در حال ویرایش مسعی

هشدار: شما وارد نشده‌اید. نشانی آی‌پی شما برای عموم قابل مشاهده خواهد بود اگر هر تغییری ایجاد کنید. اگر وارد شوید یا یک حساب کاربری بسازید، ویرایش‌هایتان به نام کاربری‌تان نسبت داده خواهد شد، همراه با مزایای دیگر.

این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.

نسخهٔ فعلی متن شما
خط ۶: خط ۶:
| بنيانگذار        =
| بنيانگذار        =
| تأسیس            =
| تأسیس            =
| کاربری          = انجام عمل [[سعی]]
| کاربری          =
| مکان            = [[مکه]]، کنار [[مسجد الحرام]]
| مکان            =
| نام‌های دیگر      =
| نام‌های دیگر      =
| وقایع مرتبط      =
| وقایع مرتبط      =
خط ۲۱: خط ۲۱:
| وبگاه            =  
| وبگاه            =  
}}
}}
'''مَسْعیٰ''' فاصله میان کوه [[صفا و مروه]] در [[مکه]]، که حج‌گزاران و عمره‌گزاران در آن عمل [[سعی]] را انجام می‌دهند. مسعی امروزه بخشی از [[مسجد الحرام]] است و از چند طبقه تشکیل شده؛ اما به نظر فقیهان [[شیعه]]، عمل سعی تنها در طبقه همکف آن صحیح است.
'''مَسْعیٰ''' مکانی است بین کوه [[صفا و مروه]] در [[مکه]]، که حج‌گزاران و عمره‌گزاران در آن عمل [[سعی]] را انجام می‌دهند. مسعی امروزه بخشی از [[مسجد الحرام]] است و از چند طبقه تشکیل شده که البته به نظر فقیهان [[شیعه]]، عمل سعی تنها در طبقه همکف آن که مسیر اصلی مسعی است صحیح است.


طبق آنچه مجلسی در بحارالانوار نقل کرده است، امام صادق «مسعی» را از بهترین مکان‌های روی زمین معرفی کرده است. مسعی حدود ۳۷۵متر طول و ۱۲متر عرض دارد.  
== مکان و جایگاه ==
مَسْعیٰ حد فاصل بین دو [[صفا و مروه|کوه صفا و مروه]] در [[مکه]] است که حاجیان در آن، عمل [[سعی]] را انجام می‌دهند. مسعی حدود ۳۷۵ متر طول دارد.<ref>. نگاه کنید به: «صفا و مروه»، سيدعلى قاضى عسكر، در «فصلنامه ميقات حج»، ش٩، ص۸۸-۱۰۶</ref>
 
سعى از اعمال اصلى عمره و حج است و خداوند در قرآن كريم از صفا و مروه به عنوان شعائرالله ياد مى‌كند. خداوند در قرآن كريم از صفا و مروه اين گونه ياد كرده است: إِنَّ الصَّفٰا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعٰائِرِ اللّٰهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلاٰ جُنٰاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمٰا وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَإِنَّ اللّٰهَ شٰاكِرٌ عَلِيمٌ <ref>بقره: ١۵٨</ref>
 
صفا و مروه از شعائر الهى است، چون كسى كه حج يا عمره بگزارد بر او گناهى نيست كه بين آن دو را بپيمايد و هر كس به دلخواه كار خيرى بجا آورد همانا خداوند قدردان و داناست.
 
امام صادق(ع) فرمودند: «ما مِنْ بُقْعة أَحَبّ الَى اللهِ مِنَ المَسْعى، لأَنَّهُ يُذلّ فِيها كُلّ جَبّار»؛ «هيچ بقعه‌اى در روى زمين دوست داشتنى‌تر از مسعى نيست، چرا كه هر زورگويى در آنجا تحقير مى‌شود.»<ref>الكافى، ج ۴، ص ۴٣۴، ش ٣</ref>
 
صفا و مروه دو كوه كوچكى بوده است كه اولى در دامن كوه ابوقُبَيس و دومى در دامن كوه قُعَيْقعان قرار داشته است. اين نقطه پايين وادى بوده و چنان معلوم مى‌شد كه شخص در طى مسير ميان صفا و مروه، از بالاى مروه به پايين رفته و دوباره در طرف مروه بالا مى‌آمده است. اين فاصله به مرور ايام به احتمال، در جراين توسعه زمان مهدى عباسى، هموار شده و آثار وادى از بين رفته است.
 
و به مرور زمان با وضعيت جديد، تغيير منظر داده است. كوه صفا در قسمت جنوب شرقى مسجدالحرام و كوه مروه در ناحيه شمال شرقى آن است.


== مکان و جایگاه ==
== پیشینه ==
مَسْعیٰ حد فاصل میان دو [[صفا و مروه|کوه صفا و مروه]] در [[مکه]] است که حاجیان در آن، عمل [[سعی]] که یکی از اعمال واجب [[حج]] است را انجام می‌دهند.<ref>. نگاه کنید به: «صفا و مروه»، سيدعلى قاضى عسكر، در «فصلنامه ميقات حج»، ش٩، ص۸۸-۱۰۶</ref>
پيش از توسعه جديد در مسجد الحرام، ميان مسعى و مسجد الحرام فاصله‌اى وجود داشته و حتى بازارى بر پا بوده است. اما در توسعه مسجد، محدوده مسجد تا مسعى امتداد يافت و در روزگار ما، حد غربى مسعى به سمت مسجد آخرين حدّ مسجد الحرام به حساب مى‌آيد. طبعا ديوار كوتاه و پهن ميان مسجد الحرام و مسعى، مانند خود مسعى، جزو مسجد نيست.
 
سعى ميان صفا و مروه، همانند ديگر مشاهد حج، يادگار اسماعيل(ع) و هاجر(س) است. در روايات آمده است، زمانى كه هاجر در جستجوى آب بود، هفت بار ميان كوه صفا و مروه رفت و برگشت. اين يك سنت ابراهيمى بود كه حتى در جاهليت نيز سعى بين صفا و مروه جزو مراسم حج به شمار مى‌آمد؛ جز آنكه بتى در اين سو و بتى در سوى ديگر قرار داشت و وقتى سعى كنندگان به بت‌ها مى‌رسيدند، آنها را استلام مى‌كردند. تصور مردمان جاهليت بر اين بود كه اين دو بت با نام‌هاى اساف و نائله، زن و مرد زناكارى بوده‌اند كه تبديل به سنگ شده‌اند! اسلام يادگار هاجر را نگاه داشت و آنچه را مشركان بر آن افزوده بودند، به دور ريخت.
 
مسعى در اين زمان به دو قسمت رفت و برگشت تقسيم شده و نخستين بار در سال ١٣۴۵ش سنگفرش شد تا غبار آن سعى كنندگان و صاحبان مغازه‌هاى اطراف را آزار ندهد. پس از آن، در زمان ملك سعود ديوارهاى آن را سيمان كردند و به مرور با تعميراتى كه در سال‌هاى نخست قرن پانزدهم هجرى در آن صورت گرفت، به شكل فعلى درآمد. الحاق فضاى بيرون مسعى و سنگفرش آن براى اقامه نماز، از اقداماتى است كه در دوره فهد انجام شد. بخشى از اين فضا، محل كوه ابوقبيس است كه از جاى برداشته شد و بخش مهم‌تر آن، فضاى شعب ابى‌طالب است كه به مرور محل مسكونى گرديد و در اين اواخر به خيابان و مغازه تبديل شد و اخيراً به صورت يك ميدان باز با سنگفرش سفيد براى نمازگزاران درآمده است.


سعى از اعمال اصلى [[عمره]] و حج بوده و در [[آیه ۱۵۸ سوره بقره]] از صفا و مروه به عنوان «[[شعائر|شعائرالله]]» ياد شده است.<ref>بقره: ١۵٨</ref> بر اساس روایتی، [[امام صادق(ع)]] مسعی را جایی معرفی کرده که روی زمین دوست‌داشتنی‌تر از آن نبوده و فلسفهٔ آن‌را تحقیر زورگویان در آن‌جا دانسته است.<ref>الكافى، ج۴، ص۴٣۴، ش٣.</ref>  
درباره اندازه‌هاى موجود در مسعى، تا پيش از تغييرات جديد بايد گفت: طول مسعى ٣٩۴/۵ و عرض آن ٢٠ متر بوده است.<ref>در گذشته بر حسب ذراع كه نزديك به نيم متر (يعنى ۴۶ - ۴٨ سانت) است، آن را محاسبه كرده و ازرقى نوشته است كه ميان صفا و مروه ٧۶۶ ذراع و نيم است. برخى آن را ٧٨٠ ذراع نوشتهاند. فاصله دو چراغ سبز را نيز كه محل هروله است ١٢۵ ذراع نوشتهاند.</ref> ارتفاع طبقه اول ١٢ و ارتفاع طبقه فوقانى آن ٩ متر است. شيعيان، همانگونه كه در طبقه دوم و سوم مسجدالحرام طواف نمى‌كنند، در طبقه دوم مسعى نيز سعى نمى‌كنند. البته ديدگاه‌هايى هم در جواز وجود دارد كه بايد به رساله‌ها مراجعه كرد.


مطابق حدیثی که مجلسی آن‌را در بحارالانوار نقل کرده است شیطان در مسعی بر ابراهیم(ع) ظاهر شده و او هَرْوَلَه‌کنان(هروله: نوعی راه رفتن که میان دویدن و راه رفتن معمولی) به سوی شیطان حمله کرده است؛<ref>بحارالانوار، ج۹۹، ص۲۳۴. </ref> عده‌ای گفته‌اند «سعی» یادگار این سنت ابراهیمی است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۹۲. </ref> دیگرانی بر اساس برخی روایات سعی در مسعی را به هَرْولَه کردنِ هفت‌بارهٔ هاجر به هنگام جستجوی آب برای فرزندش اسماعیل، بازگردانده‌اند.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۰۶. </ref>
در تغييرات جديد مسعى چند طبقه شده و طبقه‌اى نيز به عنوان زير زمين ساخته شده است. به علاوه عرض آن دو برابر شده و بخش بيشترى از ميدان بيرونى مسعى، داخل محدوده مسعى قرار گرفته است.


=== صفا و مروه ===
مسعى مجموعاً هيجده در دارد كه بيرون مسعى را به داخل مسعى و از آنجا به داخل حرم متصل مى‌كند. برخى از اين درها، با پل از روى مسعى به داخل مسجد منتهى مى‌شود كه به اصطلاح عربى به آنها عبّاره گفته مى‌شود. مجارى زير زمينى نسبتا بزرگى در كناره مسعى تعبيه شده تا به هنگام سيل، آب را به جهات ديگر هدايت كند تا مسعى آسيب نبيند. در حال حاضر با تغييرات جديد از بيشتر اين درها خبرى نيست يا آن كه مسير ورودى آنها از زير زمين تغيير داده شده است. تابلوهايى كه قبلا اسامى ابواب روى آنها نوشته شده بود، برداشته شده‌اند.
صفا و مروه دو كوه كوچكى است که شعب ابی‌طالب پشت آن‌دو قرار دارد.<ref>السیرة النبویة، ج۱، ص۳۵۲.</ref> صفا در دامنه [[کوه ابوقبیس|كوه ابوقُبَيس]] در قسمت جنوب شرقی مسجد الحرام و مروة در دامنه [[کوه قعیقعان|كوه قُعَيْقعان]] در قسمت شمال شرقی مسجد الحرام قرار دارد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۰۷؛ معجم البلدان، ج۱، ص۸۰. </ref>  مسیر بین این دو کوه در گذشته شیب‌دار بوده اما با توسعه مسجد الحرام آثار وادی از میان رفته و مسعی هموار شده است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۰۶ و ۱۰۷. </ref>


== پیشینه مسعی ==
بخشى از كوه صفا همچنان باقى مانده است و سعى كنندگان هنگام رسيدن به كوه، پاى خود را به آن مى‌زنند گرچه چنين كارى لازم نيست؛ زيرا كه بخشى از سنگفرش، روى كوه است و همان گونه كه گذشت، نيازى نيست كه پاى سعى كننده به سنگ كوه برسد.
به‌گزارش رسول جعفریان از تاریخ‌نگاران شیعه، «[[سعی|سعى]]» میان صفا و مروه در دوران [[جاهلیت]] نیز جزو مراسمِ [[حج]] بوده است؛ جز آنكه بتى در یک‌سو و بتى در سوى ديگر قرار داشته و هنگامی‌که سعى‌كنندگان به بت‌ها می‌رسیدند آن‌ها را [[استلام]] مى‌كردند؛ تصور مردمان جاهليت بر اين بود كه اين دو بت با نام‌هاى اساف و نائله، زن و مرد زناكارى بوده‌اند كه تبديل به سنگ شده‌اند.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۰۶.</ref> به اعتقاد جعفریان، اسلام با نگاهداری از یادگارِ [[هاجر اشپور|هاجر]]، خرافاتی که مشرکان به این عمل افزوده بودند را از میان برد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۰۶ و ۱۰۷. </ref>


== مسعی در عصر حاضر ==
تا سال ١٣٧۴ شمسى (١۴١۶ ق.) بخشى از كوه مروه برجاى مانده بود؛ اما در اين سال، به هدف گسترش محدوده دور زدن سعى كنندگان و براى راحتى آنان، قسمت باقى‌مانده را برداشتند و در انتهاى آن، درى به بيرون گشودند. اما بخش عمده‌اى از كوه صفا همچنان برقرار مانده و زائران براى قرائت قرآن بر آن مى‌نشينند. در حال حاضر اين قسمت نيز مسدود شده و امكان رفتن روى بخش باقى مانده صفا هم نيست. طبعا بخشى از آن هم سنگفرش شده و براى سعى، نياز به بالارفتن بر بخشى از كوه كه آشكار است، نيست.<ref>درباره كوه صفا و مروه، بنگريد: مقاله «صفا و مروه»از سيدعلى قاضى عسكر در «فصلنامه ميقات حج»، ش٩، صص ١٠۶ - ٨٨</ref>
مطابق آنچه در کتاب «آثار اسلامی مکه و مدینه» آمده: مسعی نخستين بار در سال ١٣۴۵ش سنگ‌فرش شده است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۰۷. </ref> جعفر سبحانی از قول یکی از مورخان طول مسعی را در ۸۳۲ق، قبل از تغییرات، ۴۰۵ متر و عرض آن را ۱۰ یا ۱۲ متر اعلام کرده است.<ref>در گذشته بر حسب ذراع كه نزديك به نيم متر (يعنى ۴۶ - ۴٨ سانت) است، آن را محاسبه كرده و ازرقى نوشته است كه ميان صفا و مروه ٧۶۶ ذراع و نيم است. برخى آن را ٧٨٠ ذراع نوشتهاند. فاصله دو چراغ سبز را نيز كه محل هروله است ١٢۵ ذراع نوشتهاند.</ref> او ادامه داده که در تغييرات جديد مسعى چند طبقه شده و طبقه‌اى نيز به عنوان زيرزمين ساخته شده است؛ ارتفاع طبقه اول ١٢ و ارتفاع طبقه فوقانى آن ٩ متر است.<ref>رسالة حول توسعة المسعی، ص۱۰.</ref> [[شیعه|شيعيان]] همانگونه كه در طبقه دوم و سوم مسجدالحرام [[طواف]] نمى‌كنند، در طبقه دوم مسعى نيز سعى نمى‌كنند.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۰۷.</ref> البته بر اساس برخی دیدگاه‌های فقیهان شیعه در طبقه دوم نیز سعی جایز است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: رسالة حول توسعة المسعی.</ref>


به گفته برخی محققین تا سال ١٣٧۴ش (١۴١۶ ق) بخشى از كوه مروه برجاى مانده بوده؛ اما پس از آن، به هدف گسترش محدوده دور زدن سعى كنندگان و براى راحتى آنان، قسمت باقى‌مانده را برداشته و در انتهاى آن، درى به بيرون گشوده‌اند.<ref>صفا و مروه، ص ١٠۶ - ۸۸.</ref> اما بخش عمده‌اى از كوه صفا همچنان برقرار بوده و زائران براى قرائت قرآن بر آن می‌نشسته‌اند؛ به‌گزارش مقاله «صفا و مروه» در فصلنامه میقات در حال حاضر اين قسمت نيز مسدود شده و امكان رفتن روى بخش باقى‌مانده صفا نيست.<ref>صفا و مروه، ص ١٠۶ - ۸۸.</ref>
در سال ١٣٨۶ براى توسعه عرضى مسعى فعاليت‌هايى صورت گرفت. اين اقدام اين توهم را ايجاد مى‌كرد كه بخش توسعه يافته، به لحاظ شرعى، ميان صفا و مروه نيست. در اين باره مجادلات علمى متعددى ميان عالمان سعودى درگرفت. اين مسأله در جامعه تشيع نيز مورد بحث واقع شد و آيت الله شيخ جعفر سبحانى رساله كوچكى درباره توسعه مسعى با نظر موافق نوشت. بر اساس گزارش‌هايى كه در طول تاريخ از مسعى به دست داده شده، تغيير محل آن به تدريج از بخش غربى به شرقى قابل استنتاج است به طورى كه گفته شده است زمان مهدى عباسى، با خريدارى خانه‌هاى فراوان، محل مسعى تغيير كرده است.<ref>در اين باره بنگريد: افادة الانام، ج ٢، ص ١٢٠ - ١٢٢</ref> اين تغيير از آن روى است كه مسعى در زمان پيامبر(ص) و بعد از آن در يك وادى وسيع بوده كه بعدها به يك راهروى كوچك تغيير يافته و اكنون بزرگ كردن آن به نظر بى اشكال بلكه نوعى بازگشت به وضع اوليه به شمار مى‌آيد.


پس از آن در سال ۱۳۸۷ش  دولت [[عربستان]] دست به توسعه مسعى زده و آن را دو برابر كرد. این عمل با مخالفت برخی عالمان شیعه و سنی همراه بود. آنها بخش توسعه یافته را از لحاظ شرعی، جزو صفا و مروه نمی‌دانستند.<ref>در اين باره بنگريد: افادة الانام، ج ٢، ص ١٢٠ - ۱۲۲؛ رسالة حول توسعة المسعی.</ref> جعفر سبحانی در این‌باره رساله‌ای را با عنوان «رسالة حول توسعة المسعی» به نگارش درآورده است.  
به رغم مخالفت‌هاى چندى، دولت عربستان دست به توسعه مسعى زده و آن را دو برابر كرد. به طورى كه مسير رفت و برگشت تا پيش از توسعه، امروزه تنها مسير برگشت از مروه به صفا و مسير از صفا تا مروه، بخشى است كه افزوده شده و در سال ١٣٨٧ش به بهره بردارى رسيد. اين افزون بر انجام اقدامات ديگرى است كه براى زيباسازى صورت گرفته است. در حال حاضر مسعى در مقايسه با قبل دو برابر شده و بسته شدن راه‌هايى كه پيش از اين بيرون مسجد به داخل مسعى و از آنجا به درون مسجد بود، سرعت پيمايش در مسعى بيشتر شده است. اين راه‌ها به زير زمين انتقال داده شده و افرادى كه از اين مسير وارد مسجد مى‌شوند، از زير مسعى عبور كرده داخل مسجد مى‌شوند.


== نگارخانه ==
== نگارخانه ==
<gallery mode="packed" heights="150px">
<gallery>
سعی.jpg|فضای درونی مسعی و حاجیان در حال انجام عمل [[سعی]]
مسعی۲.jpg|مسعی از نمای بالا
مسعی از طرف صفا، ۱۹۳۵م.jpg|مسعی از طرف [[صفا و مروه|صفا]] و پله‌هایی که به سمت کوه صفا می‌رود. مربوط به سال ۱۳۵۳ق/۱۹۳۵م.<ref>«[https://twitter.com/awter9/status/1304747837884833792 صورتان نادرتان للمسعی]»، صفحه ارض الذكريات در توییتر.</ref>
مسعی از طرف صفا، ۱۹۳۵م.jpg|مسعی از طرف [[صفا و مروه|صفا]] و پله‌هایی که به سمت کوه صفا می‌رود. مربوط به سال ۱۳۵۳ق/۱۹۳۵م.<ref>«[https://twitter.com/awter9/status/1304747837884833792 صورتان نادرتان للمسعی]»، صفحه ارض الذكريات در توییتر.</ref>
مسعی از طرف مروه، ۱۹۳۵م.jpeg|مسعی از طرف [[صفا و مروه|مروه]]. مربوط به سال ۱۳۵۳ق/۱۹۳۵م.<ref>«[https://twitter.com/awter9/status/1304747837884833792 صورتان نادرتان للمسعی]»، صفحه ارض الذكريات در توییتر.</ref>
مسعی از طرف مروه، ۱۹۳۵م.jpeg|مسعی از طرف [[صفا و مروه|مروه]]. مربوط به سال ۱۳۵۳ق/۱۹۳۵م.<ref>«[https://twitter.com/awter9/status/1304747837884833792 صورتان نادرتان للمسعی]»، صفحه ارض الذكريات در توییتر.</ref>
مسعی-از-طرف-صفا،-1807م 1.jpg|نقاشی مسعی از طرف صفا، از دومینگو فرانسیسکو بادیا مستشرق اسپانیایی، در سال ۱۸۰۷م.
مسعی-از-طرف-صفا،-1807م 1.jpg|نقاشی مسعی از طرف صفا، از دومینگو فرانسیسکو بادیا مستشرق اسپانیایی، در سال ۱۸۰۷م.
مسعی-از-طرف-مروه،-1807م 1.jpg|نقاشی مسعی از طرف مروه، از دومینگو فرانسیسکو بادیا مستشرق اسپانیایی، در سال ۱۸۰۷م.
مسعی-از-طرف-مروه،-1807م 1.jpg|نقاشی مسعی از طرف مروه، از دومینگو فرانسیسکو بادیا مستشرق اسپانیایی، در سال ۱۸۰۷م.
مسعی قدیمی.jpg|تصویری قدیمی از مسعی که سنگ‌فرش‌ شده و کنگره‌های سازه قدیمی صفا، در انتهای تصویر مشخص است.
مسعی قدیمی.jpg|تصویری قدیمی از مسعی که سنگ‌فرش‌ است و کنگره‌های سازه قدیمی صفا، در انتهای تصویر مشخص است.
</gallery>
</gallery>


خط ۶۰: خط ۷۰:


==منابع==
==منابع==
* '''قرآن کریم'''.
{{منابع}}
* '''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، جعفریان،‌ رسول، تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۹ق.
{{برگرفتگی
* '''إفادة الأنام''' بذكر أخبار بلد الله الحرام مع تعليقه المسمى بإتمام الكلام، الغازي المكي الحنفی، عبدالله،  مکة المکرمه، مکتبة الاسدی للنشر و التوزیع، ۱۴۳۰ق.
| پیش از لینک = کتاب
* '''الكافى'''، کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.  
| منبع = آثار اسلامی مکه و مدینه،
* '''بحارالانوار'''، مجلسی، محمدتقی، تهران، موسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.  
|‌ توضیحات منبع =
* '''رسالة حول توسة المسعی'''، سبحانی، جعفر، قم، موسسة الامام الاصادق، بی‌تا.
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1077
* '''صفا و مروه'''، قاضى عسكر، سید علی، در «فصلنامه ميقات حج»، ش٩، ص۸۸-۱۰۶
}}
* '''معجم البلدان'''، الحموی، یاقوت، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
* «[https://twitter.com/awter9/status/1304747837884833792 صورتان نادرتان للمسعی]»، صفحه ارض الذكريات در توییتر، تاریخ درج مطلب: ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۰م، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
* «[https://twitter.com/awter9/status/1304747837884833792 '''صورتان نادرتان للمسعی''']»، صفحه ارض الذكريات در توییتر، تاریخ درج مطلب: ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۰م، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
* '''السیرة النبویة'''، ابن هشام، عبدالملک، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبد الحفیظ شلبی، بیروت،‌ دار المعرفة، بی‌تا.
{{پایان}}
{{پایان}}


خط ۷۸: خط ۸۶:
{{حج و عمره}}
{{حج و عمره}}
[[رده:مکان‌های مرتبط به حج]]
[[رده:مکان‌های مرتبط به حج]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
لطفاً توجه داشته‌باشید که همهٔ مشارکت‌ها در ویکی حج منتشرشده تحت Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike در نظر گرفته‌می‌شوند (برای جزئیات بیش‌تر ویکی حج:حق تکثیر را ببینید). اگر نمی‌خواهید نوشته‌هایتان بی‌رحمانه ویرایش و توزیع شوند؛ بنابراین، آنها را اینجا ارائه نکنید.
شما همچنین به ما تعهد می‌کنید که خودتان این را نوشته‌اید یا آن را از یک منبع با مالکیت عمومی یا مشابه آزاد آن برداشته‌اید (برای جزئیات بیش‌تر ویکی حج:حق تکثیر را ببینید). کارهای دارای حق تکثیر را بدون اجازه ارائه نکنید!
لغو راهنمای ویرایش‌کردن (در پنجرهٔ تازه باز می‌شود)

این صفحه عضوی از یک ردهٔ پنهان است:

برگرفته از «https://wikihaj.com/view/مسعی»