در حال ویرایش عثمان بن عفان

'''عُثمان بن عَفان''' سومین خلیفه از [[خلفای راشدین]] و از صحابه مشهور [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] است. در دوره خلافت عثمان نارضایتی عمومی از وی و حکومتش بالا گرفت که منجر به شورشی در سال ۳۵ق و کشته‌شدن او شد. پس از کشته شدن عثمان، از دفن شدن جسد وی در داخل [[بقیع]] جلوگیری شد و در محلی نزدیک آنجا دفن شد که در دوره [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه]] آن مکان به بقیع ضمیمه شد. قبر عثمان در بقیع در طول تاریخ محفوظ بود و در مدتی بقعه و گنبد داشت. این قبر در زمان در سال ۱۳۴۴ق مانند دیگر آثار و بقاع به وسیله وهابی‌ها از بین رفت.

از کارهای مهم عثمان در دوران خلافتش، بازسازی [[مسجد النبی]] است. دلیل توسعه مسجد توسط عثمان را شکایت مردم از کوچک‌بودن مکان بیان کرده‌اند. گفته شده عثمان برای نخستین‌بار مسجد را از سادگی نخستین آن درآورد. همچنین عثمان در مدت خلافت خود با خرید خانه‌ها، وسعت مسجدالحرام را گسترش داد.

مکان‌هایی در مدینه منسوب به عثمان است؛ از جمله: [[باب جبرئیل|باب عثمان]] در مسجد النبی، [[مسجد عثمان (مدینه)|مسجد عثمان]] و خانه عثمان که در طرح توسعه مسجد النبی در زمان [[فهد بن عبدالعزیز]] در سال ۱۴۰۶ق از بین رفت.

== زندگی و خلافت ==
عثمان بن عفان از طایفه بنی امیه بود و در سال دوم عام الفیل به دنیا آمد.<ref>الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۳، ص۱۰۳۸ و ص۱۰۳۹.</ref> عثمان حافظ قرآن و از مهاجرین و صحابه پیامبر(ص) بود و با دو دختر او، رقیه و پس از مرگ رقیه با ام‌کلثوم ازدواج کرد.<ref>تاریخ الخلفاء، ص۱۷۸ و ۱۷۹؛ أسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج۳، ص۵۸۵ و ص۵۸۶.</ref> عثمان در شمار مسلمانانی است که در همان سال‌های نخست به دعوت ابوبکر مسلمان شد.<ref>أسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج۳، ص۵۸۵.</ref>

عثمان برگزیده شورای شش نفره‌ای بود که [[عمر بن خطاب]] برای انتخاب جانشین پس از خود انتخاب کرده بود.<ref>الإمامة و السیاسة، ج۱، ص۴۴ و ص۴۵؛ تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۱۳۹ تا ص۱۴۳.</ref> وی از سال ۲۳ قمری تا هنگام کشته شدنش در سال ۳۵ قمری حکومت کرد.<ref>بامداد اسلام، ص۹۹.</ref> عثمان در دوران خلافتش کارهایی انجام داد که نارضایتی عموم را بوجود آورد. وی رانده‌شدگان پیامبر را به مدینه بازگردانید و یاران پیامبر از جمله ابوذر غفاری را طرد کرد.<ref>بامداد اسلام، ص۹۹.</ref> عثمان طی یک شورشی در مدینه در سال ۳۵ به قتل رسید.<ref>الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۲.</ref> از جمله دلایل این شورش به این موضوع اشاره شده است که عثمان در دوران خلافت خود سعی می‌کرد که تمام امور خلافت را به بنی امیه بسپارد و ساختار امور سیاسی را دگرگون کند.<ref>تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۱۴۹.</ref> او فرمانداری شهرها را به امویان سپرد و به آنان بخشش‌های زیادی می‌کرد.<ref>تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۱۵۲ تا ص۱۵۶؛ بامداد اسلام، ص۹۹ تا ص۱۰۱.</ref> همچنین انجام بدعت‌های دینی را از دیگر دلایل شورش بر عثمان دانسته‌اند.<ref>تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، ص۱۵۰.</ref>

عثمان از پیامبر ۱۴۶ حدیث روایت کرده است.<ref>تاریخ الخلفاء، ص۱۷۹.</ref> از کارهای مهم عثمان در دوران خلافت این بود که وی از بیم آن‌که مبادا اختلاف در قرائت قرآن موجب شود که قرآن دستخوش زیادت و نقصان گردد دستور داد از مُصحفی که مورد تأیید بود، چند نسخه بنویسند و به شهرهای مهم اسلامی بفرستند و دیگر نسخه‌ها را نیز از بین برد.<ref>تاریخ تحلیلی اسلام، ص۱۴۹ و ص۱۵۰.</ref>

== توسعه مسجد الحرام ==
عثمان در دوره خلافت خود خانه‌های اطراف [[مسجد الحرام]] را خرید و تا حد زيادى مسجد الحرام را توسعه داد. گفته شده عثمان نخستين كسى بود كه براى مسجد الحرام رواق‌ها و سقف‌هايى قرار داد. مساحت مسجد در اين دوران به 4400 متر مربع مى‌رسيد كه او حدود 2000 متر به مسجد افزوده بود.<ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۸۳.</ref>

== بازسازی مسجد النبی ==
{{اصلی|بازسازی مسجد النبی (عثمان بن عفان)}}
عثمان در دوران خلافت خود دست به بازسازی مسجد النبی زد<ref>المسجدالنبوی عبر التاریخ، ص۹۵.</ref> و وسعت مسجد را نسبت به زمان [[خلیفه دوم]] زیادتر کرد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۴۴.</ref> گفته شده دلیل اقدام عثمان به بازسازی مسجد النبی این بوده که مردم از کوچک بودن فضا و خرابی [[ستون‌های مسجدالنبی|ستون‌های مسجد]] شکایت داشتند.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص۱۰۳.</ref> کاربرد سنگ به جای خشت در مصالح و ستون سنگی به جای ستون چوبی از جمله تغییرات در این بازسازی بود.<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، انصاری، ص۱۰۵ و ص۱۰۶.</ref> گفته شده عثمان ۴۹۶ متر به مسجد افزود و با تغییراتی که داد برای نخستین‌بار مسجد را از سادگی نخستین آن درآورد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۴۴.</ref>

== مکان‌های منسوب به عثمان در مدینه ==
مکان‌هایی در مدینه وجود دارد که منسوب به عثمان بن عفان است. از جمله این مکان‌ها به این موارد اشاره شده است:

=== محراب عثمانی ===
{{اصلی|محراب عثمانی}}
یک محراب در دیوار قبله مسجدالنبی وجود دارد که منسوب به عثمان بن عفان است.<ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۱۹۹.</ref> این محراب در دوره بازسازی مسجدالنبی توسط عثمان ساخته شد<ref>تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، ص۱۰۷.</ref> و در دوره‌های بعد بازسازی شد و گنبدی بالای آن نهاده شد.<ref>مرآة الحرمين، ج۱، ص۴۶۴.</ref> برخی گفته‌اند این محراب منسوب به سلاطین عثمانی دانسته شده است نه عثمان بن عفان.<ref>ميعاد نور، راهنمای عمره مفرده، ص۶۶؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۶۰.</ref>

=== باب جبرئیل ===
{{اصلی|باب جبرئیل}}
باب جبرئیل از درهای اصلی بر جا مانده از روزگار [[پیامبر(ص)]] در مسجدالنبی است. نزدیک بودن این در، به[[مقام جبرئیل]] یا آمد و رفت [[جبرئیل]] از این در برای دیدار با پیامبر (ص) را علت نام‌گذاری به باب جبرئیل یاد کرده‌اند.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۷۴.</ref> این در به دلیل روبه‌رو بودن با خانه عثمان بن عفان به باب عثمان نیز مشهور است.<ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۲۱۳.</ref>

=== مسجد عثمان ===
{{اصلی|مسجد عثمان (مدینه)}}
مسجد عثمان بن عَفان، یکی از مساجد [[مدینه]] است که در اوایل قرن پانزدهم هجری ساخته شده است. این مسجد در جنوب [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] با فاصله ۴۲۵ متر واقع شده است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۲۱.</ref> گفته شده دلیل گذاشتن نام عثمان بر روی این مسجد، به خاطر این است که در محدوده [[مصلای پیامبر(ص)|مصلی]]، به نام همه خلفای نخستین، مسجدی وجود داشته، و این مسجد را جهت تکمیل اسامی خلفای چهارگانه اینگونه نام گذاشته‌اند.<ref>مساجد الاثریة، ص۲۶۲..</ref>

=== چاه عثمان ===
{{اصلی|چاه عثمان}}
چاه عثمان، در [[مدینه]]، در شمال شرقی [[وادی عقیق]] قرار دارد و توسط [[حضرت محمد(ص)]] [[تبرک|متبرک]] شده است.<ref>دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۱۷۶ و ص۱۷۷.</ref> این چاه توسط عثمان خریداری و وقف شده است.<ref>الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۹۲.</ref>

=== خانه عثمان ===
خانه عثمان از خانه‌های واقع در قسمت شرقی [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] است و  از منازل [[مهاجرین]] شمرده می‌شد. این خانه شامل دو بخش متصل به هم بود. خانه عثمان از محکم‌ترین و باشکوه‌ترین خانه‌های مدینه و دیوارهای آن از سنگ بود. این خانه در دوره‌های مختلف تاریخی مورد توجه بوده و بر حفظ و نگهداری آن تأکید می‌شده است. در زمان [[فهد بن عبدالعزیز]] و طرح توسعه مسجد النبی در سال ۱۴۰۶ق خانه عثمان، مانند کلیه بازارها و خانه‌های تاریخی در جوار مسجد، به‌طور کلی تخریب شد.<ref>دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۷، ص۴۵۸ تا ص۴۶۰.</ref>

== مقبره عثمان ==
{{اصلی|قبر عثمان بن عفان}}

پس از کشته شدن عثمان بن عفان، از دفن شدن جسد وی در داخل [[بقیع]] جلوگیری شد و در خارج از بقیع و در طرف شرقی آن، در محلی به نام «حش کوکب» دفن گردید.<ref>بقیع در آینه تاریخ، ص۲۶۷.</ref> در دوران [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه بن ابی‌سفیان]] که [[مروان بن حکم]] به حکومت مدینه دست یافت، دیوار موجود در میان بقیع و حش کوکب را برداشت و محل دفن عثمان را به بقیع ضمیمه نمود.<ref>دانشنامه بقیع شریف، ص۴۷۶.</ref> این قبر در دوران‌های مختلف دارای بقعه و گنبد بود.<ref>بقیع در آینه تاریخ، ص۲۶۷.</ref> این مقبره در سال ۱۳۴۴ق مانند دیگر آثار و بقاع به وسیله وهابیان از بین رفت.<ref>بقیع در آینه تاریخ، ص۲۶۸.</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
* الإمامة و السیاسة، ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، بیروت، بی‌نا، ۱۴۱۰ق.
* آثار اسلامی مکه و مدینه، جعفریان، رسول، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش.
* الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ابن‌ عبد البر، یوسف‌ بن‌ عبدالله، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
* أسد الغابة فی معرفة الصحابة، ابن اثیر، علی بن محمد، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۹۷۰م.
* بامداد اسلام، زرین‌کوب، عبدالحسین، تهران، امیرکبیر، ۱۳۹۲ش.
* بقیع در آینه تاریخ، جمعی از نویسندگان پژوهشکده حج و زیارت، تهران، مشعر، ۱۳۹۴ش.
* تاریخ تحلیلی اسلام، شهیدی، سیدجعفر، تهران، علمی و فرهنگی و مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۹۲ش.
* تاریخ خلفا از رحلت پیامبر تا زوال امویان، جعفریان، رسول، قم، دلیل ما، ۱۳۹۴ش.
* تاریخ الخلفاء، سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۷ق.
* تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، قائدان، اصغر، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
* تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی در طول تاریخ، انصاری، ناجی محمد، ترجمه: آیتی، عبدالمحمد، تهران، مشعر، ۱۳۷۸ش.
* دانشنامه بقیع شریف، نوری، محمد، قم، صحیفه خرد، ۱۳۹۴ش.
* دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، حیدری، حسن، تهران، مشعر، بی‌تا.
* دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۷، فتاحی ماوردیانی، عاطفه، تهران، مشعر، بی‌تا.
* الطبقات الکبری، ابن سعد، محمد بن سعد، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
* مرآة الحرمين، رفعت پاشا، ابراهیم، قاهره، مطبعة دارالکتب المصریة، ۱۳۴۴ق.
* المساجد الاثرية فى المدينة المنورة، عبدالغنى، محمد الياس، مدينه، بی‌نا، 199۸م.
* المسجدالنبوی عبر التاریخ، محمد سید الوکیل، جده، دار المجتمع للنشر و التوزیع، ۱۴۰۹ق.
* ميعاد نور، راهنمای عمره مفرده، شريعت، محسن، قم، دفتر نشر معارف‌، ۱۳۸۴ش.
{{پایان}}