در حال ویرایش طواف

{{حج و عمره عمودی}}
'''طواف'''، هفت دور چرخیدن دور [[کعبه]] در [[مسجدالحرام]] است، که یکی از اعمال عمره و [[حج]] دانسته شده است. این هفت دور، از روبه‌روی [[حجرالاسود]] آغاز شده و به همان‌جا پایان می‌پذیرد. طواف‌کننده باید دارای شرایطی مانند طهارتِ بدن و طهارت از حدث بوده و طواف را به قصد اطاعت از دستور خدا انجام دهد.

محدوده طواف به فتوای بیشتر مراجع تقلید، تا جایی است که عرفاً بگویند دور کعبه می‌گردد؛ ولی به‌نظر برخی دیگر از مراجع، طواف باید در محدوده میان کعبه و [[مقام ابراهیم(ع)|مقام ابراهیم]] باشد. طواف دارای مستحباتی مانند تلاوت قرآن و مکروهاتی مانند سخن گفتن است.

== مفهوم‌شناسی ==
طواف، هفت دور چرخیدن دور [[کعبه]] در [[مسجدالحرام]] است، که یکی از اعمال [[حج]] و [[عمره]] دانسته شده است.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۳۳.</ref>

== اقسام ==
طواف دارای اقسامی است که برخی از آنها مانند [[طواف زیارت]] مورد پذیرش همه مذاهب اسلامی و برخی مانند [[طواف قدوم]] و [[طواف نساء]] میان مذاهب اسلامی مورد اختلاف است. اقسام طواف چنین است:

=== طواف قدوم ===
{{اصلی|طواف قدوم}}
[[اهل سنت]]، اولین طوافی را که شخص [[احرام|مُحرم]] پس از ورود به[[مکه]] و پیش از [[وقوف در عرفات]] انجام می‌دهد، «[[طواف قدوم]]» یا «طواف تحیت» نامیده‌اند. طبق نظریه مذاهب چهارگانه اهل سنت، بر مُفرِد (گزارندهٔ [[حج افراد]]) که از خارج وارد مکه می‌شود و برای وقوف در عرفات به اندازه کافی وقت دارد، انجام طواف قدوم سُنّت است.

به نظر فقیهان شیعه، برای مُفرِد و قارِن (کسی که [[حج افراد]] و [[حج قران|حج قِران]] انجام می‌دهد)، پیش از وقوف در عرفات، انجام طواف مستحب شمرده شده است؛ اگرچه مشهور فقیهان شیعه، اصطلاح طواف قدوم را به کار نبرده‌اند و تنها برخی از آن‌ها؛ مانند [[شیخ طوسی]] در مسبوط از آن نام برده‌اند.

ضمناً در [[عمره تمتع|عمره تمتّع]] و [[عمره مفرده]]، انجام طوافِ مستحب پیش از طواف واجب، میان فقیهان شیعه اختلاف است.<ref>الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، ص ۵٨٩؛ بدایةالمجتهد، ج ١، صص ٣۴۶ و ٣۴۵؛ المبسوط، ج ١، ص٣۵١؛ الدروس الشرعیه، ج ١، صص ۴٠١ و ۴٠٠؛ جواهر الکلام، ج ١٩، صص ٣۵٣ و ٣۵٢؛ مناسک محشی، صص ٣١۶ و ٣١۵؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص٣۵۴؛ دروس فی الفقه المقارن، ج ١، ص ۵١٣.</ref>

=== طواف عمره تمتع ===
{{اصلی|اعمال عمره تمتع#طواف و نماز آن}}بر پایه مذاهب اسلامی، بر کسی که برای [[عمره تمتع|عمره تمتّع]] احرام بسته، واجب است طواف عمره تمتّع انجام دهد.<ref name=":3">بدایةالمجتهد، ج ١، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، صص ٢٢۶ و ص ١٠٠</ref>

به نظر فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، همان طوافی که برای عمره تمتّع به جا می‌آورد، [[طواف قدوم]] او محسوب می‌شود.<ref name=":3"/>

=== طواف عمره مفرده ===
{{اصلی|اعمال عمره مفرده#طواف و نماز آن}}
این طواف حکم طواف عمرهٔ تمتّع را دارد. بر پایه مذاهب اسلامی، بر کسی که برای [[عمره مفرده]] احرام بسته، واجب است طواف عمره مفره انجام دهد.<ref name=":3"/>

به نظر فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، همان طوافی که برای عمره مفرده به جا می‌آورد، [[طواف قدوم]] او محسوب می‌شود.<ref name=":3"/>

=== طواف زیارت ===
{{اصلی|طواف زیارت}}
طواف زیارت یا طواف افاضه، بر تمام حاجیان ([[متمتع|مُتِمتّع]]، [[قارن|قارِن]] و [[مفرد|مُفْرِد]]) واجب است. حج‌گزاران باید پس از اعمال روز [[عید قربان]] این طواف را انجام دهند.<ref>الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩٠ و ۵٨٩؛ بدایةالمجتهد (فقه مالکی)، ج ١، صص٣۴۶و٣۴۵؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص٣۵٣.</ref>

=== طواف نساء ===
{{اصلی|طواف نساء}}به فتوای فقیهان شیعه، در عمره مفرده و اقسام سه‌گانه حج ([[حج تمتع|تمتع]]، [[حج قران|قران]] و [[حج افراد|افراد]]) واجب است طواف نساء انجام شود و با انجام آن، زنان حلال می‌شوند.<ref>مناسک محشی، صص ۵٠٨ - ۵٠۶.</ref>

مذاهب چهارگانه اهل سنت؛ منکر طواف نساء هستند و از آن، نه به عنوان واجب و نه به عنوان مستحب نام نبرده‌اند و زنان را با [[طواف زیارت]] حلال می‌شمارند.<ref>الهدایة (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ٢٧٨؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۵٠۵؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادر الفقهیه، ج ١١، ص ٩٠۴؛ بدایة الاجتهاد، ج ١، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، صص ۵٠٨ - ۵٠۶؛ الکافی لابن قدامه، المصادر الفقهیه، ج ١١، ص ١٠۴٠.</ref>

=== طواف وداع ===
{{اصلی|طواف وداع}}به فتوای فقیهان شیعه و مالکیه، طواف وداع مستحب و به فتوای فقیهان حنبلیه و حنفیه واجب است. در مذهب شافعیه دو قولِ واجب و مستحب وجود دارد.<ref name=":4">درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۱.</ref>

=== طواف مستحب ===
بر پایه مذاهب اسلامی، افزون بر اقسام طواف که برخی از آنها واجب و برخی مستحب است، می‌توان در مدت اقامت در مکه «طواف مستحب» انجام داد.<ref name=":4"/>

طبق مذهب شیعه، در هر شبانه‌روز گزاردن ده طواف مستحب است.<ref name=":4"/>

== شرایط ==
طواف‌کننده باید شرایطی داشته باشد، که چنین است:

=== طهارت بدن و لباس ===
طواف‌کننده باید بدن و لباسش پاک باشد؛ افزون بر این، لباس او باید شرایط لباس نمازگزار مانند غصبی نبودن را هم داشته باشد.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۳۳.</ref>

البته طبق مذهب حنفیه، طواف بدون طهارت بدن و لباس نیز جایز است.<ref name=":5">درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۲.</ref>

=== طهارت از حدث ===
طواف‌کننده باید با وضو باشد و غسلی برعهده او نباشد و چنانچه نتواند وضو بگیرد یا غسل کند باید تیمم کند.<ref name=":0">درسنامه مناسک حج، ص۳۴.</ref>

طواف عمره بدون طهارت صحیح نیست، زنانی که در ایام عادت ماهیانه به‌سر می‌برند باید صبر کنند و پس از پاک شدن، غسل بجای آورند و طواف کنند.<ref name=":0"/>

البته طبق مذهب حنفیه، طهارت از حدث شرط نیست.<ref name=":5"/>

=== پوشش بدن ===
طواف‌کننده باید در حال طواف به مقداری که در نماز لازم است بدن خود را بپوشاند.<ref name=":0"/>

طبق مذهب حنفیه، پوشش عورت واجب است ولی اگر عریان طواف کرد، تا وقتی که در مکه است باید اعاده کند و اگر بازگشت باید قربانی کند.<ref name=":5"/>

=== ختنه ===
به گفته فقیهان شیعه، پسرها و مردها باید ختنه شده باشند و بدون آن طواف صحیح نیست.<ref name=":0"/>

مذاهب چهارگانه اهل سنت، ختنه را برای طواف شرط ندانسته‌اند. (اگر چه خود ختنه را به عنوان یکی از سنت‌های اسلامی واجب می‌دانند)<ref>مناسک محشی، صص ٢۶٢ - ٢۴١؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩۴–۵٩٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، صص ۴٨ - ۴٣؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج ١، صص ٣۶٣ - ٣۵٨.</ref>

=== نیّت ===
به فتوای فقیهان شیعه و حنبلیه، طواف از عبادات است و باید با نیت باشد؛ یعنی گشتن به دور کعبه باید به‌قصد طواف و برای اطاعت دستور خداوند باشد.<ref name=":0"/>

حنفیه و مالکیه نیت را در طواف شرط ندانسته‌اند و شافعیه در غیرِ طواف زیارت و طواف قدوم شرط دانسته‌اند.<ref name=":5"/>

== واجبات ==
طواف دارای واجباتی است که چنین است:

=== شروع از حجرالاسود ===
طواف باید از گوشه‌ای از [[کعبه]] که [[حجر الاسود|حجرالاسود]] در آن قرار دارد آغاز شود؛ همان گوشه‌ای که نزدیک [[باب الکعبه|درِ کعبه]] است.<ref name=":0"/>

=== پایان دادن به حجرالاسود ===
نقطه آغاز و پایان طواف، حجرالاسود است؛ یعنی هفت دورِ طواف، مقابل حجرالأسود به‌پایان می‌رسد و طواف، کمتر یا بیشتر از این مقدار صحیح نیست؛ ولی دقت در این امر لازم نیست و همین مقدار که عرفاً بگویند روبه‌روی حجرالاسود است کافی است.<ref name=":1">درسنامه مناسک حج، ص۳۵.</ref>

ایستادن مقابل حَجر در آغاز طواف و در پایان آن و در پایان هر شوط از طواف لازم نیست، ولی مستحب است با دست خود به سمت حجرالاسود اشاره کند و دست خود را ببوسد.<ref name=":1"/>

=== هفت شوط چرخیدن دور کعبه ===
طواف کعبه هفت دور است و به هر دورِ آن «[[شوط]]» گفته می‌شود.<ref name=":1"/>

=== کعبه را در طرف چپ خود قرار دادن ===
واجب است طواف‌کننده کعبه را در طرف چپ خود قرار دهد و در حال طواف رو به کعبه نباشد؛ البته نگاه به سمت راست یا چپ، حتی پشت سر، اگر بدن را نگرداند اشکال ندارد.<ref name=":1"/>
[[پرونده:آموزش طواف۲.png|وسط|بی‌قاب|593x593px|جایگزین=]]

== محدوده ==
به فتوای بیشتر مراجع تقلید شیعه، طواف [[کعبه]] در [[مسجدالحرام]] تا جایی که مردم طواف می‌کنند و عرفاً بگویند دور کعبه می‌گردد صحیح است.<ref name=":2">درسنامه مناسک حج، ص۳۶.</ref>

به‌نظر برخی دیگر از مراجع تقلید شیعه، طواف باید در محدوده فاصله میان کعبه و [[مقام ابراهیم(ع)|مقام ابراهیم]] که حدود ۱۳ متر است باشد. با این همه، برای مقلدین این مراجع نیز اگر طواف در آن محدوده مشکل باشد یا ممکن نباشد، و نتوانند صبر کنند تا در وقت خلوت طواف کنند، در فاصله دورتر نیز اشکال ندارد.<ref name=":2"/>

طواف‌کننده باید به‌دور [[حجر اسماعیل]] هم بگردد؛ یعنی در حال طواف، داخلِ حجر اسماعیل نرود.<ref name=":2"/>

به فتوای فقیهان مذاهب چهارگانه اهل سنت، طواف، محدوده خاصی ندارد؛ ولی باید داخل مسجدالحرام باشد و خارج از آن جایز نیست؛ اگرچه برخی از آن‌ها مانند حنبلی‌ها طواف در نزدیکیِ کعبه را مستحب شمرده‌اند.<ref>الکافی فی الفقه ابن حنبل، المصادر الفقهیه، ج ١١، صص١٠٣٣ - ١٠٢۵؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص۵٩۴–۵٩٠؛ تذکرة الفقها، ج ٨، صص٩٣ و ٩٢.</ref>

بر پایه فقه حنبلیه رَمَل (عملی شبیه به[[هروله]]) در سه شوطِ اول [[طواف قدوم]]، برای غیر راکب و کسی که از مکه [[محرم (احرام‌گزار)|مُحرم]] نشده سنت است. بیشتر مذاهب اهل سنت، این عمل را فقط برای مردان سنت دانسته‌اند.

== مستحبات ==
برخی از مستحبات طواف که مورد اتفاق همه مذاهب اسلامی است، چنین است:

{{ستون-شروع|۲}}
* [[تقبیل|بوسیدن]] [[حجرالاسود]]
* [[استلام]] حجرالاسود
* استلام رکن یمانی
* ذکر و دعا در حال طواف.<ref>مناسک محشی، صص ٣١٨ - ٣١۶؛ الروضة البهیه، ج ١، صص ۵٠۶ و ۵٠۵؛ بدایةالمجتهد، ج١، صص ۴٣٣ - ٣۴٣؛ الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ شرائع‌الاسلام، ج١، ص٢۶٩.</ref>

{{پایان}}

بر پایه فقه حنبلیه و حنفیه، [[اضطباع]] (گذراندنِ [[لباس احرام|ردای احرام]] از زیر کتفِ راست و انداختن دو سوی آن بر دوش چپ) در برخی از اقسام طواف سنت است. شافعیه نیز این عمل را برای مردان و پسران سنت دانسته است. اضطباع در فقه مالکیه مطرح نشده است.<ref>الفقه علی المذاهب الأربعه، ج١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ الأمّ للشافعی، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص٧۵۶؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ الوسیله إلی نیل الفضیله، صص ١٧٣ و ١٧٢؛ تذکرةالفقها، ج٨، صص١٧٣و١٧٢؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۵، به نقل از الموسوعة الفقهیةالمیسره، ج٣، ص۴٣٠؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۵، به نقل از الجامع للشرایع، ص٢٠١.</ref>

برخی از مذاهب اهل سنت، رَمَل (عملی شبیه به[[هروله]]) را در بخشی از طواف، سنت دانسته‌اند.<ref>الفقه علی المذاهب الأربعه، ج ١، صص ۵٩۴–۵٩٢؛ جواهرالکلام، ج ١٩، صص ٣۵٣ - ٣۵٠؛ شرائع‌الاسلام، ج ١، ص ٢۶٩؛ بدایةالمجتهد، ج ١، صص ٣۴٣ و ٣۴٢؛ الدروس‌الشرعیه، ج ١، صص۴٠٠ و ٣٩٩؛ الوسیلة إلی نیل الفضیله، صص ١٧٣ و ١٧٢؛ الجامع للشرایع، ص ٢٠١؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۶، به نقل از الموسوعة الفقهیة المیسره، ج ٢، صص ۴٣٠؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۷۶.</ref>

== مکروهات ==
به باور فقیهان شیعه، برخی از مکروهات طواف چنین است:
{{ستون-شروع|۲}}
* خندیدن؛
* سخن گفتن؛
* شعر خواندن؛
* خوردن و آشامیدن؛
* دست کشیدن به دیوار [[حجر اسماعیل|حجر اسماعیل(ع)]]؛ (دست کشیدن به دیوار حجر اسماعیل(ع) به فتوای برخی از فقیهان جایز نیست؛ ولی بسیاری از آنها آن را مکروه می‌دانند)<ref>درسنامه مناسک حج، ص۳۷.</ref>

{{پایان}}

== جستارهای وابسته ==
* [[نماز طواف]]

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
{{برگرفتگی

|پیش از لینک = کتاب

|منبع = درسنامه مناسک حج،

|پس از لینک = محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش، ص۳۳–۳۸ و کتاب [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1128 درآمدی بر فقه مقارن]، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون، ۱۳۸۸ش.

| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/803

}}
* '''الامّ''' (الفقه‌الشافعی)، الشافعی، محمد بن ادریس، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
* '''بدایة المجتهد و نهایة المقتصد'''، محمد بن احمد بن رشد (الحفید)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۱ق.
* '''بدائع الصنائع (الفقه‌الحنبلی)'''، علاءالدین بن مسعود الکاشانی، المصادر الفقهیه، بیروت، ۱۴۲۲ق.
* '''تذکرة الفقهاء'''، (علامه حلی) حسن بن یوسف بن مطهر، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۲۲ق.
* '''الجامع للشرایع'''، الحلّی، یحیی بن سعید، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیه، ۱۴۰۵ق.
* '''الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه'''، زین‌الدین العاملی (الشهید الثانی)، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
* '''شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام'''، محقق حلّی، نجم الدین جعفر بن حسن، تهران، منشورات الأعلمی، ۱۳۸۹ق.
* '''الفقه علی المذاهب الأربعه'''، عبدالرحمان الجزیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۴ق.
* '''الفقه علی المذاهب الخمسه'''، محمدجواد المغنیه، قم، مؤسسة دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
* '''الکافی فی فقه ابن حنبل''' (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، (ابن قدامه) عبداللّٰه بن احمد بن قدامه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
* '''المبسوط'''، محمد بن احمد بن سهل السرخسی (-۴۸۳ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
* '''المصادر الفقهیه'''، علی‌اصغر مروارید، بیروت، دارالتراث، ۱۴۱۹ق.
* '''مناسک حج با حواشی مراجع'''، سید روح‌الله خمینی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش.
{{پایان}}
{{حج و عمره}}
[[Category:اعمال حج]]
[[Category:اعمال عمره مفرده]]
[[Category:اعمال عمره تمتع]]
[[Category:مقاله‌های تکمیل‌شده]]

[[رده:اعمال حج]]
[[رده:اعمال عمره مفرده]]
[[رده:اعمال عمره تمتع]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]