در حال ویرایش مدینه

| تصویر            =شهر مدینه.jpeg

| توضیح تصویر  =نمایی از شهر مدینه و [[مسجد النبی]]

[[مسجدالنبی]]، شریف‌ترین مسجد پس از [[مسجدالحرام]] نزد [[اسلام|مسلمانان]] در این شهر قرار دارد. بعلاوه [[قبرستان بقیع]] و مزار چهار امام [[شیعه|شیعیان]] در مدینه قرار دارد.  

شهر مدینه از شمال به [[کوه احد]]، از شمال غربی به [[کوه سلع]]، از جنوب غربی به [[کوه عیر]] محدود می‌شود. در شرق و غرب مدینه زمین‌های سنگلاحی سوخته که به آن حَرّة گفته می‌شود قرار دارد.<ref>مدینه منوره، لمعی مصطفی، ص 15</ref> این زمین‌ها شامل [[حره شوران|حره شَوْران]]، [[حره واقم|واقم]] و [[حره وبره|وَبَره]] می‌شود. [[کوه عینین]]، [[کوه رماة|رماة]]، [[کوه سلیع|سلیع]] و [[کوه المستندر|المستندر]] از دیگر کوه‌های مشهور مدینه است.

جمعیت این شهر در سال ۲۰۰۴م تعداد ۹۱۹۸۳۸ نفر بوده است.<ref>موسوعة المملکة السعودیة، مجلد ۴، بخش ۱، ص ۸</ref>

* در عصر [[پیامبر(ص)]] در مدینه دیواری نبود، بازار تجاری در خارج مدینه در مکان [[مناخه]] فعلی بر پا می‌شد و بین مناطق مسکونی و تجاری جدایی بود. بازار میدان بزرگی بود که ساختمانی در آن نبود.

* در عصر عثمانی، حاکمان مدینه خانه‌های خود را در حومه غربی شهر بنا می‌کردند و بقیه مساحت شهر عبارت بود از مجموعه‌هایی از خانه‌های یک یا دو طبقه که در اطراف محوطه‌های بزرگی گرد آمده بود و در هر محوطه‌ای حدود چهل خانوار ساکن بودند و خانه‌ها به واسطه نخلستان‌هایی از یکدیگر متمایز و جدا می‌شد.

پس از رحلت رسول خدا(ص) ، شهر مدینه مرکز خلافت شد. این مرکزیت تا سال نخست خلافت [[امام علی(ع)]] یعنی سال ٣۶ هجری ادامه داشت. پس از آن که امام از مدینه عازم [[کوفه|کوفه]] شد، مدینه، از مرکزیت خارج گردید و اداره آن در عهده امیرانی درآمد که از سوی [[عراق]] و سپس [[شام]] و نقاط دیگر بر دنیای اسلام حکومت می‌کردند توسط خلفای [[بنی‌امیه|اموی]] و سپس [[بنی‌عباس|عباسیان]] انتخاب می‌شدند. در این مدت مدینه شاهد جنگ‌هایی از جمله [[واقعه حره]] و قیام‌هایی از جمله [[قیام نفس زکیه]] در سال ۱۴۵ بود.  

=== اشراف حسینی ===

حکومت علویان بر مدینه، از اوایل قرن چهارم آغاز شد. زمان دقیق پایه‌گذاری حکمرانی [[اشراف حسینی]] و چگونگی آن چندان روشن نیست؛ ولی از حدود سال ۳۸۱ق. تا اواخر سده یازدهم قمری پیوسته سادات حسینی حکومت مدینه را در دست داشتند. درباره این‌که چه کسی از نسل [[امام حسین(ع)]] نخستین بار به حکمرانی مدینه دست یافت، اختلاف نظر است. برخی این شخص را «طاهر<ref group="یادداشت">یا ظاهر.</ref> بن محمد<ref group="یادداشت">یا مسلم.</ref> بن عبیدالله بن طاهر بن یحیی بن حسن بن جعفر بن عبیدالله الاعرج بن حسین اصغر بن علی بن الحسین(ع)» دانسته‌اند.<ref>. جمهرة انساب العرب، ص55؛ تاریخ ابن خلدون، ج4، ص139-140.</ref>شاخه‌های مختلفی از خاندان اشراف حسینی از جمله [[آل مهنا]] و [[آل جماز]] بر مدینه حکم راندند.

=== تشیع در مدینه ===

از سده ششم قمری تسلط شیعیان بر مدینه رو به گسترش نهاد. در نیمه دوم سده هشتم قمری، برخی امیران مدینه در تشیع خود بسیار استوار بودند.<ref>. اطلس شیعه، ص416؛ الضوء اللامع، ج3، ص50.</ref> قلقشندی در سال ۷۹۹ق، امیران مدینه از خاندان بنی عطیه و بنی جماز را از امامیه و حکمرانان [[مکه]] را از [[زیدیه]] دانسته است.<ref>. صبح الاعشی، ج4، ص306.</ref> ابن خلدون نیز، حاکمان مکه را زیدی و حکمرانان مدینه را رافضی خوانده است.<ref>. تاریخ ابن خلدون، ج4، ص16.</ref>

==== تضعیف تشیع در مدینه در عصر ممالیک و عثمانی ====

اشراف مدینه در حمایت دولت‌های بزرگ مانند فاطمیان، [[بنی‌عباس|عباسیان]]، ممالیک، [[دولت عثمانی|عثمانی]] و آل رسول که بر [[یمن]] حاکم بود، قرار داشتند.<ref>. اطلس شیعه، ص415.</ref> دولت [[ایوبیان|ایوبی]]، رفتار دوستانه‌ای با اشراف و شیعیان داشت<ref>. اطلس شیعه، ص415.</ref> اما به تدریج رویکرد ضد شیعی گرفت و نفوذ شیعه را در این شهر کاست. در دوران ممالیک، از هنگام سلطنت قلاوون مملوکی، خطابت و قضاوت در مدینه از دست شیعیان بیرون رفت و به [[اهل سنت]] واگذار شد.<ref>. المغانم المطابه، ج3، ص1236؛ التاریخ الشامل، ج2، ص264-265.</ref> برخی از سلاطین مملوکی با شیعیان به ستیز برخاستند و امیران مدینه را زیر فشار قرار دادند.<ref>. تاریخ المدینه، ص192-205؛ التحفة اللطیفه، ج1، ص258.</ref>

=== '''یهودیان در مدینه''' ===

{{اصلی|یهودیان در مدینه}}

برخی دانشمندان یهودی و پیروان [[یهودیت|آیین یهود]] نیز از ساکنان مدینه بودند.<ref>السیرة الحلبیه، ج۳، ص۱۴۶-۱۴۷.</ref> درباره پیشینه و سبب حضور آنان در [[حجاز]] گزارش‌های مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند آنها قرن‌ها قبل از [[اسلام]] به این منطقه مهاجرت کرده‌اند<ref>نگاه کنید به: الاعلاق النفیسه، ص۶۰؛ الاغانی، ج۲۲، ص۱۱۱-۱۱۲؛ البدایة و النهایه، ج۲، ص۴۷؛ خلاصة الوفاء، ج۱، ص۱۷۶.</ref> و برخی هم در [[بنی‌اسرائیل|بنی‌اسرائیلی]] بودن یهودیانی چون [[بنی‌نضیر|قبیله بنی‌نضیر]] تردید کرده، آن‌ها را از عرب‌های یهودی شده دانسته‌اند نه مهاجرت‌کنندگان به سرزمین حجاز.<ref>المفصل، ج۶، ص۵۳۰-۵۳۲.</ref>

از عصر  غلبه سلطه [[حکومت عثمانی]] بر حجاز، حاکم مدینه تحت نفوذ این دولت قرار گرفت و [[شیخ الحرم]]، که از سوی سلطان عثمانی برگزیده می‌شد، قدرت زیادی در مدینه داشت.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص ۲۳۲</ref> در اواخر عصر عثمانی نیز مدینه به صورت یکی از استان‌های حکومت عثمانی درآمد.{{نیازمند منبع|date=مارس ۲۰۲۳}} [[شریف حسین]] که در [[حجاز]] برای استقلال از عثمانی قیام کرد، در سال ۱۳۳۷ قمری مدینه را از سلطه عثمانیان بیرون آورد. چند سال بعد این شهر در سال ۱۳۴۴ قمری به قلمرو دولت [[آل سعود]] اضافه شد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص ۲۳۵

</ref> در ابتدای سلطه آل سعود بناهای [[قبرستان بقیع]] تخریب شد که واکنش‌های بسیاری در جهان اسلام در پی داشت. این شهر در دوره [[ملک فهد]] توسعه زیادی پیدا کرد که برخی مشکل آن را نابودی بافت تاریخی و طبیعی شهر دانسته‌اند.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص ۲۳۶</ref>

===مسجد النبی===

شریف‌ترین و والاترین مسجد، پس از [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]]، مسجد پیامبرخدا(ص) در مدینه منوّره است. مسجد در ابتدای ورود پیامبر به مدینه ساخته شد و پس از آن بارها [[بازسازی مسجدالنبی|بازسازی و توسعه]] یافت.  

در مدینه همچنین مسجدهای متعددی قرار دارد که برخی از صدر اسلام تا امروز باقی مانده است. همچنین نام مسجدهایی که امروزه از میان رفته در منابع تاریخی ضبط شده است. [[مسجد قبا]]، [[مسجد ضرار]]، [[مسجد جمعه (مدینه)|مسجد جمعه]]، [[مساجد فتح]]، [[مسجد فاطمه]] و [[مسجد علی بن ابی‌طالب(ع)|مسجد امام علی بن ابی‌طالب(ع)]] تنها تعدادی از این مسجدها هستند. فهرستی از مسجدهای مدینه را در مقاله [[فهرست مسجدهای مدینه]] ببینید.

{{اصلی|بقیع}}بقیع مشهورترین و بافضیلت‌ترین قبرستان مسلمانان در شهر مدینه است. پیامبر(ص) بعد از هجرت به مدینه، زمین بقیع را برای دفن مردگان مسلمانان انتخاب نمود، این زمین در جنوب شرق مسجدالنبی و در نزدیکی آن قرار داشت. [[اسعد بن زراره]] خزرجی اولین فرد از [[انصار]] و [[عثمان بن مظعون]] اولین فرد از مهاجران بودند که در این قبرستان دفن شدند. بعدها با الحاق [[حش کوکب]] و خانه‌های صحابه که بین مسجدالنبی و بقیع قرار داشت وسعت این قبرستان افزوده شد. در دوره معاصر نیز زمین شهرداری مدینه، به این قبرستان الحاق شد.

این قبرستان همواره مورد توجه و احترام مسلمانان بوده است. پیامبر(ص) و [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]] به زیارت مدفونان این قبرستان می‌رفتند و استحباب [[زیارت]] این قبرستان مورد تاکید علمای شیعه قرار گرفته است. از جمله مدفونان در بقیع می‌توان به چهار امام شیعیان ([[امام حسن(ع)]]، [[امام سجاد(ع)]]، [[امام باقر(ع)]] و [[امام صادق(ع)]]) و برخی از منسوبان و صحابه پیامبر(ص) و نیز شخصیت‌های اسلامی در طول تاریخ اسلام اشاره کرد.

در سده‌های گذشته بر قبر ائمه بقیع و نیز برخی از قبور دیگر در این قبرستان، [[گنبد]] و بارگاه ساخته شده بود. این بناها با سیطره [[وهابیان]] و [[آل سعود]] بر [[عربستان]] تخریب شد.

مکان‌های متعددی در مدینه منوره به دلیل حفظ خاطره‌ای از حضور پیامبر و مسلمانان نخستین، بعدها متبرک شناخته شدند یا به عنوان مکانی تاریخی مورد توجه مسلمانان بودند. این مکان‌ها شامل چاه‌های آب، بناهای مدینه مانند خانه بزرگان صدر اسلام یا برخی عوارض طبیعی همچون کوه‌ها و وادی‌ها بوده است.

  | توضیحات منبع =  

  | لینک = https://noorlib.ir/book/view/11914