلا مستقر شد، برخی مجالس درس عمومی را که شمار زیادی در آن حاضر می‌شدند، با مجالس درس خصوصی جایگزین کرد. اینگونه، فاضلان وقت بیشتری برای ایراد اشکال و گفت‌وگو با استاد داشتند.<ref>بغیةالراغبین، ج7، ص213.</ref> این روش، به تدریج طرفداران زیادی یافت؛ از جمله چند دهه بعد، بیشتر درس‌های [[محمدحسین طباطبایی]]، در [[قم]]، خصوصی و برای افراد خاص بود.<ref>مهر استاد (زندگی‌نامه آیت‌الله جوادی آملی)، ص117.</ref> جلسه تدریس او، بیشتر، دو یا سه برابر زمان معمولی به درازا می‌کشید و وی در انتها همان انرژی و نشاط آغاز درس را داشت. او این شیوه از مباحثه را، هم درس خواندن، هم درس دادن و هم مباحثه می‌دانست.<ref>ریحانةالادب، ج3، ص422.</ref> علاقه وی به این شیوه از مباحثه علمی باعث می‌شد، در مجلس غیر علمی نیز که حاضر می‌شد، با طرح یک فرع فقهی، فضا را علمی می‌کرد.{{یادداشت|از میرزا عبدالله تهرانی نقل شده است: «شبی در حرم امام علی (ع) از کنار مقبره خانوادگی خود و آل‌صدر رد می‌شدم که سید اسماعیل صدر من را صدا زد. رفتم و کنار ایشان نشستم … در همین حین آقا ضیاء عراقی نیز آمد و نزد ما نشست. سید اسماعیل صدر، بدون معطلی یک فرع فقهی از من سؤال کرد. در حالی‌که در برابر آن‌ها شاگردی مبتدی بیش نبودم، چند کلمه‌ای در پاسخ ایشان سخن گفتم. آن وقت آن دو نفر به جان هم افتادند و حدود یک ساعت یا بیشتر مباحثه کردند. مباحثه که تمام شد، بلند شدیم و رفتیم.»}}<ref>یادنامه امام موسی صدر، ص222، (سخنان آیت‌الله شیخ حسن سعید تهرانی).</ref>

به گفته [[عبدالکریم حائری]]، سید اسماعیل با وجود جایگاه علمی، گاهی در سفرهای خود به [[نجف]]، عبا بر سر کشیده و به طور ناشناس در درس [[آخوند خراسانی]] شرکت می‌کرد، تا طلبه‌های فاضل را شناسایی و سهم امام (ع) را مخفیانه به آن‌ها بدهد. سید اسماعیل، به مقلدانش، به طور عمومی اجازه داده بود تا خود، وجوه و حتی سهم امام (ع) را میان نیازمندان شهر تقسیم کنند، بی‌آن‌که لازم باشد به وی مراجعه کنند.<ref name=":4">بغیة الراغبین، ج۷، ص۲۱۲.</ref>

وضع ظاهری زندگی او را، پیش و پس از مرجعیت، یکی دانسته‌اند. وی از خدمتکار و محافظ استفاده نمی‌کرد. در کوچه و خیابان به تنهایی راه می‌رفت؛ به تنهایی مسافرت می‌کرد و نامه‌هایی که به دستش می‌رسید، با وجود شمار زیاد آن، شخصاً با دستخط خود جواب می‌داد. سید اسماعیل، برای خود و خانواده‌اش از سهم امام (ع) استفاده نمی‌کرد.<ref name=":4" />

او را پس از تشییع و اقامه نماز توسط فرزند بزرگ وی سید محمدمهدی صدر، در بخش شرقی [[آستان مقدس کاظمین|حرم امام موسی کاظم (ع)]]، روبه‌روی حجره‌ای که [[ابن قولویه قمی]] در آن مدفون است، در مقبره خانوادگی صدر دفن شد.<ref>زندگی و افکار شهید صدر، ص٢٣.</ref>