در حال ویرایش مزار فرزندان امام موسی کاظم(ع)
این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.
| نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{در دست ویرایش|ماه=[[بهمن]]|روز=[[۱۵]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=M-mohammad }} | |||
[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]] | |||
{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی | {{جعبه اطلاعات بنای مذهبی | ||
| عنوان = | | عنوان = | ||
| خط ۱۹: | خط ۲۲: | ||
| وبگاه = | | وبگاه = | ||
}} | }} | ||
'''مزار فرزندان امام موسی کاظم(ع)'''، زیارتگاهی | '''مزار فرزندان امام موسی کاظم(ع)'''، زیارتگاهی در وسط صحن [[آستان کاظمین]] نزدیک به زاویه جنوب شرقی آن، بوده که به دو تن از فرزندان [[امام موسی کاظم(ع)]] به نام‌های ابراهیم و اسماعیل، منسوب بود. | ||
بنای این زیارتگاه متشکل از یک ساختمان مستطیل شکل و دارای دو گنبد کوچک | بنای این زیارتگاه متشکل از یک ساختمان مستطیل شکل و دارای دو گنبد کوچک بود که نماهای بیرونی و دو گنبد بنا، کاشی‌کاری شده بود که در سال ۱۳۷۱ ه. ق، به بهانه ثابت نشدن انتساب آن به فرزندان امام کاظم(ع)، ویران گردید و آثار آن، کامل از میان رفت. | ||
درباره نام این دو فرزند منسوب به امام موسی کاظم(ع) و همچنین انتساب این بنا به فرزندان آن حضرت بین علما و مورخین اختلاف زیادی است و امروزه آثاری از آن بنا وجود ندارد. | درباره نام این دو فرزند منسوب به امام موسی کاظم(ع) و همچنین انتساب این بنا به فرزندان آن حضرت بین علما و مورخین اختلاف زیادی است و امروزه آثاری از آن بنا وجود ندارد. | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۵: | ||
[[سیدمهدی قزوینی]] گفته است که نام این دو فرزند، مشخص نیست. سپس ادامه داده است که به قولی، یکی از این دو، [[عباس بن موسی(ع)]] بوده که در کتاب‌های رجالی و روایی مذمت شده است.<ref>تاریخ المشهد الکاظمی، ص207 (به نقل از فلک النجاة). </ref> | [[سیدمهدی قزوینی]] گفته است که نام این دو فرزند، مشخص نیست. سپس ادامه داده است که به قولی، یکی از این دو، [[عباس بن موسی(ع)]] بوده که در کتاب‌های رجالی و روایی مذمت شده است.<ref>تاریخ المشهد الکاظمی، ص207 (به نقل از فلک النجاة). </ref> | ||
[[مامقانی]] نیز در رجال خود نوشته است: «به عقیده عامه مردم، [[احمد بن موسی(ع)]]، کنار پدرش در صحن آستان کاظمین، مدفون است. اما سند و مدرکی بر این قول وجود ندارد».<ref>تنقیح المقال، ج8، ص166.</ref> | [[مامقانی]] نیز در رجال خود نوشته است: «به عقیده عامه مردم، [[احمد بن موسی(ع)]]، کنار پدرش در صحن آستان کاظمین، مدفون است. اما سند و مدرکی بر این قول وجود ندارد». <ref>تنقیح المقال، ج8، ص166.</ref> [[محمود شکری آلوسی]] نیز نام این دو فرزند امام(ع) را ابراهیم و جعفر، ذکر کرده است.<ref>تاریخ المشهد الکاظمی، ص208 (به نقل از تاریخ مساجد بغداد، ص116. </ref> | ||
[[محمود شکری آلوسی]] نیز نام این دو فرزند امام(ع) را ابراهیم و جعفر، ذکر کرده است.<ref>تاریخ المشهد الکاظمی، ص208 (به نقل از تاریخ مساجد بغداد، ص116. </ref> | |||
===دیدگاه بحرالعلوم=== | ===دیدگاه بحرالعلوم=== | ||
[[سیدجعفر بحرالعلوم]] پس از اشاره به اینکه در زیارتنامه این زیارتگاه، نام دفن‌شدگان در آن، ابراهیم و اسماعیل، فرزندان امام موسی کاظم(ع) ذکر شده است، می‌نویسد:شاید قبری که به اسماعیل شناخته می‌شود، قبر عباس بن موسی(ع) باشد که برادرش [[امام رضا(ع)]]، او را نکوهش کرده بود و مؤید این قول، آن است که بر زبان‌ها شایع است که جد من، سید بحرالعلوم، زمانی که از حرم کاظمین خارج شد، به زیارت این زیارتگاه نرفت و با اینکه به او یادآوری کردند، توجهی نکرد.<ref>تحفة العالم فی شرح خطبة المعالم، سید جعفر بحرالعلوم، ج2، ص63.</ref> «ولعل الذی یعرف باسماعیل هو العباس بن موسی وقد عرفت ذمّه من اخیه الرضا(ع) بما لا مزید علیه ویؤیده ما هو شائع علی الالسنة من ان جدی بحرالعلوم- طاب ثراه- لما خرج من الحرم الکاظمی اعرض عن زیارة المشهد المزبور فقیل له فی ذلک؛ فلم یلتفت. | همچنین [[سیدجعفر بحرالعلوم]] پس از اشاره به اینکه در زیارتنامه این زیارتگاه، نام دفن‌شدگان در آن، ابراهیم و اسماعیل، فرزندان امام موسی کاظم(ع) ذکر شده است، می‌نویسد:شاید قبری که به اسماعیل شناخته می‌شود، قبر عباس بن موسی(ع) باشد که برادرش [[امام رضا(ع)]]، او را نکوهش کرده بود و مؤید این قول، آن است که بر زبان‌ها شایع است که جد من، سید بحرالعلوم، زمانی که از حرم کاظمین خارج شد، به زیارت این زیارتگاه نرفت و با اینکه به او یادآوری کردند، توجهی نکرد.<ref>تحفة العالم فی شرح خطبة المعالم، سید جعفر بحرالعلوم، ج2، ص63.</ref> «ولعل الذی یعرف باسماعیل هو العباس بن موسی وقد عرفت ذمّه من اخیه الرضا(ع) بما لا مزید علیه ویؤیده ما هو شائع علی الالسنة من ان جدی بحرالعلوم- طاب ثراه- لما خرج من الحرم الکاظمی اعرض عن زیارة المشهد المزبور فقیل له فی ذلک؛ فلم یلتفت. | ||
===نتیجه=== | ===نتیجه=== | ||
از جمع‌بندی این اقوال، چنین نتیجه‌گیری می‌شود که یکی از این دو قبر، به [[ابراهیم بن موسی(ع)]] و قبر دوم، بنابر مشهور به [[اسماعیل بن موسی(ع)]] و بنابر اقوال دیگری، به یکی دیگر از فرزندان آن حضرت به نام، احمد یا جعفر یا عباس متعلق است. | همان‌گونه که آل‌یاسین نیز اشاره کرده است، از جمع‌بندی این اقوال، چنین نتیجه‌گیری می‌شود که یکی از این دو قبر، به [[ابراهیم بن موسی(ع)]] و قبر دوم، بنابر مشهور به [[اسماعیل بن موسی(ع)]] و بنابر اقوال دیگری، به یکی دیگر از فرزندان آن حضرت به نام، احمد یا جعفر یا عباس متعلق است. | ||
== | ==دو فرزند به نام ابراهیم== | ||
== | پیش از ارزیابی این اقوال، گفتنی است که مورخان و علمای انساب، درباره اینکه امام موسی کاظم(ع)، یک یا دو فرزند، به نام ابراهیم داشته است، اختلاف‌نظر دارند. در بیشتر کتب تاریخ و تراجم [[ائمه(ع)]]، برای آن حضرت(ع)، تنها از یک فرزند به نام ابراهیم، یاد شده است؛ <ref>الهدایة الکبری، ص263؛ الارشاد، ج2، ص244؛اعلام الوری، ج2، ص36؛المجدی، ص299؛ مناقب آل ابی‌طالب، ج4، ص349؛تذکرة الخواص، ص315.</ref> در حالی‌که در تعدادی از منابع انساب، برای ایشان از دو فرزند به این نام، یعنی ابراهیم اکبر و ابراهیم اصغر، یاد شده است.<ref>سر السلسلة العلویة، ص54؛ الشجرة المبارکة، ص77 و 98 و 99؛ عمدة الطالب، ص245؛ مناهل الضرب، ص427.</ref> | ||
===ابراهیم بن موسی=== | |||
[[شیخ مفید]]، ابراهیم بن موسی(ع) را با صفات سخی، شجاع و کریم، ستوده است.<ref>الارشاد، ج2، ص245.</ref> [[ابونصر بخاری]] نیز از او با عنوان «یکی از امامان زیدیه»، یاد کرده است.<ref>سر السلسلة العلویة، ص54.</ref> | [[شیخ مفید]]، ابراهیم بن موسی(ع) را با صفات سخی، شجاع و کریم، ستوده است.<ref>الارشاد، ج2، ص245.</ref> [[ابونصر بخاری]] نیز از او با عنوان «یکی از امامان زیدیه»، یاد کرده است.<ref>سر السلسلة العلویة، ص54.</ref> | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۹: | ||
[[ابن‌اثیر]] نیز در این‌باره می‌نویسد: فی هذه السنة (200) ظهر ابراهیم بن موسی بن جعفر بن محمد وکان بمکة فلما بلغه خبر ابی السرایا وما کان منه سار الی الیمن وبها اسحاق بن موسی بن عیسی بن موسی بن محمد بن علی بن عبدالله بن عباس عاملًا للمامون فلما بلغه قرب ابراهیم من صنعاء سار منها نحو مکة فاتی المشاش فعسکر بها واجتمع بها الیه جماعة من اهل مکة هربوا من العلویین واستولی ابراهیم علی الیمن وکان یسمی الجزار لکثرة من قتل بالیمن من الناس وسبی واخذ الاموال.<ref>الکامل فی التاریخ، ج5، ص422.</ref> | [[ابن‌اثیر]] نیز در این‌باره می‌نویسد: فی هذه السنة (200) ظهر ابراهیم بن موسی بن جعفر بن محمد وکان بمکة فلما بلغه خبر ابی السرایا وما کان منه سار الی الیمن وبها اسحاق بن موسی بن عیسی بن موسی بن محمد بن علی بن عبدالله بن عباس عاملًا للمامون فلما بلغه قرب ابراهیم من صنعاء سار منها نحو مکة فاتی المشاش فعسکر بها واجتمع بها الیه جماعة من اهل مکة هربوا من العلویین واستولی ابراهیم علی الیمن وکان یسمی الجزار لکثرة من قتل بالیمن من الناس وسبی واخذ الاموال.<ref>الکامل فی التاریخ، ج5، ص422.</ref> | ||
علمای انسابی که برای امام موسی کاظم(ع)، دو فرزند به نام ابراهیم، قائل‌اند، ابراهیم اکبر را همان کسی می‌دانند که در یمن، خروج کرد و مردم را به خود فراخواند. در برخی کتب انساب، از وی با لقب «مرتضی» یاد شده است. اما در کتب دیگری، این لقب برای ابراهیم اصغر، آمده است<ref>ر. ک: الشجرة المبارکة، ص98؛ عمدة الطالب، ص245.</ref> و به‌طور کلی، در منابع انساب در وجه استعمال این لقب برای ابراهیم اکبر یا اصغر، اضطراب وجود دارد. | |||
===ابراهیم اکبر و ابراهیم اصغر=== | ===ابراهیم اکبر و ابراهیم اصغر=== | ||
علمای انساب، ابراهیم اکبر را در زمره آن دسته از فرزندان امام کاظم(ع) که در باقی ماندن نسلی از آنها شک و تردید وجود دارد، برشمرده‌اند.<ref>الشجرة المبارکة، ص77 و 98؛ عمدة الطالب، ص240.</ref> اما ابراهیم اصغر را دارای نسل و اعقابی دانسته‌اند که از دو فرزندش، موسی ابوسبحه و جعفر، به‌جا مانده است. | علمای انساب، ابراهیم اکبر را در زمره آن دسته از فرزندان امام کاظم(ع) که در باقی ماندن نسلی از آنها شک و تردید وجود دارد، برشمرده‌اند.<ref>الشجرة المبارکة، ص77 و 98؛ عمدة الطالب، ص240.</ref> اما ابراهیم اصغر را دارای نسل و اعقابی دانسته‌اند که از دو فرزندش، موسی ابوسبحه و جعفر، به‌جا مانده است. | ||
صاحب الشجرة المبارکه، دراین‌باره می‌نویسد:<ref>الشجرة المبارکة، ص99.</ref> ومن الناس من یلحق اولاد ابراهیم الاصغر بابراهیم الاکبر وذلک خطا عظیم لانه یوجب الطعن فی نسب اولئک السادات الاکابر وایضاً فالحاق اولئک السادات بابراهیم الاکبر یوجب قطعهم عن ابراهیم الاصغر وحینئذ یصیر نسب ابراهیم الاصغر مطعوناً وهو باطل بالاجماع. | ===دیدگاه ابن‌طقطقی=== | ||
صاحب الشجرة المبارکه، دراین‌باره می‌نویسد: <ref>الشجرة المبارکة، ص99.</ref> ومن الناس من یلحق اولاد ابراهیم الاصغر بابراهیم الاکبر وذلک خطا عظیم لانه یوجب الطعن فی نسب اولئک السادات الاکابر وایضاً فالحاق اولئک السادات بابراهیم الاکبر یوجب قطعهم عن ابراهیم الاصغر وحینئذ یصیر نسب ابراهیم الاصغر مطعوناً وهو باطل بالاجماع. | |||
اما [[ابن‌طقطقی]]، میان دو ابراهیم اکبر و اصغر، تفکیک قائل نشده است و برای امام هفتم(ع)، تنها از یک فرزندی به نام ابراهیم، یاد کرده است که ملقب به مرتضی بود و در روزگار مامون، در یمن خروج کرد و از فرزندان خود، به نام‌های جعفر، [[موسی ابوسبحه]] و اسماعیل، دارای نسل بود. همچنین او پس از اشاره به قول مشهور و مورد اجماع مورخان که ابراهیم مرتضی از سوی ابوالسرایا در یمن خروج کرد، نوشته است که به قول دیگری، او برای دعوت مردم به برادرش امام رضا(ع) خروج کرد و مامون نیز لشکری برای مقابله با وی فرستاد و او را شکست داد و به بغداد آورد. سپس امام رضا(ع) از وی نزد خلیفه شفاعت کرد و مامون، او را رها کرد. ابن‌طقطقی ادامه داده است که ابراهیم مرتضی، در بغداد از دنیا رفت و قبرش، نزدیک قبر پدرش، در مقابر قریش قرار دارد و دارای مقبره مستقل و شناخته شده‌ای است.<ref>الاصیلی، ص162.</ref> | اما [[ابن‌طقطقی]]، میان دو ابراهیم اکبر و اصغر، تفکیک قائل نشده است و برای امام هفتم(ع)، تنها از یک فرزندی به نام ابراهیم، یاد کرده است که ملقب به مرتضی بود و در روزگار مامون، در یمن خروج کرد و از فرزندان خود، به نام‌های جعفر، [[موسی ابوسبحه]] و اسماعیل، دارای نسل بود. همچنین او پس از اشاره به قول مشهور و مورد اجماع مورخان که ابراهیم مرتضی از سوی ابوالسرایا در یمن خروج کرد، نوشته است که به قول دیگری، او برای دعوت مردم به برادرش امام رضا(ع) خروج کرد و مامون نیز لشکری برای مقابله با وی فرستاد و او را شکست داد و به بغداد آورد. سپس امام رضا(ع) از وی نزد خلیفه شفاعت کرد و مامون، او را رها کرد. ابن‌طقطقی ادامه داده است که ابراهیم مرتضی، در بغداد از دنیا رفت و قبرش، نزدیک قبر پدرش، در مقابر قریش قرار دارد و دارای مقبره مستقل و شناخته شده‌ای است.<ref>الاصیلی، ص162.</ref> | ||
== | ===دیدگاه اعرجی=== | ||
با این حال، [[سیدجعفر اعرجی]] (متوفای 1332 ه. ق) و [[محمدحسن آل‌یاسین]] معتقدند قبری که امروزه مردم، به عنوان قبر [[سیدمرتضی علم‌الهدی]]، بیرون آستان کاظمین زیارت می‌کنند، در واقع، قبر ابراهیم مرتضی، فرزند امام موسی کاظم(ع) است. مستند این دو نویسنده آن است که به گفته برخی مورخان و مؤلفان [[شیعه]]، از جمله [[ابن‌عنبه]]، تابوت قبر سیدمرتضی، به [[کربلا]] انتقال یافت و کنار پدر و برادرش [[سیدرضی]]، به خاک سپرده شد.<ref>مناهل الضرب، ص427؛ تاریخ المشهد الکاظمی، ص212.</ref> | |||
گفتنی است به نوشته ابن‌طقطقی، موسی ابوسبحه، (ابن‌طقطقی درباره وی می‌نویسد: «کان صالحاً متعبّداً ورعاً فاضلًا، یروی الحدیث. رایت له کتاباً فیه سلسلة الذهب، یروی عنه المؤالف والمخالف». <ref>ر. ک: الاصیلی، ص162.</ref> گفتنی است سیدرضی و سیدمرتضی، دو عالم بزرگ شیعه، از احفاد موسی ابوسبحه بوده‌اند.) فرزند ابراهیم مرتضی نیز در مقابر قریش بغداد، نزدیک پدر و جدش امام کاظم(ع)، دفن شده است و ابن‌طقطقی، محل قبر وی را جست‌وجو کرده و آن را در راهروی حجره کوچکی از املاک «مبارک جوهری هندی»، (امین‌الدین مبارک جوهری هندی، نقیب آستان کاظمین(ع) در نیمه قرن هفتم هجری بود که در سال 674 ه. ق از این منصب عزل شد و نجم‌الدین علی موسوی به جای وی تعیین گردید. <ref>ر. ک: الحوادث الجامعة، ص272.</ref>) یافته است.(<ref>الاصیلی، ص163.</ref> نام مبارک جوهری هندی در تصحیح سید مهدی رجائی، تحریف شده و به صورت «منازل الجوهر الهندی» آمده است که مرحوم [[مصطفی جواد]] به نقل از غایة الاختصار، صورت صحیح آن را نقل کرده است. <ref>ر. ک: «السلک الناظم لدفناء مشهد الکاظم (علیه‌السّلام)»، ص20.</ref>) | |||
به‌جز ابراهیم مرتضی، مورخان و نویسندگان، از دفن فرزند دیگری از فرزندان امام موسی کاظم(ع) در [[مقابر قریش]]، سخن نگفته‌اند. درباره مدفن فرزندان دیگر امام کاظم(ع)، یعنی اسماعیل، احمد، جعفر و عباس که اسامی آنان به عنوان مدفون دوم در زیارتگاه فرزندان امام کاظم(ع) در صحن آستان کاظمین(ع) ذکر شده است، مدرک معتبری وجود ندارد. بلکه اقوال مشهورتر دیگری، درباره مدفن آنها وجود دارد که پذیرش دفن آنها را در کاظمین، دشوار می‌کند؛ برای مثال، اسماعیل بن موسی(ع) که فقیه و محدث جلیل‌القدری نیز بوده و [[شیخ طوسی]] و [[نجاشی]]، تالیفاتی را برای او برشمرده‌اند، در [[مصر]] سکونت داشت و فرزندانش نیز در همان‌جا بودند.<ref>الفهرست، ص10؛ رجال النجاشی، ص26.</ref> بنابراین او به احتمال زیاد در همان‌جا، از دنیا رفته است. | به‌جز ابراهیم مرتضی، مورخان و نویسندگان، از دفن فرزند دیگری از فرزندان امام موسی کاظم(ع) در [[مقابر قریش]]، سخن نگفته‌اند. درباره مدفن فرزندان دیگر امام کاظم(ع)، یعنی اسماعیل، احمد، جعفر و عباس که اسامی آنان به عنوان مدفون دوم در زیارتگاه فرزندان امام کاظم(ع) در صحن آستان کاظمین(ع) ذکر شده است، مدرک معتبری وجود ندارد. بلکه اقوال مشهورتر دیگری، درباره مدفن آنها وجود دارد که پذیرش دفن آنها را در کاظمین، دشوار می‌کند؛ برای مثال، اسماعیل بن موسی(ع) که فقیه و محدث جلیل‌القدری نیز بوده و [[شیخ طوسی]] و [[نجاشی]]، تالیفاتی را برای او برشمرده‌اند، در [[مصر]] سکونت داشت و فرزندانش نیز در همان‌جا بودند.<ref>الفهرست، ص10؛ رجال النجاشی، ص26.</ref> بنابراین او به احتمال زیاد در همان‌جا، از دنیا رفته است. | ||
==دیدگاه آل‌یاسین | ===دیدگاه آل‌یاسین=== | ||
به هر حال، آل‌یاسین از شیخ فاضل الکلیدار، متولی آستان کاظمین(ع)، نقل کرده است که او تاکید می‌کرد که این زیارتگاه، هیچ ارتباطی با فرزندان امام کاظم(ع) ندارد؛ زیرا در جریان تخریب بنای آن، دو سنگ قبر، روی این قبور پیدا شد که نام و نسبِ دفن‌شدگان، نشان می‌داد که آنان، دو شخصیت ایرانی از دوره متاخرند.<ref>تاریخ المشهد الکاظمی، ص208.</ref> | به هر حال، آل‌یاسین از شیخ فاضل الکلیدار، متولی آستان کاظمین(ع)، نقل کرده است که او تاکید می‌کرد که این زیارتگاه، هیچ ارتباطی با فرزندان امام کاظم(ع) ندارد؛ زیرا در جریان تخریب بنای آن، دو سنگ قبر، روی این قبور پیدا شد که نام و نسبِ دفن‌شدگان، نشان می‌داد که آنان، دو شخصیت ایرانی از دوره متاخرند.<ref>تاریخ المشهد الکاظمی، ص208.</ref> | ||
| خط ۱۳۷: | خط ۱۴۶: | ||
{{زیارتگاه‌ها و مقبره‌های عراق}} | {{زیارتگاه‌ها و مقبره‌های عراق}} | ||
[[رده: | [[رده:بناهای تاریخی مذهبی کاظمین]] | ||
[[رده: | [[رده:اماکن زیارتی عراق]] | ||
[[رده:مکان‌های متبرک]] | |||