در حال ویرایش مزار زینب بنت علی(ع) و سکینه بنت حسین(ع) (دمشق)

{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی
| عنوان            = مزار زینب بنت علی(ع) و سکینه بنت حسین(ع)
| تصویر            = مزار زینب بنت علی(ع) و سکینه بنت حسین(ع).jpg
| اندازه تصویر     = 
| توضیح تصویر      = [[گنبد]]های جلوی تصویر به ترتیب از راست به چپ مربوط است به [[مزار]] زینب صغری بنت علی(ع)، سکینه بنت حسین(ع) و مقبره‌ای که از خانقاه طریقه قلندریه باقی مانده است.
| بنیانگذار        =
| تأسیس            =
| کاربری           =
| مکان             = [[سوریه]]، [[دمشق]]، قبرستان باب الصغیر.
| نام‌های دیگر      =
| وقایع مرتبط      =
| ظرفیت            =
| وضعیت            = فعال
| مساحت            =
| امکانات          = [[صحن]]، دو [[گنبد]]، [[سرداب]]، دو [[ضریح]] و دو [[صندوق|صندوقچه]].
| شماره ثبت        =
| معمار            =
| سبک              =
| بازسازی          = 
| وبگاه            = 
}}
:''با [[آستان حضرت زینب(ع) (دمشق)]] اشتباه نشود.''
'''مزار زینب بنت علی(ع) و سکینه بنت حسین(ع)'''، در [[سوریه]]، در [[دمشق]] و در [[قبرستان باب الصغیر]] قرار دارد و از مهمترین زیارتگاه‌های قبرستان باب‌الصغیر شمرده می‌شود. مزار زینب بنت علی(ع)، به زینب صغری یا ام‌کلثوم دختر [[امام علی(ع)]] و مزار سکینه بنت حسین(ع)، به سکینه دختر [[امام حسین(ع)]] منسوب است.

به گمان برخی، انتساب یکی از مزارها به زینب صغری، در دوره اخیر به وجود آمده است. برخی این مزار را در سده هفتم قمری، منتسب به زینب دختر [[امام سجاد(ع)]] دانسته‌اند. به گمانِ برخی نیز، این مزار، متعلق به خدیجه دختر امام سجاد(ع) است.

انتساب مزار دیگر، به سکینه دختر امام حسین(ع) نیز، به سبب درگذشت وی در [[مدینه]] مورد تردید قرار گرفته است. برخی، این مزار را به سکینه دختر یکی از پادشاهان و برخی به سکینه دختر حسین ذی‌الدمعه و نوه [[زید بن علی|زید بن علی(ع)]] منتسب کرده‌اند. این دو انتساب نیز مورد نقد قرار گرفته‌اند.

بنای این زیارتگاه، از دو مقبره متصل به هم، دو [[گنبد]]، [[صحن]]، و [[سرداب]] تشکیل شده است. در مقبره‌ها دو [[ضریح]] و در سرداب که قبرهای اصلی در آنجاست دو [[صندوق|صندوقچه]]  قرار گرفته است. صندوقچه‌ای که روی قبر سکینه قرار دارد قدیمی و نفیس بوده و دارای [[کتیبه|کتیبه‌هایی]] است که روی یکی از آنها، قبر به سکینه دختر امام حسین(ع) انتساب یافته است.[[پرونده:مزار زینب بنت علی و سکینه بنت حسین (ع)۱.jpg|بندانگشتی|تصویر ورودی مزار. گنبد نزدیک، مربوط است به مقبره‌ای که از خانقاه طریقه قلندریه باقی مانده و گنبد دور، متعلق به مزار سکینه بنت حسین(ع). گنبد مزار زینب صغری بنت علی(ع) در این تصویر پیدا نیست.|جایگزین=]]

== مکان و اهمیت ==
مزار زینب بنت علی(ع) و سکینه بنت حسین(ع)، در [[سوریه]]، در [[دمشق]] و در قبرستان باب الصغیر قرار دارد.<ref name=":02">آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه؛ ص۲۵۲.</ref>

این مزار، مهم‌ترین زیارتگاه قبرستان باب‌الصغیر دمشق به شمار می‌آید و مورد توجه زائران [[شیعه]] از کشورهای مختلف است.<ref name=":0">آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه؛ ص۲۵۲.</ref>

==مدفون==

===در مزار زینب بنت علی(ع)===
{{اصلی|مزار زینب صغری بنت علی(ع) (دمشق)}}
این زیارتگاه، میان مردم منسوب به زینب صغری یا ام کلثوم دختر [[امام علی(ع)]] است.<ref name=":03">آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه؛ ص۲۵۲.</ref> به گمان برخی، این انتساب، در دوره اخیر به وجود آمده است.<ref name=":04">آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه؛ ص۲۵۲.</ref> 

برخی این مزار را در سده هفتم قمری، منتسب به زینب دختر [[امام سجاد(ع)]] دانسته‌اند.<ref>تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر والاعلام، ج ۴۵، ص ۴٢٣.</ref> به گمانِ برخی نیز این مزار، متعلق به خدیجه دختر امام سجاد(ع) است.<ref>ر.ک: الاشارات الی معرفة الزیارات، ص ١٣؛ معجم البلدان، ج ٢، ص ۴۶٨.</ref>

===در مزار سکینه بنت حسین(ع)===
{{اصلی|مزار سکینه بنت حسین(ع) (دمشق)}}قبر منسوب به سکینه دختر [[امام حسین(ع)]] در باب‌الصغیر، از گذشته معروف و شناخته شده بوده است و تاریخ‌نگاران و جهانگردان، از آن یاد کرده‌اند.<ref>تاریخ مدینة دمشق، ج ٢، ص ١٩٧؛ الاشارات الی معرفة الزیارات، ص ١٣؛ معجم البلدان، ج ٢، ص ۴۶٨؛ رحلة ابن جبیر، ص ٢١٨؛ رحلة ابن بطوطة، ص ٧۵.</ref> برخی، با توجه به درگذشت سکینه در [[مدینه]]، برای این انتساب، اعتبار و سند تاریخی قائل نشده‌اند.<ref name=":12">آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه؛ ص۲۵۶ و ۲۵۵.</ref>

برخی این مزار را متعلق به سکینه دختر یکی از پادشاهان<ref>اعیان الشیعة، ج ٣، ص ۴٩٢.</ref> و برخی متعلق به سکینه دختر حسین ذی‌الدمعه (م.۱۳۵ق)، فرزند [[زید بن علی|زید بن علی(ع)]] دانسته‌اند.<ref>مرقد العقیلة زینب، ص ٧٣.</ref> برخی هر دو نظریه را رد کرده‌اند.<ref name=":2">آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه؛ ص۲۵۵.</ref>

==بنا==

===گنبدها و صحن===
بنای این زیارتگاه،که با سنگ‌های دو رنگ ساخته شده، دارای دو مقبره متصل به یکدیگر است که هر یک دارای [[گنبد]] سبزرنگی است. مقبره جنوبی، زیارتگاه منتسب به زینب یا ام‌کلثوم است و مقبره شمالی، مزار منتسب به سکینه است. در شرق بنا، [[صحن]] کوچکی وجود دارد که با دیوار، از فضای قبرستان باب الصغیر جدا شده است. این صحن دارای یک ورودی به شکل طاق سنگی است.<ref name=":3">آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه؛ ص۲۵۶.</ref>  

ورودی اصلی بنا، در ضلع شرقی زیارتگاه قرار دارد و دارای طاق است. بر سردر بنا، لوح سنگی حاوی نام زیارتگاه و تاریخ بازسازی آن در سال ۱۳۳۰ق. وجود دارد.<ref group="یادداشت">روی این کتیبه چنین نوشته است: 

یا آل بیت رسول الله حبکم

هذا مقام السیدة سکینة کریمة الامام الحسین شهید کربلا علیهما السلام ومقام السیدة زینب الملقبة بأم کلثوم کریمة الامام علی بن ابی طالب علیهما السلام تشیدت هذه المقامات المقدّسة بمساعی السید سلیم افندی ابن السید حسین افندی مرتضی قائم‌مقام مراقد اهل البیت علیهم السلام سنة ۱۳۳۰. </ref>

===ضریح===
[[پرونده:مزار زینب بنت علی و سکینه بنت حسین (ع)۲.jpg|بندانگشتی|ضریح نزدیک، متعلق به سکینه و ضریح دور، متعلق به زینب صغری یا ام کلثوم است.]]
داخل هر مقبره، یک [[ضریح]] نقره‌ای طلاکوب، به شیوه ضریح‌های معمول امامزادگان [[ایران]] وجود دارد که در اصفهان ساخته شده است. البته این دو ضریح، جنبه نمادین دارند؛ زیرا قبرهای اصلی در زیرزمین بنا قرار دارند. 

===سرداب===
برای رفتن به [[سرداب|زیرزمین]] که قبرهای اصلی در آن قرار دارند، باید از چند پله پایین رفت. زیرزمین بنا، دارای دو اتاق بسیار کوچک است که میان آن دو یک راهرو وجود دارد. میان هر اتاق، قبری برجسته وجود دارد که روی آن، [[صندوق|صندوقچه]] چوبی نصب شده است و بدین ترتیب فضای کم‌عرضی برای حرکت، اطراف قبر باقی مانده است.<ref name=":3" />

===صندوقچه===
روی هر کدام از قبرهای زینب و سکینه در سرداب، یک [[صندوق|صندوقچه]] قرار دارد. صندوقچه قبر زینب یا ام‌کلثوم، نسبتاً جدید و دارای تزیینات هندسی ساده‌ای است.<ref name=":3" /> 

صندوقچه قبر منسوب به سکینه، بسیار قدیمی و نفیس است و دارای [[کتیبه|کتیبه‌هایی]] به خط کوفی تزیینی است.<ref>آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه؛ ص۲۵۶.</ref> عبدالقادر ریحاوی، باستان‌شناس [[سوریه|سوری]]، با توجه به شیوه خط کتیبه‌ها و تزیینات آن، پیشینه آن را از دوره سلجوقی، یعنی نیمه نخست سده ششم قمری دانسته است.<ref>العمارة العربیة الاسلامیة: خصائصها وآثارها فی سوریة، ص ١١۴.</ref> طول صندوقچه ۳ متر، عرض آن ۱/۵ متر و ارتفاع آن یک متر است. 

این صندوقچه دارای سه کتیبه نواری در گرداگرد آن است. دو کتیبه بالایی و میانی حاوی آیات قرآن، و کتیبه پایینی حاوی نام و نسب صاحب قبر است. متن کامل کتیبه‌ها چنین است:<ref>Inscriptions Arabes De Damas, Les St ف‍ les Fun ق raires, I. Cimeti ف‍ re DAl-B ع‍ b Al-Sa گ‍ r, Khaled</ref>
[[پرونده:کتیبه دور صندوق سکینه بنت حسین(ع) (دمشق).jpg|بندانگشتی|کتیبه دور [[صندوق|صندوقچه]] قبر سکینه بنت حسین(ع) که نوشته خط درشت آن چنین است: [هذ]ا قبر سکینة بنت الحسین.]]

*'''متن کتیبه بالایی''': {{آیه|اللّٰهُ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لاٰ تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لاٰ نَوْمٌ لَهُ مٰا فِی السَّمٰاوٰاتِ وَ مٰا فِی الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاّٰ بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ مٰا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ مٰا خَلْفَهُمْ وَ لاٰ یُحِیطُونَ بِشَیْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلاّٰ بِمٰا شٰاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضَ وَ لاٰ یَؤُدُهُ حِفْظُهُمٰا وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ}}<ref>سوره بقره، آیه ۲۵۵.</ref> هذا عمل محمد بن احمد بن عبد الله رحمه الله {{آیه|یٰا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنّٰا أَرْسَلْنٰاکَ شٰاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذِیراً وَ دٰاعِیاً إِلَی اللّٰهِ بِإِذْنِهِ وَ سِرٰاجاً مُنِیراً}}<ref>سوره احزاب، آیه ۴۵ و ۴۶.</ref>
*'''متن کتیبه میانی''': {{آیه|إِنَّمٰا یُرِیدُ اللّٰهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً}}<ref>سوره احزاب، آیه ۳۳.</ref> {{آیه|مٰا کٰانَ مُحَمَّدٌ أَبٰا أَحَدٍ مِنْ رِجٰالِکُمْ وَ لٰکِنْ رَسُولَ اللّٰهِ وَ خٰاتَمَ النَّبِیِّینَ وَ کٰانَ اللّٰهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیماً}}<ref>سوره احزاب، آیه ۴۰.</ref>
*'''متن کتیبه پایینی''': بسم الله الرحمن الرحیم هذا قبر سکینة بنت الحسین بن علی بن ابی طالب صلوات الله علیهم اجمعین وعلی آلهم الطاهرین.

==خانقاه طریقه قلندریه==
در سمت جنوب شرقی زیارتگاه، مقبره دیگری وجود دارد، که بخش باقی‌مانده از «خانقاه طریقه قلندریه» است. این خانقاه، که در محل اقامت شیخ جمال‌الدین ساوجی، بنیانگذار این طریقه ساخته شده،<ref>تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر والأعلام، ج ۴۵، ص ۴٢٣.</ref> امروزه از میان رفته است و تنها، مقبره آن که محل دفن شماری از مشاهیر [[دمشق]] بوده، باقی مانده است.<ref>مشیدات دمشق ذوات الاضرحة وعناصرها الجمالیة، ص ۵٠۵.</ref>

===بنا===
مقبره پیش‌گفته، اتاق مربعی‌شکل است که با قالب‌های سنگی ساخته شده، و دارای [[گنبد|گنبدی]] با گردن هشت ضلعی است. ورودی آن، در ضلع شمالی آن<ref group="یادداشت">یعنی در حیاط کوچک شرق زیارتگاه.</ref> قرار دارد. بالای ورودی، [[کتیبه|کتیبه‌ای]] تاریخی وجود دارد که متن آن چنین است: «السلطان الملک الظاهر بیبرص<ref group="یادداشت">نام «بیبرص»، پادشاه مملوکی، در این کتیبه به اشتباه حجاری شده و صورت صحیح آن، «بیبرس» است.</ref> الصالحی». دو طرف ورودی، در ارتفاع کمی از سطح زمین، دو سنگ مربع وجود دارد که حاوی نقش یک یوزپلنگ و در واقع رنک رسمی ملک الظاهر بیبرس است.<ref>مشیدات دمشق ذوات الاضرحة وعناصرها الجمالیة، ص ۵٠٨.</ref>

==دیگر مزارهای منسوب به مدفونان==

===منسوب به زینب صغری بنت علی(ع)===
به باور برخی، [[آستانه زینبیه]] که میان مردم به زینب کبری دختر امام علی(ع) منسوب است، متعلق به زینب صغری یا ام کلثوم است.<ref>آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه؛ ص۲۲۳.</ref> در برابر، بسیاری از عالمان [[شیعه]] در چند سده اخیر انتساب آستانه زینبیه به زینب کبری را پذیرفته‌اند.<ref group="یادداشت">محمد حسنین سابقی، فهرستی از عالمان شیعه که آستانه زینبیه دمشق را محل دفن زینب کبری دانسته‌اند، گردآوری کرده است.</ref><ref>ر.ک: مرقد العقیلة زینب، صص ١٨٣ - ٢١۵.</ref>

===منسوب به سکینه بنت حسین(ع)===
افزون بر باب‌الصغیر، زیارتگاه‌های دیگری نیز در سایر نقاط، از جمله در شهر قاهره، پایتخت [[مصر]]، و در شهر «طَبَریه» [[فلسطین]]، به سکینه دختر امام حسین(ع) منسوب است. برخی، با توجه به درگذشت سکینه در [[مدینه]]، برای هیچ‌یک از این زیارتگاه‌ها، اعتبار و سند تاریخی قائل نشده‌اند.<ref name=":1">آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه؛ ص۲۵۶ و ۲۵۵.</ref>
==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
| پیش از لینک = کتاب
| منبع = آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه،
| پس از لینک = احمد خامه‌یار، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش. ص۲۵۲
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1382/1/252
}}
*'''الاشارات إلی معرفة الزیارات'''، علی بن ابی‌بکر الهروی، تحقیق: جانین سوردیل ـ طومین، ط ۱، دمشق، المعهد الفرنسی، ۱۹۵۳م.
*'''اعیان الشیعة'''، السید محسن الامین العاملی، تحقیق: حسن الامین، بیروت، دار التعارف، ۱۹۸۶م.
*'''تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر والأعلام'''، محمد بن احمد بن عثمان الدمشقی (شمس‌الدین الذهبی)، عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی.
*'''تاریخ مدینة دمشق'''، علی بن الحسن الدمشقی (ابن عساکر)، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۹۹۵-۲۰۰۱م.
*'''رحلة ابن بطوطة'''، محمد بن عبدالله المغربی (ابن بطوطة)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۲ق.
*'''رحلة ابن جبیر'''، محمد بن احمد الاندلسی (ابن جبیر)، بیروت، دار المشرق العربی، (لا. ت).
*'''العمارة العربیة الاسلامیة خصائصها وآثارها فی سوریة'''، عبدالقادر الریحاوی، ط ۲، دمشق، دار البشائر، ۱۹۹۹م.
*'''مرقد العقیلة زینب'''، محمد حسنین السابقی، ط ۱، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۳۹۹ق. ۱۹۷۹م.
*'''مشیدات دمشق ذوات الاضرحة وعناصرها الجمالیة'''، قتیبة الشهابی، دمشق، وزارة الثقافة، ۱۹۹۵م.
*'''معجم البلدان'''، یاقوت بن عبدالله الحموی، بیروت، دار صادر، ۱۳۹۷ق. (۱۹۷۷م.)
{{آغاز چپ‌چین}}
*176. Inscriptions Arabes De Damas, Les Stèles Funéraires, I. Cimetière D’Al-Bāb Al-Saġīr. Khaled Moaz & Solange Ory, Damas, Institut Français De Damas, 1977.
{{پایان}}
{{پایان}}
{{زیارتگاه‌ها و مقبره‌های سوریه}}

[[رده:خانقاه‌ها]]
[[رده:زیارتگاه‌های سوریه]]
[[رده:قبرستان باب الصغیر]]
[[رده:مزارهای دمشق]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]