در حال ویرایش مسجد عمر بن خطاب (مدینه)

'''مسجد عُمَر''' به نام [[عمر بن‌خطاب|عمر بن‌ خطاب]] در قرن نهم هجری، در محدوده [[مصلای پیامبر(ص)]] ساخته شد. شواهدی درباره علت نامگزاری این مسجد به اسم عمربن خطاب وجود ندارد. چند قرن پس از تأسیس اولیه، در دوران عثمانی در مکانی دیگر و نزدیک همان محدوده، ساختمان جدید مسجد بنا شد که ارتفاع گنبد آن از داخل به حدود دوازده متر می‌رسد. شکل اصلی و ساختمان امروزی مسجد مطابق همانی است که در عصر عثمانی در سال 1266 هجری/ 1849 ميلادی ساخته شده.

{{جعبه اطلاعات بنا
| عنوان = مسجد عمر بن الخطاب
| تصویر = مسجد_عمر.jpg
| پیوند تصویر = 
| توضیح تصویر = 
| نام‌های دیگر = 
| مکان = [[عربستان]] * [[مدینه]] *
| کاربری = مسجد
| بزرگداشت نزد = مسلمانان
| وابسته به دین/مذهب = اسلام
| باورها = 
| آیین‌ها = اقامه نماز جماعت
| زمان پایه‌گذاری = قرن نهم هجری
| بنیانگذار = 
| رویدادها = 
| بازسازی‌ها = 
| ویژگی‌های تاریخی = 
| مساحت = 
| وضعیت بنا = موجود
| گنجایش = 
| بخش‌های بنا = 
| ویژگی‌ها = 
| عرض جغرافیایی = 24.464380
| طول جغرافیایی = 39.606626
| توضیح نقشه = 
}}

== مکان ==
مسجد عمر در جهت جنوب غربی [[مسجد النبی]] و جنوب [[مسجد غمامه|مسجد مصلا]] (مسجد غمامه) واقع شده است و 133 متر از آن فاصله دارد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=247 مساجد الاثریه، ص247]</ref> این مسجد در ناحیه شمالی خیابان حسن بن علی(ع) قرار دارد.<ref>[https://www.google.com/maps/place/Masjid+Umar+bin+Khattab/@24.4641164,39.6064631,19z/data=!4m6!3m5!1s0x15bdbf063df0e2e7:0xcda3da8b89334334!8m2!3d24.464284!4d39.606668!16s%2Fg%2F11c5t0hw1z?hl=fa&entry=ttu تصاویر ماهواره ای، گوگل مپ]</ref> 

== ويژگی‌های بنا ==
ساختمان جدید اين مسجد در مکان کنونی، در سال 1266 هجری/ 1849 ميلادی، در دوران عثمانی ساخته شد و تا امروز به همین شکل باقی مانده. بنای مسجد حدودا مربعی شکل است و ارتفاع گنبد آن از داخل به حدود دوازده متر می‌رسد.<ref name=":0">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=248 مساجد الاثریه، ص248]</ref> ساختار معماری مسجد شبیه [[مسجد ابوبکر(مدینه)|مسجد ابوبکر]] است که آن‌را سلطان محمود عثمانی در سال 1254 هجری بنا کرده است.<ref>فصول من تاریخ المدینة المنورة، ص152</ref>

ديوار بيرونی‌ مسجد با کنگره‌های فلزی ساده تزئين شده و دیوار داخلی به ارتفاع یک و نیم متر دارای سنگ بازالت (سیاه‌رنگ) است. مناره آن در گوشه ديوار شمال غربی قرار دارد. مساحت کلی مسجد 335 متر مربع است و ورودی‌اش در جهت شمالی قرار دارد.<ref name=":0" />

== پیشینه مکان ==
مسجد عمر یکی از مسجدهایی است که در [[مصلای پیامبر(ص)]] قرار دارد. مصلا مکان باز و بدون ساختمانی در غرب [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] بود<ref name=":1">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=122 وفاء الوفاء، ج3، ص 122]</ref> که [[حضرت محمد (ص)|رسول‌الله]] نمازهای عید را در آنجا برپا می‌کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=224 مساجد الاثریه، ص 224-225]</ref>بعدها در محل نماز پیامبر در چند نقطه از این زمین مسجدهایی ساخته شد. مسجدهای کهنی که در منطقه مصلا ساخته‌ شدند شامل سه [[مسجد غمامه]]، [[مسجد امام علی (مناخه)|مسجد علی بن ابی‌طالب]] و [[مسجد ابوبکر(مناخه)|مسجد ابوبکر]] اند.<ref name=":1" /> در قرن نهم نیز در همان محدوده، مسجدی به نام عمر بن خطاب ساخته شد.<ref name=":3">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=223 مساجد الاثریه، ص 223]</ref>

== مسجد عمر در گذر تاريخ ==

محمدامین شنیطی زمان تأسیس مسجد را در قرن ششم هجری می‌داند<ref name=":2" />محققان دیگر تأسیس ساختمان مسجد را در قرن نهم دانسته<ref name=":3" /> و مدعی هستند: «شيخ‌شمس‌الدين محمد بن احمد سلاوی پس از سال 850 هجری آن را احداث کرده است.» [[سمهودی]] (متوفی911ق) از ساخت دو مسجد در جنوب مصلی در سال 850 خبر داده<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=220 وفاء الوفاء، ص220]</ref> که برخی از پژوهشگران یکی از آنها را همان مسجد عمر دانسته اند<ref name=":0" />

ساختمان کنونی اين مسجد، در سال 1266 هجری/ 1849 ميلادی، در دوران سلطان عبدالمجيد اول عثمانی ساخته شد.<ref name=":0" /> در همین زمان بود که مسجد دارای قبه و یک مناره در شمال غربی ساختمان به شکل امروزی شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=449 معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، مجلد1، جزء 4، ص449]</ref> علی بن موسی مسجد را در 1303 هجری مشاهده کرده و آن را در کنار آبراهه ابی‌جيده و دارای يک مناره توصیف می‌کند.<ref>''[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D8%B5%D9%81_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87.pdf&page=10 وصف المدينة، ص10]''</ref>

یکی از مراحل ترميم اين مسجد در سال 1411ه/1999م در زمان ملک فهد بن عبدالعزيز صورت گرفت.<ref name=":0" /> کعکی نیز از بازسازی‌های دیگری در سالهای 1980 و 2008 میلادی سخن به میان آورده.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=450 معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، مجلد1، جزء 4، ص450]</ref>

== نام مسجد و اقوال تاریخی ==
برخی دانشمندان، مکان این مسجد را در محدوده خانه‌های آل دره (دار عبدالله بن درة المزنی) دانسته‌اند<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%D8%A7_%D9%88_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB%D8%A7.pdf&page=138 تاریخ معالم المدینه المنوره قدیما و حدیثا، ص138]</ref> که [[رسول خدا(ص)]] در آنجا نماز عيد خوانده<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=444 معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، مجلد1، جزء 4، ص444]</ref> و احتمال دارد [[عمر بن خطاب]]  نیز در همین مکان، در زمان خلافتش نماز خوانده باشد؛ ازاين‌رو آنجا به او نسبت داده شده باشد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=249 مساجد الاثریه، ص249]</ref> شاهدی بر این موضوع وجود ندارد و شنقيطی (متوفی1409ه) احتمال نماز عید پیامبر و خلفای دیگر در این مکان را رد می‌کند.<ref name=":2">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AB%D9%85%DB%8C%D9%86_%D9%81%DB%8C_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%AF%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86.pdf&page=230 ''الدر الثمین فی معالم دار الرسول الامین''، ص230]</ref>

علي حافظ در ضمن تایید نماز پیامبر و دیگر خلفا در این مکان، می‌گويد: «گمان نمی‌کنم مسجدی به اين بزرگی با وجود نزديکی‌اش به مسجد مصلا ساخته شده باشد، بدون آنکه پیشینه تاريخی داشته باشد».<ref>''فصول من تاريخ المدينة المنورة، ص152.''</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
*'''مساجد الاثریه'''، محمد الیاس عبدالغنی1418ه، مطابع الرشید بالمدینة المنورة، الطبعة الثانیة، 1419ه.
*'''وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، ۲۰۰۱م.
*'''وصف المدینه المنوره'''، علی بن موسی، مطبعة نهضة مصر.
*'''معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ'''، عبدالعزیز کعکی، مدینه، ناشر:مولف، ۲۰۱۱م.
*'''الدر الثمین فی معالم دار الرسول الامین'''، غالی محمدامین الشنقیطی، جده، دارالقبلة، ١٩٩٢.
*'''تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا'''، خیاری، احمد یاسین احمد. ۱۴۱۹. ۱ج. ریاض  عربستان: المملکة العربیة السعودیة. الأمانة العامة للإحتفال بمرور مائة عام علی تأسیس المملکة.
*'''فصول من تاریخ المدینة المنورة'''، علی حافظ، ناشر:مؤلف. الطبعة الثالثة 1417ه-1996م.{{پایان}}{{مساجد}}