در حال ویرایش شستشوی کعبه

{{کعبه عمودی}}
شستشوی کعبه، آیین شستشوی کف و دیوارهای [[داخل کعبه]] و خوش‌بو کردن آن با مواد معطر است که همه ساله در دو نوبت انجام می‌شود. این آیین سابقه‌ای قدیم دارد و از عهد پیامبر(ص) به سنت تبدیل شده است. برای شستشوی کعبه از آب مخلوط به گلاب استفاده می‌شود.  از سال 1372 تا 1394 شمسی از گلاب قمصر کاشان که از سوی [[ایران|جمهوری اسلامی ایران]] ارسال می‌شود برای شستشوی کعبه استفاده می‌شد.
==تاریخچه شست‌وشوی کعبه==
پیامبر بعد از [[فتح مکه]] در سال هشتم هجری درون خانه خدا را از آثار [[شرک]] زدود و دستور داد [[آب زمزم]] آوردند و مقداری [[عطر]] داخلش ریختند.<ref>بلاذری، 1417ق، ج1، ص458؛ کردی، 1420ق، ج1، ص162.</ref>و [[كعبه]] را با آن شست‌وشو دادند و به سردادنِ ‌‌الله اكبر در داخل كعبه پرداختند <ref>واقدی، 1409ق، ج2، ص834؛ بلاذری، 1417ق، ج1، ص458؛ ذهبی، 1410ق، ج2، ص551.</ref>از آن زمان به‌بعد، شست‌وشوی كعبه به یك سنت در میان صاحب منصبان و متولیان خانه خدا تبدیل شد.

[[بنی‌شیبه]] که از عصر پیامبر تا کنون، پرده‌دار کعبه بوده‌اند <ref>دانشنامه حج و حرمین شریفین، 1392ش، ج4، صص394ـ386؛ سنجاری، 1419ق، ج1، ص386.</ref> به پیروی از این سنت داخل کعبه را می‌شستند و معطر می‌ساختند.<ref>سنجاری، 1419ق، ج1، ص498. ازرقی، 1415ق، ج1، صص261ـ 260؛ محمد الدقن، 1384ش، ص278.</ref> و پس از اتمام مراسم شست‌وشوی كعبه جامه جدید کعبه را بر آن می‌پاشندند.

گزارش‌هایی از خوش‌بو کردن کعبه در طول تاریخ در منابع آمده است:

در زمان [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه]] (حک ۴۱-۶۰ق)<ref>ازرقی، 1415ق، ج1، صص256ـ 254؛ فاسی، 1421ق، ج1، ص126.</ref> مواد خوش‌بود (خلوق) کننده برای کعبه ارسال می‌شد. [[عبدالملك بن مروان]] (حک: 86 ـ65ق) نیز هر سال برای کعبه عطر و عود می‌فرستاد. <ref>ازرقی، 1415ق، ج1، ص255.</ref>

خوش‌بو کردن کعبه در زمان [[عبدالله بن زبیر]](حک ۶۵-۷۳ق.).<ref>فاسی، 1421ق، ج1، ص126؛ ابن ظهیره، 1423ق، ص104؛ ازرقی، 1415ق، ج1، ص256.</ref> 

در خلافت [[مهدی عباسی]]، دیوار کعبه با عطر و مشک و عنبر معطر شد.<ref>ازرقی، 1415ق، ج1، ص263؛ طبری، 1403ق، ج6، ص366؛ ابن اثیر، 1385ق، ج3، ص63؛ قلقشندی، 1981م، ج4، ص285.</ref>

[[حسین‌بن حسن افطس علوی]] که از سوی [[ابو السرایا]] در [[کوفه]] به امارت مکه گماشته شده بود، شست‌وشوی خانه خدا را انجام داد.<ref>ازرقی، ج1، ص264؛ مسعودی، 1409ق، ج3، ص440؛ طبری، 1403ق، ج8، ص537؛ ابن فهد، 1408ق، ج2، ص265.</ref>

در عصر طولانی مدت امارت [[اشراف حسنی|شرفای حسنی]] بر مکه مکرمه (1343ـ 358ق)، سنت شست‌وشوی کعبه و معطر سازی آن ادامه داشت. برخی سفرنامه‌نویسان غربی توصیفی از این  مراسم در سده‌های اخیر به دست داده اند.<ref>خلیلی، ۱۳۸۴، ص ۲۲</ref> <ref>قائدان، ش44، ص100.</ref> 

در دوران سیادت طولانی مدت [[عثمانی (حکومت)|عثمانی‌ها]] (حدود چهار قرن) بر حرمین شریفین، عطر و بخور همه ساله از سوی خلفای عثمانی ارسال می‌گردید.<ref>کردی، 1420ق، ص562.</ref>
===در دوران آل‌سعود===
در دوران [[آل سعود]] سنت شست‌وشوی کعبه، مانند قبل ادامه یافت و تا مدتی این آیین با گلاب ارسال شده از [[مصر]] انجام می‌‌شد.<ref>انصاری، 1379ش، ص101.</ref> کعبه مشرفه هر سال دو بار؛ یک بار در ۱۵ محرم‌الحرام، پس از مناسک [[حج تمتع]] و بار دوم در آغاز [[ماه شعبان]] شست‌و‌شو می‌شد. <ref>روزنامه کیهان، 19 اردیبهشت ۱۳۹۵.</ref>
==آیین شستشوی کعبه==
معمولاً پادشاه عربستان و یا شخصی به جانشینی وی  در مراسم شرکت می‌کنند. [[باب الکعبه|درِ بیت‌الله‌الحرام]] یك ساعت پس از [[طلوع آفتاب]] برای ورود میهمانان كشورهای اسلامى، به منظور ادای [[نماز]]، گشوده می‌شود. رییس [[پرده‌داری کعبه|پرده‌داران]] لحظاتی پس از طلوع آفتاب به همراه دیگر پرده‌داران از خاندان شیبی در [[حطیم]] حضور مى‌یابند. خدمتكاران و پرده‌داران،‌ ظرف‌های مملو از گلاب و نیز شیشه‌های عطر گل و عودسوز‌ها را به همراه عنبر و عود و ندّ و نیز لباس‌هایی كه غالباً از نوع «شال كشمیرى» بوده، برای پوشیدن آن به هنگام شست‌وشوی كعبه به همراه می‌آوردند. دراین هنگام، بزرگِ [[زمزمی|زمزمى‌‌ها]] به همراه سقّاهای [[آب زمزم]] حاضر شده و سطل‌های پر شده از آب زمزم را دست به دست به سوی كعبه هدایت می‌کردند. سپس میهمانان دعوت شده برای شست‌و‌شو به درون كعبه وارد شده و لباس‌های ویژه را به تن می‌کنند، شست‌وشوی کف و دیوارهای كعبه معظمه را با جارو و با آب زمزم مخلوط با گلاب آغاز می‌کنند. سپس به وسیله عطر گل قسمتهای یاد شده را خوشبو می‌سازند و در آخر بعد از خشک کردن زمین با اسفنج، عنبر و عود و ندّ را در بخوردان‌های بسیار زیبا و مجللّی قرار داده و تمامی درون كعبه را بخور می‌دهند. در پایان مراسم شست‌وشوی كعبه، پرده‌داران جاروها را در میان مردم، تقسیم و توزیع می‌کنند. در همین زمان جامه نو بر کعبه قرار داده می‌شود.<ref>کردی، ۱۴۲۰، ج ۲، ص ۱۶۳</ref> 
==گلاب ایران==
پیشینه شست‌و‌شوی خانه خدا با گلاب ناب قمصر، شاید به پیش از [[عصر صفویه]] برگردد ولی در عهد [[شاه عباس]] بود که این رسم و آیین با ارسال گلاب ناب [[قمصر]] به خارج از کشور رسمیت یافت، <ref>روزنامه کیهان، سه‌شنبه ۲۷ آذر ۱۳۸۶ش، شماره ۱۸۹۷۷.</ref>اما تاریخ شست‌وشوی کعبه با گلاب ناب ایرانی به‌طور منظم، از سال 1372ش، آغاز شد.<ref>روزنامه کیهان، دو‌شنبه ۲۴ آبان ۱۳۸۹.</ref>

در این سال‌ها، سالیانه ۸۰ لیتر گلاب برای شست‌وشوی خانه خدا به مسئول شئون حرمین شریفین تحویل داده می‌شد. این۸۰ لیتر، روز ۲۴ [[رجب]] ارسال می‌شود که ۴۰ لیتر آن، در روز اول [[ماه شعبان]] المعظم و ۴۰ لیتر دیگرش در ماه ذی‌حجه برای شست‌و‌شوی خانه خدا استفاده می‌شود. <ref>روزنامه ایران، یک‌شنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۴، شماره ۵۹۲۵.</ref>

گلاب ارسالی برای کعبه، دو آتشه با اسانس بالای۴۰ درصد بود و از بهترین گونه گل محمدی تهیه می‌شود که از لحاظ کیفی از ۳۵ میلی گرم در ۱۰۰ میلی لیتر و یا ۳۵۰ پی پی ام اسانس بهره‌مند بود.
==حکم فقهیِ عطرآمیزی کعبه==
{{اصلی|خلوق کعبه}}
از نظر بسیاری از [[فقیهان شیعه امامی]] <ref>مفید، 1410ق، ص432؛ 1405ق. سید مرتضی، رسائل المرتضی، 1405ق، ج3، ص66؛ موسوی عاملی؛ 1410ق، ج7، ص324</ref> و تعدادی از [[فقهای اهل سنت]]؛ <ref>تنوخی، بی تا، ج1، ص457؛ رعینی، 1416ق، ج4، ص233</ref>؛ از جمله [[مالکیان]]، خلوق کعبه از حکم حرمت استشمام بر احرام‌گزار استثنا شده و بهره بردن از آن موجب [[کفاره]] نمی‌شود <ref>ابن ابی شیبه، 1409ق، ج4، ص288؛ طوسی، 1365ش، ج5، ص69؛ حر عاملی، 1414ق، ج12، صص450ـ449.</ref>البته اگر بدن یا لباس احرام‌گزار به مقداری فراوان از خلوق کعبه آغشته شود، مالکیان رفع آن را [[واجب]] دانسته‌اند <ref>رعینی، 1416ق، ج4، ص233؛ دسوقی، بی تا، ج2، ص63.</ref>مقصود از خلوق، عطری ویژه مرکب از موادی چون زعفران است که کعبه با آن خوشبو می‌شده است <ref>فاضل هندی، 1416ق، ج5، صص350 ـ 349؛ بحرانی، 1363ش، ج15، ص422؛ دسوقی، بی تا، ج2، ص62.</ref>اندکی از فقیهان این استثنا را افزون بر این عطر خاص، شامل هر عطری شمرده‌اند که کعبه بدان آغشته می‌شود <ref>زین الدین بن علی، 1416ق، ج2، صص254ـ253؛ بحرانی، 1363ق، ج15، ص422؛ نراقی، 1415ق، ج11، ص376.</ref>فقیهان مالکی بر این باورند که در ایام [[حج]]، کعبه باید با ماده خوشبوی خَلوق آغشته نگردد تا موجب معطر شدن احرام‌گزاران نشود. به باور مالک، عطر فروشان نیز باید در ایام حج، میان [[صفا و مروه]] دور از محل عبور احرام‌گزاران باشند <ref>مالک بن انس، 1323ق، ج1، ص456؛ دسوقی، بی تا، ج2، ص63.</ref>
==جستارهای وابسته==
*[[مکه|کعبه]]
*[[خلوق کعبه]]
*[[بنی شیبه]]
*[[حجابت|پرده‌داری]]
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
 | پیش از لینک = مقاله
 | منبع = بررسی تاریخی شست¬وشوی کعبه
 | لینک = http://miqat.hajj.ir/article_114777.html
 | توضیحات منبع = سید محمود سامانی و علی ورسه‌ای.
}}
* ابن ابی شیبه، 1409ق، '''المصنّف فی الاحادیث و الآثار'''، به کوشش سعید محمد اللحام، دار الفکر.
* ابن اثیر، علی(م.630ق)، 1385ق، '''الكامل فی التاریخ'''، بیروت، دار صادر.
* ابن جریرطبری، محمد، 1403ق، '''تاریخ طبری'''، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی.
* ابن ظهیره، 1423ق، '''الجامع اللطیف فی فضل مکه و اهلها و نباء البیت الشریف''': ابن ظهیره، به کوشش علی عمر، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه.
* ابن عماد حنبلی، عبد الحی بن احمد، 1406ق، '''شذرات الذهب''' (م.1089ق)، به كوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن كثیر.
* ابن فهد، عمر بن محمد (م.885ق)، 1408ق، '''اتحاف الوری'''، به كوشش عبدالكریم، مكه، جامعه امّ القری.
* ازرقی، محمد بن عبدالله (م.248ق)، 1415ق، '''اخبار مكه، به كوشش رشدی الصالح'''، مكه، مكتبه الثقافه.
* اصغر قائدان / حسن السعید، 1382ش، '''میقات حج'''، مأموریت‌های مشكوك، در سرزمین‌های مقدس(3)، بعثه مقام معظم رهبری، قم، پژوهشکده حج و زیارت.
* انصاری، هادی/ محمد الدقن 1375ش، '''میقات حج'''، جامه مصری در دوران جدید، بعثه مقام معظم رهبری، قم، پژوهشکده حج و زیارت.
* انصاری، هادی/ محمد الدقن، 1379ش، '''میقات حج، مصر و ویژگى‌های تاریخی ـ هنری آن در جامه كعبه'''، بعثه مقام معظم رهبری، قم، پژوهشکده حج و زیارت.
* انصاری، هادی، 1375ش، '''میقات حج، درون کعبه در دو دیدار، بعثه مقام معظم رهبری'''، قم، پژوهشکده حج و زیارت.
* انصاری، هادی، / محمد الدقن، 1380ش، '''میقات حج، جامه ساخت عربستان، بعثه مقام معظم رهبری'''، قم، پژوهشکده حج و زیارت.
* باسلامه، حسین، 1402ق، '''تاریخ الكعبه المعظمه'''، جده، تهامه.
* بحر العلوم، محمد مهدی(م.1212ق)، (1425ق)، '''تحفه الکرام'''، به کوشش جلالی و غفوری، تهران، مشعر.
* بحرانی، یوسف بن احمد، 1363ش، '''الحدائق الناظره'''، تحقیق محمد تقی ایروانی و علی آخوندی، قم، النشر الاسلامی.
* بلاذری، احمد بن یحیی(م.279ق)، 1417ق، '''انساب الاشراف'''، به كوشش سهیل زكار و زرکلی، بیروت، دار الفكر.
* پژوهشکده حج و زیارت، 1412ق، '''دانشنامه حج وحرمین شریفین'''، تهران، نشر مشعر، 1392
* جعفریان، رسول 1375ش، '''میقات حج، پرده‌داری و كلیدداری كعبه'''‌، بعثه مقام معظم رهبری، قم، پژوهشکده حج و زیارت.
* حر عاملی، '''وسائل الشیعه'''، قم، آل البیت.
* خلیلی، جعفر، 1384ش، '''مکه و مدینه از دیدگاه جهانگردان اروپایی'''، تهران.
* دسوقی، محمدبن احمد، بی‌تا، '''حاشیه الدسوقی'''، بیروت، احیاء کتب‌العربیه.
* ذهبی، (م.748ق)، 1410ق، '''تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر'''، به كوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الكتاب العربی.
* رعینی، حطاب، 1416ق، '''مواهب الجلیل'''، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیه.
* '''روزنامه ایران'''، یک‌شنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۴، شماره ۵۹۲۵
* '''روزنامه کیهان'''، 19 اردیبهشت ۱۳۹۵ش.
* '''روزنامه کیهان'''، دو‌شنبه ۲۴ آبان ۱۳۸۹ش.
* '''روزنامه کیهان'''، یک‌شنبه ۲۰ اردیبهشت. ۱۳۹۴ش.
* زکی یمانی، احمد، 1428ق، '''موسوعه مکه المکرمه و المدینه المنوره'''، به کوشش عباس صالح طاشکندی، ریاض، موسسه الفرقان.
* زین الدین علی(شهید ثانی)، 1416ق، '''مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام'''، قم، معارف اسلامی.
* سنجاری، علی بن تاج الدین(م.1125ق)، 1419ق، '''منائح الکرم'''، به کوشش المصری، مكه، جامعه امّ القری.
* سید مرتضی، 1405ق، '''رسائل المرتضی'''، به‌کوشش حسینی و رجایی، قم، دارالقرآن.
* طبری، 1403ق، '''تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوك) '''، به كوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی.
* طوسی، 1365ش، '''تهذیب الاحکام'''، تحقیق سید حسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
* عبد القادر طبری (م.1070ق)، علی، 1416ق، '''الارج المسکی فی التاریخ المکی'''، به کوشش الجمال، مکه، المکتبه التجاریه.
* فاسی، محمد (م.832ق)، 1421ق، '''شفاء الغرام'''، به كوشش گروهی از علما، بیروت، دارالكتب العلمیه.
* فاضل هندی، محمد بن حسن، 1416ق، '''کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام'''، قم، النشر الاسلامی.
* فاكهی (م.279ق)، 1414ق، '''اخبار مكه'''، به كوشش ابن دهیش، بیروت، دارخضر.
* قلقشندی، احمد،1981م، '''صبح الاعشی'''، به‌کوشش زکار، دمشق، وزاره الثقافه.
* کردی، محمد طاهر، 1387ش، '''کعبه و مسجدالحرام در گذر تاریخ'''، ترجمه هادی انصاری، تهران، مشعر.
* کردی، محمد طاهر، 1420ق، '''التاریخ القویم'''، به‌كوشش بن دهیش، بیروت، دارخضر.
* مالک بن انس، 1323ق، '''المدونه الکبری'''، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* محمد الدقن، 1384ش، '''کعبه و جامه آن'''، ترجمه: انصاری، تهران، مشعر.
* محیی الدین احمد امام، (بی‌تا)، '''فی رحاب البیت العتیق'''، اندلس، دار قرطبه.
* مسعودی، 1409ق، '''مروج الذهب و معادن الجوهر'''، به کوشش یوسف اسعد داغر، قم، دارالهجره.
* معزی ملایری، 1399ق، اسماعیل، '''جامع احادیث الشیعه'''، قم، المطبعه العلمیه.
* مفید، 1410ق، '''المقنعه'''، قم، موسسه النشر الاسلامی.
* مقریزی، احمد بن علی، 1420ق، '''امتاع الاسماع''' (م.845ق)، به كوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الكتب العلمیه.
* مقریزی، احمد بن علی (م.845ق)، 1418ق، '''المواعظ و الاعتبار'''، به كوشش خلیل المنصور، بیروت، دار الكتب العلمیه.
* موسوی عاملی، محمد بن علی، 1410ق، '''مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام'''، قم، موسسه آل ‌البیت لاحیاء التراث.
* میقات حج، 1390ش، '''جزئیات مراسم شست و شوی كعبه'''، بعثه مقام معظم رهبری، قم، پژوهشکده حج و زیارت.
* میقات حج، 1392ش، '''تحویل گلاب ویژه شست وشوی كعبه به ریاست امور حرمین'''، بعثه مقام معظم رهبری، قم، پژوهشکده حج و زیارت. ‏
* نراقی، احمد بن محمد، 1415ق، '''مستند الشیعه فی احکام الشریعه'''، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
* واقدی، محمد بن عمر(م.207ق)، 1409ق، '''المغازی'''، به كوشش: مارسدن جونس، بیروت، اعلمی.

[[رده:کعبه]]