در حال ویرایش مسجد قبلتین

{{جعبه اطلاعات بنا
| عنوان = مسجد قبلتین
| تصویر = مسجد قبلتین.jpg
| اندازه تصویر = 
| پیوند تصویر = 
| توضیح تصویر = 
| نام‌های دیگر = مسجد ذوقبلتین - مسجد بنوسلمه
| مکان = [[عربستان]] - [[مدینه]]
| کاربری = مسجد
| بزرگداشت نزد = مسلمانان
| وابسته به دین/مذهب = 
| باورها = 
| آیین‌ها = 
| احکام = 
| زیارت کنندگان = 
| بازدیدکنندگان = 
| زمان پایه‌گذاری = 850 قمری
| بنیانگذار = 
| رویدادها = 
| بازسازی‌ها = بارها بازسازی شده است.
| بازسازی کنندگان = 
| بخش‌های از میان رفته = 
| ویژگی‌های تاریخی = 
| متولیان = 
| مساحت = 
| طول = 
| عرض = 
| ارتفاع = 
| وضعیت بنا = فعال
| گنجایش = 
| امکانات = 
| بخش‌های بنا = 
| معمار = 
| سبک = 
| ویژگی‌ها = 
| گنبدها = 
| مناره‌ها = 
| درها = 
| رواق‌ها = 
| صحن‌ها = 
| ایوان‌ها = 
| گرداننده = 
| نهاد وابسته = 
| نهاد نگهدارنده = 
| مدیر = 
| روحانی = 
| نهادهای زیر مجموعه = 
| ثبت در = 
| شماره ثبت = 
| تاریخ ثبت = 
| وبگاه = 
| عرض جغرافیایی = 24.484160
| طول جغرافیایی = 39.578777
| ‌ توضیح نقشه = 
}}'''مسجد قبلتین''' متعلق به طایفه [[بنوسلمه]] از مساجد بسیار قدیمی [[کشور عربستان]] در غرب [[مدینه]] است.

این مسجد در نزدیکی چاه معروف این شهر، «[[بئر رومه]]» قرار دارد. به دلیل ارتباط آن با [[تغییر قبله]]، باید زمان بنای آن، در دو سال نخست هجری باشد. این مسجد به نام «مسجد بنی‌سلمه» نیز مشهور است. مسجد قبلتین بارها مورد بازسازی و تعمیر قرار گرفته است.

== نام ==
مسجد قبلتین به علت واقعه [[تغییر قبله]] که در این مسجد رخ داد، چنین نامگذاری شده و مسجد ذوقبلتین نیز نام دارد.<ref name=":0">من لایحضره الفقیه، ج1، ص426 ؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%87.pdf&page=144 اخبار مدینة الرسول(ص)، ص١44.]</ref> نام مسجد بنی‌سلمه نیز برای این مسجد به کار رفته و به علت قرار گرفتن مسجد در روستای بنی سلمه است.<ref name=":1">[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=184 مساجد الاثریه فی مدینة النبویة، ص183.]</ref>

== مکان ==
اين مسجد در جهت شمال غربی [[مدینه|مدينه منوره]]، در غرب [[کوه سلع]] است.<ref name=":1" /> محدوده مسجد به القاع معروف است<ref name=":2">الدرة الثمینه فی اخبار المدینه، ص127.</ref> که در غرب [[مساجد فتح]]<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=195 وفاء الوفا باخبار دارالمصطفی، ص195.]</ref> و نزدیکی [[چاه رومه]] قرار دارد.

==تغییر قبله==

مسأله تغییر قبله در ١5 [[شعبان]] سال دوم [[هجرت]] در مسجد قبلتین روی داد. تا پیش از آن، مسلمانان به سوی [[بیت‌المقدس]] نماز می‌خواندند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%AF%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%81%DB%8C_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1.pdf&page=159 عمده الاخبار فی مدینه المختار، ص159]</ref> برخی نقل‌های تاریخی حکایت از آن دارند که حکم تغییر قبله در وسط نماز [[پیامبر(ص)]] ابلاغ شد و نمازگزاران دو رکعت از نماز ظهر(یا عصر){{یادداشت|اقوال در عنوان نماز و کیفیت تغییر قبله بین دو نماز یا بین یک نماز واحد مختلف است.
در این باره نیز که در وقت تغییر قبله، رسول خدا(ص) در مسجد قبلتین نماز می‌خوانده یا مسجد النبی، دو روایت مختلف وارد شده است.}} را به سوی بیت‌المقدس و دو رکعت بعدی را به سوی کعبه خواندند.<ref name=":0" />

== مسجد قبلتين در گذر تاريخ ==
منابع قدیمی این مسجد را جزو مساجدی که پیامبر(ص) در آنها نماز خوانده ذکر کرده‌اند<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=68 تاریخ المدینة المنورة، ص68]</ref> و بر این اساس پیشینه ساخت مسجد را به عصر نبوی بازمی‌گردانند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=192 مساجد الاثریه فی المدینة النبویة، ص192]</ref> مسجد در قرن هفتم قمری مخروبه و سنگ‌های آن برداشته شده بود.<ref name=":2" />

در سال 893 قمری مسجد بازسازی شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=197 وفاء الوفا باخبار دارالمصطفی، ص197.]</ref> ابوسالم عياشی در سفرنامه‌اش به سال 1073 قمری/1662ميلادی، بنای مسجد را ساختمان محکمی توصیف کرده که هیچ ساختمانی در نزدیکی آن وجود نداشته است.

در نيمه قرن چهاردهم هجري، انصاري مي‌گويد: «مسجد قبلتين روي تپه‌اي مرتفع از حره وبره قرار مي‌گيرد. نسبت به مدينه، طرف شمال غربي آن قرار دارد. اين مسجد به دو عرصه[44] وادي عقيق (عرصه بزرگ و کوچک) ‌اشراف دارد».[45] 

خياري (م.1380ق.)[46] و شنقيطي (م.1409ق.) [47] نيز درباره اين مسجد سخن گفته‌اند.

==بازسازی مسجد==

این مسجد به احتمال، در روزگار امارت [[عمر بن عبدالعزیز]] در شهر [[مدینه]] بازسازی شده است؛ زیرا او به دستور [[ولید بن عبدالملک]]، تصمیم گرفت تمامی مساجدی را که رسول‌خدا(ص) در آنها نماز خوانده بود، بازسازی کند.

مسجد قبلتین در دوره سلطان سلیمان قانونی در سال ٩5٠ قمری از نو تجدید بنا شد. براساس برخی گزارش‌ها، این مسجد در اوایل قرن چهاردهم قمری، رو به ویرانی بوده است.

مسجد یاد شده از جمله مساجد بازسازی شده در دوره سلطنت فهد است که به صورت بسیار زیبایی بازسازی شد. افزون بر محرابی که به سوی کعبه است، محلّی هم برای نشان دادن محراب پیشین در برابر آن، روی دیوار مشخص شده است.

کتیبه موجود نشان از آن دارد که تجدید بنای آن در سال ١4٠٨/٣/٣٠ قمری، در مساحتِ ٣٩٢٠ متر مربع به انجام رسیده است. گفتنی است که نوشته‌های روی دیوار قبله پیشین، در حوالی سال ١4٢٠ ق محو شد و در حال حاضر نوشته‌ای روی دیوار به چشم نمی‌خورد.

مسجد قبلتین در طول روز، مانند [[مسجد قبا]]، در همه ساعات روز باز است؛ زیرا زائران مدینه، از [[سنی]] و [[شیعه]]، ضمن سفر به این شهر، از این مسجد نیز دیدن می‌کنند و در آن نماز می‌گزارند.

== توسعه و ساخت مسجد در زمان فهد بن عبدالعزيز ==
اين مسجد جايگاه مهمي را در گذر تاريخ اسلامي به خود اختصاص داده است؛ زيرا پيامبر9 در مکان اين مسجد نماز مي‌خواند که وحي نازل شد تا قبله را از بيت‌المقدس به سمت کعبه شريفه تغيير دهد. به دليل اين اهميت تاريخي، ملک فهد بن عبدالعزيز دستور داد تا اين مسجد را بازسازي کنند و توسعه دهند. بازسازي و توسعه اين مسجد، به لطف و ياري پروردگار محقق شد. آنچه در زير مي‌آيد، متني است که روي لوحه نصب‌شده روي درِ مسجد نوشته شده است: 

به نام خداوند بخشاينده مهربان: {إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ...}.''''''[48]'''''' راست گفت خداوند بلندمرتبه و بزرگ. با حمايت خادم حرمين شريفين، ملک فهد بن عبدالعزيز آل سعود و در عهد مبارک ايشان، با ياري و توفيق خداوند بازسازي و توسعه مسجد قبلتين در مدينه منوره، در ماه 30/3/1408 هجري برابر21/11/1987 ميلادي انجام شد.

== ويژگي‌هاي ساختمان مسجد ==
شکل کلي توسعه جديد اين مسجد، مثلثي است. از دو طبقه در چهار جهت تشکيل مي‌شود. نماي اصلي مسجد از طريق بالکني که طول آن 83 متر است، بر خيابان اصلي ‌اشراف دارد. طول نماي جنوبي 95 متر است. نماي غربي آن، 82 متر طول دارد و مقابل آن، مقبره‌اي قديمي قرار دارد. مسجد، دو مناره و دوگنبد دارد. يک ورودي براي مردان، و ورودي ديگري براي زنان دارد که از ورودي مردانه جدا شده است. مساحت کلي آن مسجد به 3920 متر مربع مي‌رسد. وسط آن سالني براي نماز خواندن به مساحت 1190 متر مربع است که حدود دوهزار نمازگزار را در خود جاي مي‌دهد. اين سالن، بالکني مخصوص زنان دارد که در طبقه دوم پشت سالن است و مساحتش چهارصد متر مربع است. علاوه بر اين، سه کلاس در اين مسجد وجود دارد که از سمت بالا به نمازخانه ‌اشراف دارند و به حفظ قرآن کريم اختصاص داده شده‌اند. تهويه مسجد با سيستم تهويه مرکزي انجام شده است. درهاي مسجد با چوب درخت ساج ساخته شده است. خانه‌هايي براي امام جماعت، مؤذن و نگهبان مسجد، در گوشه‌اي از برآمدگي اصلي مسجد در جهت غربي‌اش تعبيه شده است تا زاويه تندي را پُر کند که در نتيجه ‌اندازه‌گيري موقعيت مسجد در نقطه جنوبي به وجود آمده است. نمازخانه آن به دليل فاصله گرفتن از ارتفاع طبيعي موقعيت زمينش در زاويه جنوب شرقي، به ‌اندازه يک طبقه از سطح خيابان تا شمال، بلندتر گرفته شده است. طبقه پايين مسجد شامل وضوخانه و گرمابه‌هاي مردانه است که گنجايش پنجاه مرد را دارد. سمت ديگر آن، وضوخانه و گرمابه‌هاي زنانه است که گنجايش سي زن را دارد. 

اين مسجد، همچنين حياطي دارد که در آن نخل کاشته شده است. خدمات عمومي مسجد و وسايل نگهداري در طبقه پايين، زير نمازخانه قرار داده شده است. از همه جهت‌ها از طريق پله‌هايي مي‌توان وارد مسجد شد. هزينه کلي ساخت و تجهيز مسجد به39000،700 ريال سعودي رسيده است. 

== نقشه طراحي مسجد ==
سالن نماز (نمازخانه) شامل چندين تاق (قوسي‌شکل) متصل به ستونهايي است که اين ستون‌ها از طريق محل اتصال وسط قوس‌ها با دو گنبد به پنج قوس موازي ديوار قبله تکيه داده‌اند. يک محور مرکزي را تشکيل مي‌دهد که به سمت مکه مکرمه ‌اشاره مي‌کند. در بناي مسجد از آجرهاي سفالي قرمز استفاده شده است که در برابر رطوبت، صدا و گرما عايق هستند. در ساخت آن بنا، بيشتر از 000/100/2 آجر به کار گرفته شده است که در مدينه منوره ساخته شده بودند.

مساحتي حدود 24000 متر مربع از مسجد طي سه مرحله براي استحکام کار و جلوگيري از رطوبت، به صورت گچ مشمع (Plaster)[49] محکم و عايق‌بندي شد. 

اما درباره رنگ‌هايي که مسجد با آنها نقاشي شده است، بايد گفت مسجد سه بار با رنگ سفيد خالص و روشن رنگ شده است. سقف مسجد با رنگ شبيه به آجرهاي سفالي، که مسجد با آن بنا گرديده، نقاشي شده است تا اينکه شکل طبيعي خاصي را نشان دهد. نقاشي مساحتي بالغ بر 27000 متر مربع از فضاي آن انجام شده است.

اما چلچراغ‌هاي مسي با همان ويژگي‌هاي باستاني و قديمي خود، به شکل زينتي طراحي شده‌اند تا زيبايي تاريخي به مسجد بدهند. نور مسجد در داخل و خارج، بر اساس نقشه‌اي کامل اجرا شده است. نورافکن‌هاي آن به صورت موازي در فضاي مسجد تقسيم شده‌اند. در تقسيم آنها پخش روشنايي و نور به صورت هماهنگ و مساوي رعايت شده است؛ بدون اينکه يکي از آنها بيشتر روشن باشد و ديگري کمتر. علاوه بر اين، از طريق پنجره‌هاي بلند مسجد، نور طبيعي نيز وارد فضاي داخلي مسجد مي‌شود.

مسجد و منازل مجاور متعلق به امام جماعت، نگهبان و مؤذن، با مدرن‌ترين و بروز‌ترين دستگاه‌هاي تهويه مرکزي مجهز شده‌اند. دريچه‌هاي تهويه در تمام اين اماکن به شکل يکسان پخش شده است. کارهاي مرمر و سنگفرش مسجد با سنگ‌هاي گرانيت اجرا شده است تا ويژگي‌هاي تاريخي مسجد تکميل شود. در اين باره مساحتي بالغ بر چهارهزار متر مربع از فضاي مسجد با گرانيت کار شده است.

در پايان، کف مسجد از باشکوه‌ترين فرش‌هاي ملي پوشيده شده است که با حفظ شکل قديمي و شکل‌هاي تاريخي‌اش الگوي بي‌نظيري را ارائه مي‌دهد و مسجد قبلتين را از ديگر مساجد متمايز و متفاوت مي‌کند.[50]



[38]. مطري، ''التعريف بما آنست الهجرة''، ص48.

[39]. مراغي، ''تحقيق النصرة''، ص142.

[40]. سمهودي، ''وفاء الوفا''، ج3، ص842.

[41]. عباسي، ''عمدة الاخبار''، ص180 و 181.

[42]. واژه «آکام»، جمع «أکم» است و آن مکاني است که ارتفاعش از کوه کمتر است. يا به سنگ‌هايي که در يک مکان جمع شده باشد، آکام گفته مي‌شود. (ابن منظور، ''لسان العرب''، ماده «ا ک م») 

[43]. عياشي، ''المدينة المنورة في رحلة العياشي''، ص120 و 121.

[44]. «عرصه» بر وزن «ضربه»، هر زميني است که بين مکان‌هاي بزرگ قرار دارد و در آن ساختماني وجود ندارد. جمع آن عراص و عرصات است. (رازي، ''مختار الصحاح''، ماده «ع ر ص»)

[45]. عباسي، ''آثار المدينة المنورة''، ص131.

[46]. خياري، ''تاريخ معالم المدينة المنورة''، ص139.

[47]. شنقيطي، ''الدر الثمين''، ص235.

[48]. «فقط كسي حق دارد مساجد خدا را با تعمير يا عبادت آباد سازد كه به خدا و روز قيامت ايمان داشته باشد». (توبه: 18)

[50]. ملحق توسعة المساجد في عهد خادم الحرمين الشريفين. (خياري، ''تاريخ معالم المدينة قديماً و حديثاً''، ص288 و 289؛ ''أسبوع العناية بالمساجد''، ص117)

== نگارخانه ==
<gallery>
پرونده:مسجد بلال قدیمی 5.png|جایگزین=
</gallery>

== جستارهای وابسته ==

* [[مسجدهای مدینه]]
* [[تغییر قبله]]

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع ==
{{منابع}}
*'''من لا يحضره الفقيه'''، شیخ صدوق، ترجمه غفاری، قم، دارالکتب الاسلامی، ١385ش.
* '''الدرة الثمینه فی اخبار مدينة'''، محمد بن محمود النجار، بیروت، دارالارقم، بی‌تا.

{{پایان}}{{اماکن مدینه}}
{{مساجد}}

[[رده:مسجدهای مدینه]]
[[رده:مکان‌های تاریخی مدینه]]
[[رده:مکان‌های مذهبی مدینه]]
[[رده:مکان‌های منتسب به پیامبر اسلام(ص)]]