در حال ویرایش مجدالملک اسعد بن محمد براوستانی قمی
این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.
| نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{در دست ویرایش|ماه=[[تیر]]|روز=[[۲۷]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=M-mohammad }} | {{در دست ویرایش|ماه=[[تیر]]|روز=[[۲۷]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=M-mohammad }} | ||
نام کامل وی شمس‌الدین ابوالفضل اسعد بن محمد بن موسی مجدالملک مُشَیِّدالدوله براوستانی قمی می‌باشد. | [[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]] | ||
'''بَراوِسْتانی، مجدالملک''': وزیر شیعی عهد سلجوقیان و سازنده [[گنبد بقیع]] امامان معصوم (علیهم‌السلام) است. نام کامل وی شمس‌الدین ابوالفضل اسعد بن محمد بن موسی مجدالملک مُشَیِّدالدوله براوستانی قمی می‌باشد. | |||
وی در دوران [[ملکشاه سلجوقی]] نائب شرف‌الملک خوارزمی و مستوفی کل بوده است که بعدا جای او را گرفته و لقب مجدالملک یا مجدالدوله را دریافت کرده است. | وی در دوران [[ملکشاه سلجوقی]] نائب شرف‌الملک خوارزمی و مستوفی کل بوده است که بعدا جای او را گرفته و لقب مجدالملک یا مجدالدوله را دریافت کرده است. | ||
| خط ۴۴: | خط ۱۴: | ||
==نسب== | ==نسب== | ||
شمس‌الدین ابوالفضل اسعد بن محمد بن موسی، وزیر شیعی<ref>الکامل، ج10، ص289-290.</ref> [[برکیارق سلطان سلجوقی]] (حک: 485-498ق.) از براوستان، یکی از روستاهای [[قم]]، برخاست.<ref>معجم البلدان، ج1، ص368.</ref> این نسبت در منابع به تصحیف، براوشتانی،<ref>اعیان الشیعه، ج3، ص299.</ref> اردستانی،<ref>بقیع الغرقد، ص295.</ref> بلاسانی<ref>الکامل، ج10، ص361.</ref> و شکل‌های دیگر<ref>تاریخ الاسلام، ج34، ص134-135؛ تاریخ ابن خلدون، ج3، ص482.</ref> آمده است. | شمس‌الدین ابوالفضل اسعد بن محمد بن موسی، وزیر شیعی<ref>الکامل، ج10، ص289-290.</ref> [[برکیارق سلطان سلجوقی]] (حک: 485-498ق.) از براوستان، یکی از روستاهای [[قم]]، برخاست.<ref>معجم البلدان، ج1، ص368.</ref> این نسبت در منابع به تصحیف، براوشتانی، <ref>اعیان الشیعه، ج3، ص299.</ref> اردستانی، <ref>بقیع الغرقد، ص295.</ref> بلاسانی<ref>الکامل، ج10، ص361.</ref> و شکل‌های دیگر<ref>تاریخ الاسلام، ج34، ص134-135؛ تاریخ ابن خلدون، ج3، ص482.</ref> آمده است. | ||
==نیابت شرف‌الملک== | ==نیابت شرف‌الملک== | ||
شمس‌الدین براوستانی قمی در دوران ملکشاه سلجوقی (حک: 465-485ق.) نیابت شرف‌الملک خوارزمی را بر عهده داشت که مستوفی کل (حسابدار کل) بود. سپس جای او را گرفت و لقب مجدالملک یا مجدالدوله یافت.<ref>الکامل، ج10، ص289؛ تاریخ سلسله سلجوقی، ص69.</ref> وی لقب مُشَیِّدالدوله را نیز داشت.<ref>تاریخ بیهق، ص155؛ تاریخ آل سلجوق در آناطولی، ص60.</ref> از آن‌جا که حسابدار خزانه سلجوقی بود، به او مستوفی هم می‌گفتند.<ref>النجوم الزاهره، ج5، ص162.</ref> | شمس‌الدین براوستانی قمی در دوران ملکشاه سلجوقی (حک: 465-485ق.) نیابت شرف‌الملک خوارزمی را بر عهده داشت که مستوفی کل (حسابدار کل) بود. سپس جای او را گرفت و لقب مجدالملک یا مجدالدوله یافت.<ref>الکامل، ج10، ص289؛ تاریخ سلسله سلجوقی، ص69.</ref> وی لقب مُشَیِّدالدوله را نیز داشت.<ref>تاریخ بیهق، ص155؛ تاریخ آل سلجوق در آناطولی، ص60.</ref> از آن‌جا که حسابدار خزانه سلجوقی بود، به او مستوفی هم می‌گفتند.<ref>النجوم الزاهره، ج5، ص162.</ref> | ||
مجدالملک پیشتر در گنجه آذربایجان، نایب و کاتب [[سلطان محمّد سلجوقی]] شده بود.<ref>تعلیقات نقض، ج2، ص722.</ref> | مجدالملک پیشتر در گنجه آذربایجان، نایب و کاتب [[سلطان محمّد سلجوقی]] شده بود.<ref>تعلیقات نقض، ج2، ص722.</ref> | ||
او در اوج قدرت خواجه نظام‌الملک شافعی (وزیر اعظم)، نزد سلطان ملکشاه سلجوقی مقامی والا داشت. هنگامی که نوه نظام‌الملک، حاکم [[مرو]]، با نماینده سلطان اختلاف پیدا کرد و زندانی شد، سلطان، مجدالملک را نزد نظام الملک فرستاد و رفتار نوه‌اش را به او یادآور شد و تهدیدش نمود.<ref>تاریخ ابن خلدون، ج5، ص220.</ref> | او در اوج قدرت خواجه نظام‌الملک شافعی (وزیر اعظم)، نزد سلطان ملکشاه سلجوقی مقامی والا داشت. هنگامی که نوه نظام‌الملک، حاکم [[مرو]]، با نماینده سلطان اختلاف پیدا کرد و زندانی شد، سلطان، مجدالملک را نزد نظام الملک فرستاد و رفتار نوه‌اش را به او یادآور شد و تهدیدش نمود.<ref>تاریخ ابن خلدون، ج5، ص220.</ref> | ||
==وزارت سلطان== | ==وزارت سلطان== | ||
مجدالملک از حمایت زبیده، همسر سلطان سلجوقی، که از مخالفان نظام‌الملک بود، بهره داشت.<ref>تاریخ ابن خلدون، ج3، ص282.</ref> | مجدالملک از حمایت زبیده، همسر سلطان سلجوقی، که از مخالفان نظام‌الملک بود، بهره داشت.<ref>تاریخ ابن خلدون، ج3، ص282.</ref> | ||
بر پایه گزارشی، مجدالملک همراه برخی از صاحب منصبان آن عصر، در مخالفت با خواجه نظام‌الملک، شاه را به او بدبین کرد.<ref>تاریخ آل سلجوق در آناطولی، ص60.</ref> | بر پایه گزارشی، مجدالملک همراه برخی از صاحب منصبان آن عصر، در مخالفت با خواجه نظام‌الملک، شاه را به او بدبین کرد.<ref>تاریخ آل سلجوق در آناطولی، ص60.</ref> | ||
مجدالملک پس از کشته شدن خواجه نظام‌الملک و قدرت یافتن برخی فرزندان او از جمله عزالملک (487ق.) و فخرالملک و مؤیدالملک، تا مدتی از حکومت و سیاست کناره گرفت و در [[اصفهان]] گوشه‌گیری اختیار کرد.<ref>تاریخ سلسله سلجوقی، ص96.</ref> آن‌گاه که فخرالملک به وزارت رسید، به دلیل ناتوانی و ناشایستگی وی، همه امور به دست مجدالملک که ریاست استیفای برکیارق را داشت، اداره می‌شد. | مجدالملک پس از کشته شدن خواجه نظام‌الملک و قدرت یافتن برخی فرزندان او از جمله عزالملک (487ق.) و فخرالملک و مؤیدالملک، تا مدتی از حکومت و سیاست کناره گرفت و در [[اصفهان]] گوشه‌گیری اختیار کرد.<ref>تاریخ سلسله سلجوقی، ص96.</ref> آن‌گاه که فخرالملک به وزارت رسید، به دلیل ناتوانی و ناشایستگی وی، همه امور به دست مجدالملک که ریاست استیفای برکیارق را داشت، اداره می‌شد. | ||
| خط ۶۵: | خط ۳۵: | ||
==علت و نحوه کشته‌شدن== | ==علت و نحوه کشته‌شدن== | ||
مجدالملک متهم به ارتباط با اسماعیلیه الموت بود. این اتهام در دشمنی‌های مؤیّدالملک ریشه داشت.<ref>تعلیقات نقض، ج1، ص271.</ref> برخی بر آنند که کشته شدن مجدالملک به سبب گسترش قدرت او و تحکم‌هایش بر امیران بوده است.<ref>تاریخ الفی، ج4، ص2608.</ref> | مجدالملک متهم به ارتباط با اسماعیلیه الموت بود. این اتهام در دشمنی‌های مؤیّدالملک ریشه داشت.<ref>تعلیقات نقض، ج1، ص271.</ref> برخی بر آنند که کشته شدن مجدالملک به سبب گسترش قدرت او و تحکم‌هایش بر امیران بوده است.<ref>تاریخ الفی، ج4، ص2608.</ref> | ||
مجدالملک به دست سپاهیان شورشی و به رغم میل سلطان برای نجات وی،<ref>تاریخ الفی، ج4، ص2608.</ref> در [[زنجان]]<ref>تاریخ آل سلجوق در آناطولی، ص60.</ref> به سال 492ق. در 51 سالگی قطعه قطعه شد<ref>الکامل، ج10، ص289؛ اعیان الشیعه، ج3، ص299؛ تاریخ ادبیات ایران، ج3، ص5.</ref> و بدنش را به اصفهان فرستادند و در آن‌جا دفن کردند.<ref>الکامل، ج10، ص282.</ref> | مجدالملک به دست سپاهیان شورشی و به رغم میل سلطان برای نجات وی، <ref>تاریخ الفی، ج4، ص2608.</ref> در [[زنجان]]<ref>تاریخ آل سلجوق در آناطولی، ص60.</ref> به سال 492ق. در 51 سالگی قطعه قطعه شد<ref>الکامل، ج10، ص289؛ اعیان الشیعه، ج3، ص299؛ تاریخ ادبیات ایران، ج3، ص5.</ref> و بدنش را به اصفهان فرستادند و در آن‌جا دفن کردند.<ref>الکامل، ج10، ص282.</ref> | ||
==محل دفن== | ==محل دفن== | ||
در گزارش‌ها آورده‌اند که وی همیشه کفنی حاوی | در گزارش‌ها آورده‌اند که وی همیشه کفنی حاوی تربت امام حسین(ع)<ref>تاریخ الاسلام، ج34، ص135.</ref> را که از [[مکه]] برایش آورده بودند، <ref>تاریخ الفی، ج4، ص2609.</ref> همراه داشت.<ref>اعیان الشیعه، ج3، ص299.</ref> بعدها پیکر او را به کربلا بردند و کنار مرقد حسینی به خاک سپردند.<ref>الکامل، ج10، ص299؛ مجالس المؤمنین، ج2، ص460؛ اعیان الشیعه، ج3، ص299.</ref> | ||
==خصوصیات== | ==خصوصیات== | ||
مجدالملک را فردی دیندار، مخالف ظلم و خونریزی،<ref>تاریخ الاسلام، ج34، ص135.</ref> انجام‌دهنده کارهای خیر، و اهل نماز و روزه و شب‌بیداری دانسته‌اند.<ref>تعلیقات نقض، ج1، ص265.</ref> او تشیع خود را اظهار می‌کرد و به علویان بسیار یاری می‌نمود و در عین حال، [[صحابه]] [[پیامبر(ص)]] را به نیکی یاد می‌کرد.<ref>الکامل، ج10، ص290؛ تعلیقات نقض، ج1، ص267.</ref> | مجدالملک را فردی دیندار، مخالف ظلم و خونریزی، <ref>تاریخ الاسلام، ج34، ص135.</ref> انجام‌دهنده کارهای خیر، و اهل نماز و روزه و شب‌بیداری دانسته‌اند.<ref>تعلیقات نقض، ج1، ص265.</ref> او تشیع خود را اظهار می‌کرد و به علویان بسیار یاری می‌نمود و در عین حال، [[صحابه]] [[پیامبر(ص)]] را به نیکی یاد می‌کرد.<ref>الکامل، ج10، ص290؛ تعلیقات نقض، ج1، ص267.</ref> | ||
او از مستوفیان فاضل و کاردان آن عهد به شمار می‌رفت و در حفظ قانون، اداره دیوان‌ها و ضبط حساب توانا بود. فضلا و شاعران را اکرام نموده، به آنان بخشش می‌کرد<ref>تاریخ سلسله سلجوقی، ص69.</ref> و شاعران هم او را مدح گفتهاند.<ref>تعلیقات نقض، ج1، ص270.</ref> | او از مستوفیان فاضل و کاردان آن عهد به شمار می‌رفت و در حفظ قانون، اداره دیوان‌ها و ضبط حساب توانا بود. فضلا و شاعران را اکرام نموده، به آنان بخشش می‌کرد<ref>تاریخ سلسله سلجوقی، ص69.</ref> و شاعران هم او را مدح گفتهاند.<ref>تعلیقات نقض، ج1، ص270.</ref> | ||
===بزرگ‌‌داشت دانشوران اهل‌سنت=== | ===بزرگ‌‌داشت دانشوران اهل‌سنت=== | ||
وی دانشوران اهل‌سنت را گرامی می‌داشت و با آنها رابطه‌ای نیکو داشت.<ref>شذرات الذهب، ج6، ص15.</ref> از جمله به عمادالدین، بزرگ شافعیان [[بغداد]]، و [[ابوحامد غزالی]] (م. 505ق.) عنایت داشت.<ref>شذرات الذهب، ج6، ص15.</ref> همچنین [[ابوالحسن طبری]] معروف به هراس، فقیه شافعی و از اصحاب امام الحرمین [[جوینی]]، از التفات مجدالملک بهره می‌برد.<ref>الکامل، ج10، ص291.</ref> | وی دانشوران اهل‌سنت را گرامی می‌داشت و با آنها رابطه‌ای نیکو داشت.<ref>شذرات الذهب، ج6، ص15.</ref> از جمله به عمادالدین، بزرگ شافعیان [[بغداد]]، و [[ابوحامد غزالی]] (م. 505ق.) عنایت داشت.<ref>شذرات الذهب، ج6، ص15.</ref> همچنین [[ابوالحسن طبری]] معروف به هراس، فقیه شافعی و از اصحاب امام الحرمین [[جوینی]]، از التفات مجدالملک بهره می‌برد.<ref>الکامل، ج10، ص291.</ref> | ||
===ایجاد سازگاری بین شیعه و سنی=== | ===ایجاد سازگاری بین شیعه و سنی=== | ||
مجدالملک با سیاست و کیاست توانست میان [[شیعه]] و [[سنی]] سازگاری برقرار کند. او مانع شتم و لعن [[خلفا]] شد.<ref>الکامل، ج10، ص290؛ تعلیقات نقض، ج1، ص267.</ref> کتمان نمی‌توان کرد که در دوران وزارت وی، بر قدرت شیعیان افزوده شد و آنان کمتر [[تقیه]] کردند.<ref>تاریخ ادبیات در ایران، ج2، ص188.</ref> | مجدالملک با سیاست و کیاست توانست میان [[شیعه]] و [[سنی]] سازگاری برقرار کند. او مانع شتم و لعن [[خلفا]] شد.<ref>الکامل، ج10، ص290؛ تعلیقات نقض، ج1، ص267.</ref> کتمان نمی‌توان کرد که در دوران وزارت وی، بر قدرت شیعیان افزوده شد و آنان کمتر [[تقیه]] کردند.<ref>تاریخ ادبیات در ایران، ج2، ص188.</ref> | ||
==آثار مجدالملک در حرمین== | ==آثار مجدالملک در حرمین== | ||
[[عبدالجلیل رازی]] در پاسخ نویسنده سنی کتاب [[بعض فضائح الروافض]] که مجدالملک را به اعتقاد نادرست متهم کرده، به دفاع از وی پرداخته و کارهای نیک او را در [[حرمین]] یادآور شده و به تصریح آورده که هنوز آثار خیر مجدالملک در حرمین مکه و [[مدینه]] و مشاهد امامان معصوم، آشکار و باقی است.<ref>نک: النقض، ص82-84.</ref> | [[عبدالجلیل رازی]] در پاسخ نویسنده سنی کتاب [[بعض فضائح الروافض]] که مجدالملک را به اعتقاد نادرست متهم کرده، به دفاع از وی پرداخته و کارهای نیک او را در [[حرمین]] یادآور شده و به تصریح آورده که هنوز آثار خیر مجدالملک در حرمین مکه و [[مدینه]] و مشاهد امامان معصوم، آشکار و باقی است.<ref>نک: النقض، ص82-84.</ref> | ||
===بقعه امامان معصوم=== | ===بقعه امامان معصوم=== | ||
از آثار خیر وی، ساختمان بقعه امامان معصوم: در [[بقیع]] از جمله گنبد [[امام حسن مجتبی(ع)]] و بقاع امامان [[امام سجاد|سجاد]] و [[امام باقر|باقر]] و [[امام صادق|صادق]]: و [[عباس بن عبدالمطلب]]<ref>تعلیقات نقض، ج2، ص719.</ref> است.<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، ص89.</ref> | از آثار خیر وی، ساختمان بقعه امامان معصوم: در [[بقیع]] از جمله گنبد [[امام حسن مجتبی(ع)]] و بقاع امامان [[امام سجاد|سجاد]] و [[امام باقر|باقر]] و [[امام صادق|صادق]]: و [[عباس بن عبدالمطلب]]<ref>تعلیقات نقض، ج2، ص719.</ref> است.<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، ص89.</ref> | ||
آورده‌اند که پیشتر یکی از معماران فرستاده مجدالملک، به دست امیر مدینه، [[منظور بن عماره حسینی]]، به سال 495ق. کشته شد.<ref>الکامل، ج10، ص352؛ تاریخ امراء المدینه، ص241.</ref> | آورده‌اند که پیشتر یکی از معماران فرستاده مجدالملک، به دست امیر مدینه، [[منظور بن عماره حسینی]]، به سال 495ق. کشته شد.<ref>الکامل، ج10، ص352؛ تاریخ امراء المدینه، ص241.</ref> | ||
بر پایه گزارش برخی منابع معاصر، این بنای مجدالملک واپسین ساخت گنبد اهل بیت در مدینه تا تخریب این بناها به دست [[آل‌سعود]] و وهابیان است.<ref>مدینه‌شناسی، ص341.</ref> | بر پایه گزارش برخی منابع معاصر، این بنای مجدالملک واپسین ساخت گنبد اهل بیت در مدینه تا تخریب این بناها به دست [[آل‌سعود]] و وهابیان است.<ref>مدینه‌شناسی، ص341.</ref> | ||
===چهار طاق عثمان=== | ===چهار طاق عثمان=== | ||
[[چهار طاق عثمان بن مظعون]] را که اهل سنت [[مقام عثمان بن عفّان]] می‌پندارند، مجدالملک ساخته است.<ref>تعلیقات نقض، ج2، ص719.</ref> | [[چهار طاق عثمان بن مظعون]] را که اهل سنت [[مقام عثمان بن عفّان]] می‌پندارند، مجدالملک ساخته است.<ref>تعلیقات نقض، ج2، ص719.</ref> | ||
===بقعه عبدالعظیم=== | ===بقعه عبدالعظیم=== | ||
از دیگر خدمات وی، ساخت بقعه عبدالعظیم حسنی در ری است.<ref>تاریخ قم، ص123.</ref> | از دیگر خدمات وی، ساخت بقعه عبدالعظیم حسنی در ری است.<ref>تاریخ قم، ص123.</ref> | ||
===بازسازی حرم کاظمین=== | ===بازسازی حرم کاظمین=== | ||
نیز در 490ق. حرم کاظمین را بازسازی کرد و بناهای جدیدی به پیرامون آن افزود.<ref>جولة فی اماکن المقدسه، ص109؛ تاریخ قم، ص520.</ref> | نیز در 490ق. حرم کاظمین را بازسازی کرد و بناهای جدیدی به پیرامون آن افزود.<ref>جولة فی اماکن المقدسه، ص109؛ تاریخ قم، ص520.</ref> | ||
===بقعه علی بن باقر=== | ===بقعه علی بن باقر=== | ||
همچنین وی بنیان‌گذار بقعه علی بن باقر(ع) در مشهد اردهال است.<ref>نور باقر، ص103.</ref> | همچنین وی بنیان‌گذار بقعه علی بن باقر(ع) در مشهد اردهال است.<ref>نور باقر، ص103.</ref> | ||
===مساجد بیهق=== | ===مساجد بیهق=== | ||
پس از زمین لرزه‌ای بزرگ در خراسان، بارو و مساجد بیهق ویران شدند و تا 464ق. همچنان آثار ویرانی آنها برجا بود. نظام‌الملک دستور بنای آنها را در 464ق. صادر کرد. پس از درگذشت سلطان ملکشاه، ارسلان ارغو آنها را ویران نمود و مجدالملک از نو آبادشان کرد.<ref>الکامل، ج9، ص591.</ref> | پس از زمین لرزه‌ای بزرگ در خراسان، بارو و مساجد بیهق ویران شدند و تا 464ق. همچنان آثار ویرانی آنها برجا بود. نظام‌الملک دستور بنای آنها را در 464ق. صادر کرد. پس از درگذشت سلطان ملکشاه، ارسلان ارغو آنها را ویران نمود و مجدالملک از نو آبادشان کرد.<ref>الکامل، ج9، ص591.</ref> | ||
نام مجدالملک را در زمره وزیران نیکو رفتاری آورده‌اند که به ساختن مدرسه و مسجد اهتمام داشته‌اند.<ref>تاریخ بیهق، ص53؛ النقض، ص435.</ref> | نام مجدالملک را در زمره وزیران نیکو رفتاری آورده‌اند که به ساختن مدرسه و مسجد اهتمام داشته‌اند.<ref>تاریخ بیهق، ص53؛ النقض، ص435.</ref> | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
| خط ۱۳۴: | خط ۱۰۴: | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
{{دانشنامه | {{دانشنامه | ||
| آدرس = http:// | | آدرس = http://phz.hajj.ir/422/7929 | ||
| عنوان = مجدالملک اسعد بن محمد براوستانی قمی | | عنوان = مجدالملک اسعد بن محمد براوستانی قمی | ||
| نویسنده = علی احمدی میرآقا، سید اسدالله موسوی عبادی | | نویسنده = علی احمدی میرآقا، سید اسدالله موسوی عبادی | ||
}} | }} | ||
'''اعیان الشیعه''': سید محسن الامین (م. 1371ق.)، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف. | |||
'''بقیع الغرقد''': محمد امین الامینی، تهران، مشعر، 1428ق. | |||
'''تاریخ ابن خلدون''': ابنخلدون (م. 808ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1391ق. | |||
'''تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی''': ادوارد براون، ترجمه''': مجتبایی و صدری، تهران، مروارید، 1926م. | |||
'''تاریخ ادبیات در ایران''': ذبیح الله صفا، تهران، فردوس، 1378ش. | |||
'''تاریخ اسلام''': علی اکبر فیاض، تهران، دانشگاه، 1335ش. | |||
'''تاریخ الفی''': قاضی احمد تتوی و آصف خان قزوینی (م. 996ق.)، به کوشش طباطبائی مجد، تهران، علمی فرهنگی، 1382ش. | |||
'''تاریخ امراء المدینه''': عارف عبدالغنی، دمشق، دار کنان. | |||
'''تاریخ آل سلجوق در آناطولی''': مؤلف ناشناخته، به کوشش جلالی، تهران، میراث مکتوب، 1377ش. | |||
'''تاریخ بیهق''': علی بن زید البیهقی (م. 565ق.)، دمشق، دار اقرا، 1425ق. | |||
'''تاریخ حرم ائمه بقیع''': محمد صادق نجمی، تهران، مشعر، 1386ش. | |||
'''تاریخ سلسله سلجوقی''': فتح بن علی بنداری اصفهانی (م. 643ق.)، ترجمه''': جلیلی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1356ش. | |||
'''تاریخ قم''': حسن بن محمد قمی، به کوشش انصاری، قم، کتابخانه نجفی، 1385ش. | |||
'''تعلیقات النقض''': میر جلال الدین حسینی ارموی، تهران، انجمن آثار ملی، 1358ش. | |||
'''جولة فی الاماکن المقدسه''': السید ابراهیم الموسوی الزنجانی، بیروت، الاعلمی، 1405ق. | |||
'''شذرات الذهب''': عبدالحی بن العماد (م. 1089ق.)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق. | |||
'''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق. | |||
'''مجالس المؤمنین''': قاضی نورالله شوشتری (م. 1019ق.)، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، 1365ش. | |||
'''مدینه‌شناسی''': سید محمد باقر نجفی، تهران، شرکت قلم، 1364ش. | |||
'''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م. | |||
'''النجوم الزاهره''': ابن تغری بردی الاتابکی (م. 874ق.)، مصر، وزارة الثقافة و الارشاد القومی. | |||
'''النقض''': عبدالجلیل رازی، به کوشش حسینی ارموی، سپهر، 1371ش. | |||
'''نور باقر(ع) مروری بر زندگی علی بن باقر(ع)''': علی محسنی، قم، مشهور، 1383ش. | |||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||