در حال ویرایش قبا

در این منطقه مشاهد و اماکن منسوب به پیامبر، [[حضرت زهرا(س)]] و [[حضرت علی(ع)]] وجود داشته و وقایع مهمی چون ایجاد عقد اخوت بین [[مهاجران]] و [[انصار]]، تشریع وجوب زکات<ref>تاریخ الاسلام، ج2، ص32.</ref> و دلایل و معجزاتی چون جوشیدن آب از انگشتان پیامبر(ص) به وقوع پیوسته است. <ref>دلائل النبوة، ج4، ص123.</ref>

منطقه قبا که اکنون جزیی از شهر [[مدینه]] است، در گذشته یکی از محله‌های پیرامون مدینه بود؛ به‌طوری‌که [[مقدسی]]، منطقه قبا را در دو میلی مدینه و در سمت چپ کسانی که از مدینه عازم [[مکه]] می‌شدند، معرفی کرده است. <ref>احسن التقاسیم، ص82.</ref>

از حوادثی که نقش تاریخی منطقه قبا پیش از اسلام را برجسته می‌کند، برپایی اردوگاه «[[تبع|تُبّع]]»، یکی از پادشاهان [[یمن]] است که به مدینه لشکرکشی کرد و البته به دلیل مقاومت قبایل [[قبیله اوس|اوس]] و [[قبیله خزرج|خزرج]] و یهودیان یثرب، مجبور به عقب‌نشینی شد. <ref>سیرة ابن اسحاق، ج1، ص30؛ دلائل النبوة، ج1، صص115 و 116؛ تفسیر مجمع البیان، ج10، ص443؛ بحارالانوار، ج15، ص134.</ref> از آثار به ‌جا مانده از این واقعه تاریخی، چاهی است که به دستور تُبّع در قبا حفر شده و به «[[بئر الملک]]» شهرت دارد. <ref>بحارالانوار، ج15، ص134.</ref>

برخی علت نام‌گذاری این منطقه به قبا را وجود چاهی به این نام در این محله دانسته‌اند. <ref>امتاع الاسماع، ج10، ص70.</ref>

ساکنان قبا را، که به «عالیه» نیز شهرت داشت، <ref>الطبقات الکبری، ج2، ص16.</ref> قبایل «[[قبیله خطمه|خطمه]]»، «[[قبیله وائل|وائل]]»، «[[قبیله واقف|واقف]]»، «[[قبیله بنی‌امیة بن زید|بنی‌امیة بن زید]]»، «[[قبیله بنی‌قریظه|بنی‌قریظه]]»، «[[قبیله بنی‌نضیر|بنی‌نضیر]]» و «[[قبیله بنی‌عمرو بن عوف|بنی‌عمرو بن عوف]]» تشکیل می‌دهند. <ref>معجم قبائل العرب، عمر رضا کحاله، ج2، ص834.</ref>

در حال حاضر نیز شاخه‌ای از بنی‌اوس در قبا ساکن‌اند که متشکل از «شواشین»، «مواسمه» و «سعوده» هستند. <ref>معجم قبائل العرب، عمر رضا کحاله، ج4، ص280.</ref> منتسبین به این محله را «قبائی» می‌نامند؛ افرادی چون [[افلح بن سعید القبائی]]، [[مجمع بن یعقوب القبائی]] و [[عبدالرحمن بن عیاش الانصاری القبائی]]»‏‏‏. <ref>الانساب، ابو‌سعید عبد‌الکریم بن محمد بن منصور التمیمی السمعانی، ج10، ص323.</ref>

ورود [[پیامبر اسلام(ص)]] به قبا، در جریان [[هجرت]] از مکه به مدینه و اقامت چند روزه در این محل، از مهم‌ترین رخداد‌‌های تاریخی قبا به شمار می‌رود. تاریخ ورود پیامبر(ص) به قبا را ظهر روز دوشنبه، دوازدهم ربیع‌الاول، سال سیزدهم بعثت دانسته‌اند. <ref>السیرة النبویه، ج1، ص492.</ref>

پیامبر(ص) در این روز، پس از طی مسافرتی پرمخاطره، به محله قبا رسید و مورد استقبال مردم قرار گرفت. <ref>اعلام الوری باعلام الهدی‏، شیخ طبرسی، ج1، ص150.</ref> ایشان پس از ورود به قبا، خانه [[کلثوم بن هدم]]، بزرگ بنی‌عمرو را محل استراحت، و خانه [[سعد بن خیثمه]] را محل ملاقات تعیین کرد. <ref>تاریخ الامم و الملوک، ج2، ص382؛ اعلام الوری باعلام الهدی، ج1، ص150.</ref>

آخرین گروه از مهاجران، به راهبری [[علی بن ابی‌طالب(ع)]]، در پانزدهم همین ماه، به قبا رسیدند<ref>الطبقات الکبری، ج3، ص15.</ref> و در استراحتگاه پیامبر(ص) اقامت گزیدند. <ref>تاریخ الامم و الملوک، ج2، ص382.</ref> گرچه برخی مدت اقامت پیامبر(ص) در قبا را تا 14<ref>الطبقات الکبری، ج1، ص222.</ref> یا 23 روز رسانده‌اند، <ref>انساب الاشراف، بلاذری، ج1، ص263.</ref> ولی مشهور منابع تاریخی، مدت حضور پیامبر(ص) در قبا را روز‌های دوشنبه، سه‌شنبه، چهارشنبه و پنج‌شنبه دانسته<ref>السیرة النبویه، ج1، ص494؛ الطبقات الکبری، ج1، ص222.</ref> و روز جمعه را زمان خروج پیامبر(ص) از قبا، اقامه [[نماز جمعه]] در [[قبیله بنی‌سالم]] و ورود به مدینه دانسته‌اند. <ref>الطبقات الکبری، ج1، ص222.</ref>

با مطالعه منابع تاریخی می‌توان مهم‌ترین عامل اقامت چند روزه پیامبر(ص) در قبا را ساخت مسجد، و پیوستن علی بن ابی‌طالب(ع) و وابستگان به ایشان دانست؛ زیرا ایشان کمی پس از ساخت مسجد قبا، و ورود بستگانش، عازم مدینه شد. انتظار چند روزه پیامبر(ص) در قبا، با وجود دلایل پیش‌گفته و مخالفت‌هایی که به دنبال داشت، <ref>الکافی، ج8، ص340.</ref> زمینه‌ساز حوادثی بود که برخی از مهم‌ترین‌شان را می‌توان اسلام آوردن [[مخیرق یهودی]]<ref>معالم المدرستین، ج2، ص132.</ref> و ملاقات [[سلمان فارسی]] با پیامبر(ص) دانست. سلمان فارسی، در مدت چند روز اقامت پیامبر(ص) در محله قبا، به سنجش رفتار و کردار پیامبر(ص) پرداخت و در نهایت به حقانیت دعوت ایشان ایمان آورد. <ref>زندگانی محمد پیامبر اسلام، ج1، صص144 و 145؛ الطبقات الکبری، ج4، ص67.</ref>

محله قبا شاهد وقایع مهمی چون ایجاد عقد اخوت بین [[مهاجران]] و [[انصار]]، تشریع وجوب زکات<ref>تاریخ الاسلام، ج2، ص32.</ref> و دلایل و معجزاتی چون جوشیدن آب از انگشتان پیامبر(ص) بود. <ref>دلائل النبوة، ج4، ص123.</ref> اهمیت محله قبا در صدر اسلام به نحوی بود که در مواردی، پیامبر(ص) با وجود تعیین جانشین برای شهر مدینه، جانشینی جداگانه برای محله قبا بر می‌گزید. <ref>امتاع الاسماع، ج9، ص227.</ref>

از آثار اسلامی به ‌جا مانده در قبا، پس از مسجد قبا، مشاهدی مانند [[حجر فاطمه(س)]] بنت رسول الله(ص) <ref>احسن التقاسیم، ج1، ص145.</ref> و چاهی منسوب به پیامبر(ص) است. این چاه را برخی به دلالت نامش، «[[چاه خاتم|الخاتم]]» یا «التفله»، شیرین شده به واسطه انگشتر یا آب دهان رسول خدا(ص) نامیده‌اند. <ref>احکام و آداب حج، ص582.</ref>

منابع تاریخی، به نقل از امام محمد باقر(ع)، از چاهی به نام «[[چاه غرس|غرس]]» نیز نام می‌برند که پیامبر(ص) آن را چشمه‌ای از چشمه‌‌های بهشت می‌خواند، از آب آن غسل می‌کرد و برای آشامیدن به همراه خود می‌برد. <ref>الطبقات الکبری، ج1، ص473.</ref> [[انس بن مالک]] در گزارشی به خشک شدن این چاه، و پرآب شدنش به واسطه آب دهان پیامبر(ص) اشاره کرده است. <ref>الطبقات الکبری، ج1، ص474.</ref> مقدسی نیز در گزارش خود از قبا، به زیارتگاه‌‌های دیگری از پیامبر(ص) و علی بن ابی‌طالب(ع) اشاره کرده است. <ref>احسن التقاسیم، ج1، ص145.</ref>