در حال ویرایش محراب

<br />{{در دست ویرایش|ماه=[[آبان]]|روز=[[۲۳]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363  }}

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]

محراب از حرب،{{یادداشت}} بر وزن مِفعال، اسم آلت برای مبالغه است.<ref name=":0">قبله‌نمای مسجد محراب، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره ۳۵، به نقل از لسان العرب، ذیل کلمه حرب.</ref> این واژه، به معانی جای ایستادن امام جماعت در مسجد،<ref name=":1">کتاب العین، ج۳، ص۲۱۴.</ref> اتاق،<ref>کتاب العین، ج۳، ص۲۱۴؛ جمهرة اللغة، ج۱، ص۲۷۵؛ الصحاح، ج۱، ص۱۰۸.</ref> صدر مجلس، بهترین بخش از اتاق،<ref name=":2">جمهرة اللغة، ج۱، ص۲۷۵؛ الصحاح، ج۱، ص۱۰۸.</ref> محل نشستن پادشاه،<ref name=":4">المحیط فی اللغة، ج۳، ص۸۵.</ref> قصر،<ref name=":3">لسان العرب، ج۱، ص۳۰۵.</ref> پناهگاه شیر<ref name=":4" /> و گردن حیوان<ref name=":1" /> آمده است. فراهیدی لغت‌شناس، محاریبِ [[بنی‌اسرائیل]] را مسجدهای آن‌ها دانسته که برای [[نماز]] در آن‌ها گرد می‌آمدند.<ref name=":1" /> برخی نیز، محراب را در آیه {{قلم رنگ|سبز|فَخَرَجَ عَلى‏ قَوْمِهِ مِنَ‏ الْمِحْرابِ‏}}، مسجد معنا کرده‌اند.<ref>الصحاح، ج۱، ص۱۰۹.</ref> واژه محراب، به عنوان صفت برای «رجل»، به معنای مرد شجاع و جنگاور نیز به کار رفته است.<ref>معجم مقاییس اللغة، ج۲، ص۴۸.</ref> برخی، محراب را مکان رفیع و مجلس شریف معرفی کرده و علت نامگذاری آن را این دانسته‌اند که از مکان شریف دفاع شده و برای به دست آوردنش جنگ می‌شود.<ref>فقه اللغة، ص۳۲۹.</ref> برخی نیز، یکی از معانی محراب را بالاترین اتاق در خانه و بالاترین مکان در مسجد دانسته‌اند.<ref name=":3" />

به باور برخی واژه‌شناسان، محراب را به این نام خوانده‌اند، زیرا محل ستيز امام جماعت با شيطان و هواى نفس است.<ref>مفردات الفاظ قرآن، ص۲۲۵؛ مجمع‌البحرین، ذیل واژه حرب.</ref> به باور برخی دیگر، انسان در محراب، بايد «حريب» باشد. حریب، کسی است که مالی را که با آن زندگی می‌گذراند، از او گرفته باشند؛<ref>کتاب العین، ج۳، ص۲۱۳.</ref> از این رو، انسان باید در محراب، بدون اشتغالات دنیایی و بدون پريشانىِ انديشه بایستد. شماری بر این باورند كه محراب در اصل به معناى صدر مجلس در خانه است؛ سپس صدر مسجد را هم محراب گفته‌اند.<ref name=":2" /> گروهی برعکس بر آنند که محراب در اصل درباره صدر مسجد به کار رفته، سپس صدر اتاق را هم محراب نامیده‌اند.<ref>مجموعه مقالات همايش معمارى مسجد، ج ٢، ص ٢۶٨؛ به نقل از المفردات فی غریب القرآن، ص۱۱۰.</ref>  

[[سید روح‌الله خمینی]]، بنیانگذار انقلاب اسلامی [[ايران|ایران]]، در تحلیلی، محراب را از حرب و به معنای سنگر برای اسلام دانسته‌ است.<ref>صحيفۀ نور، ج ١۵، ص ۵٨.</ref> گفته شده محراب، محلی است که پادشاه در آن تنها شده و خلوت می‌کند؛ از این رو، به محرابِ مسجد، که امام جماعت در آن خلوت کرده و از مردم دور می‌شود محراب گفته‌اند.<ref>لسان العرب، ج۱، ص۳۰۶.</ref>

محراب، جايى در مسجدها و معبدها است كه براى نماز و عبادت ساخته شده و در مسجدها، امام جماعت در آن مکان، به [[نماز]] مى‌ايستد. محراب، حالت فرورفتگى در ديوار داشته و داراى قوس و طاق است. این سازه، با كاشى‌كارى، نقش و نگار، تذهيب، آیه‌های قرآن و نام‌های خدا تزیین شده و در عبادت‌هاى گروهی، مركز توجه نمازگزاران است.<ref>فرهنگ‌نامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص39.</ref>

طرح اصلی سازه محراب، طاقی نوک‌تیز است که روی ستون‌های کوچک قرار گرفته و دارای فضای فرورفته‌ای بوده و از سه سمت گرداگرد آن، دو بند یا بیشتر تزئینات و کتیبه‌های مختلف قرار دارد. این طرح اصلی، که از سده سوم قمری رایج شد، تقریباً در همه دوره‌ها یکسان بوده و تحول آن، در عوامل تزئیینی آن رخ داده است.<ref name=":6">محراب جلوه‌گاه اصیل هنر تزئینی اسلامی، فصلنامه هنر، شماره ۳، ص۱۵۴.</ref> در هنر اسلامی، اهميت ويژه اى به معمارى محراب در مساجد داده شده و صنعت‌كاران، شاهكار صنعت خود را در محراب نشان داده و گاهى سنگ‌هاى قيمتى در آن به كار مى‌رود كه سراسر محراب را مى‌پوشاند.<ref>فرهنگ‌نامه زیارت، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۸، ص۳۹.</ref> محراب را، مجموعه‌اى از خلاقيت‌ هنرهای بسیار مانند گچ‌برى، خطاطی، كاشى‌كارى و ديگر رشته‌هاى هنر تزئينى دانسته‌اند. به باور برخی، علت تلاش هنرمندان مسلمان برای زیباسازی محراب، این بوده که محراب را مانند درى گشوده شده به سوی بهشت، در پيش چشم نمازگزاران بر پا کنند.<ref>محراب جلوه‌گاه اصیل هنر تزئینی اسلامی، فصلنامه هنر، شماره ۳، ص۱۵۳ و ۱۵۴.</ref>

== پیشینه ==

[[مسجد النبی(ص)]]، حتی تا زمان خلفا، جایی به نام محراب نداشته است. به عقیده برخی، [[عمر بن عبدالعزیز]] (ح.۹۹-۱۰۱ق)، نخستین کسی است که در مسجد،‌ محراب ساخته<ref>مجموعه مقالات همايش معمارى مسجد، ج ٢، ص ٢۶٨؛ وفاءالوفاء، ج۱، ص۳۳۹.</ref> و برخی، رواج آن را از سده سوم قمری دانسته‌اند.<ref name=":6" /> محرابى كه كنار منبر پيامبر(ص) و معروف به «محراب سليمانى» است، در سال ٩٧۴ق. ساخته شده است.<ref name=":5">سيرى در اماكن سرزمين وحى، ص ٢٨.</ref> معروف‌ترين محراب‌ها توسط پادشاهان [[عثمانى]] در [[مدينه]] و در مسجدالنبی(ص) ايجاد شدند.<ref>اولين دانشگاه و آخرين پيامبر، ج ٢، ص ١١٨.</ref>

در برخى زيارتگاه‌ها، محراب‌هاى خاصى كه پيشينه‌اى مقدس دارد، مورد توجه [[زائر|زائران]] قرار گرفته و براى [[تبرک|تبرك]] یا نماز خواندن در آن‌ها علاقه نشان مى‌دهند؛ برخی از آن‌ها عبارتند از:

*محراب [[حضرت محمد(ص)]] در [[مسجد النبى(ص)]]؛

*محراب تهجد در مسجد النبى(ص) كه محل نماز شب حضرت محمد(ص) بوده است؛

*محراب [[مسجد كوفه]]، كه محل عبادت و ضربت خوردن [[امام علی(ع)]] بوده است.<ref name=":5" />

 

}}'''قبله‌نمای مسجد، محراب'''، عباسعلی تفضلی، فصلنامه مطالعات اسلامی، بهار و تابستان ۱۳۷۶، شماره ۳۵ و ۳۶ (۳۵).

 

'''مجموعه مقالات همایش معماری مسجد: گذشته، حال، آینده'''، دانشگاه هنر، تهران، ۱۳۷۸ش.

 

 

 

'''فقه اللغة'''، عبدالملك بن محمد ثعالبى، تصحیح و تحقیق جمال‏ طلبه،  دار الكتب العلمية، بيروت‏، 1414ق.

 

'''اولين دانشگاه و آخرين پيامبر(ص)'''، رضا پاك نژاد، كتابفروشي اسلاميه، تهران، ۱۳۶۰ش.

 

'''محراب جلوه‌گاه اصیل هنر تزئینی اسلامی'''، فصلنامه هنر، شماره ۳، بهار ۱۳۶۳ش.

 

'''سیری در اما‌کن‌ سرزمین‌ وحی‌'''، علی‌‌اکبر حسنی‌، معا‌ونت‌ آموزش‌ و تحقیقا‌ت‌ بعثه‌ مقا‌م‌ معظم‌ رهبری، ۱۳۷۱ش.