در حال ویرایش مقام ابراهیم(ع)

{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی
| عنوان            =مقام ابراهیم(ع)
| تصویر            =مقام ابراهیم 1.jpg
| اندازه تصویر     =
| بنیانگذار        =
| تأسیس            =
| کاربری           =[[زیارت]]
| مکان             =[[مسجدالحرام]]
| نام‌های دیگر      =
| وقایع مرتبط      =[[طواف واجب]] در محدوده بین [[کعبه]] و مقام ابراهیم
| ظرفیت            =
| وضعیت            =فعال
| مساحت            =
| امکانات          =
| شماره ثبت        =
| معمار            =
| سبک              =
| بازسازی          =تعمیر در زمان خلافت [[مهدی عباسی]] و [[متوکل عباسی]]
| وبگاه            =
}}
'''مقام ابراهیم(ع)''' سنگی است در [[مسجدالحرام]] و نزدیک [[کعبه]] که می‌گویند [[حضرت ابراهیم(ع)]] بر روی آن ایستاد و کعبه را ساخت. همچنین گفته‌اند او روی این سنگ، مردم را به [[حج]] فراخواند. به‌گفته تاریخ‌نگاران [[مسلمان]]، سنگ به قدرت خدا نرم شد و جای دو پای حضرت ابراهیم(ع) در آن باقی ماند.

مقام ابراهیم هم‌اکنون در محفظه طلایی‌رنگ در کنار کعبه قرار گرفته و با [[شاذروان|شاذَروان]] یازده متر فاصله دارد.

[[قرآن]] از مقام ابراهیم به عنوان یکی از نشانه‌های روشن خدا یاد کرده و به مسلمانان سفارش کرده است که در این جایگاه [[نماز]] بخوانند. در روایات هم مقام ابراهیم سنگی [[بهشت|بهشتی]] دانسته شده است.

به فتوای برخی فقیهان، [[واجب]] است [[طواف واجب]] در محدوده بین کعبه و مقام ابراهیم انجام شود و در فقه اسلامی واجب است [[نماز طواف]] پشت مقام ابراهیم خوانده شود. برپایه روایات [[دعا|دعاخواندن]] نزد مقام ابراهیم [[مستحب]] است.

==معرفی==
«مقام ابراهیم» نام سنگی است در [[مسجدالحرام]] کنار [[کعبه]]<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢٠٣؛ تفسیر طبری، ج٢، ص۵۳٧؛ تفسیر فخر رازی، ج۴، ص۵۲؛ الاساس فی التفسیر، ج١، ص۲۶۸.</ref> و هم‌اکنون در محفظه طلایی‌رنگ جای گرفته است.<ref>فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، ص۱۰۴و۱۰۵.</ref>

در خصوص علت نام‌گذاری این سنگ به مقام ابراهیم دیدگاه‌های متفاوتی هست: برخی علتش را آن دانسته‌اند که [[حضرت ابراهیم(ع)]] هنگام ساخت کعبه بر آن می‌ایستاد و دیوارهای [[کعبه]] را بالا می‌برد.<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٢؛  صحیح بخاری،  کتاب الانبیاء، ج۶، ص٣٩٨.</ref> گروهی گفته‌اند ابراهیم پس از ساخت کعبه روی این سنگ رفت و مردم را به برگزاری حج فراخواند.<ref>صحیح بخاری، ج۶، ص٣٩٨.</ref>

==جایگاه دینی==
در قرآن دوبار نام مقام ابراهیم آمده: یک‌بار در آیه ۱۲۵ [[سوره بقره]] که در آن توصیه شده است مقام ابراهیم جایگاهی برای [[نماز|نمازخواندن]] باشد. بار دیگر در آیه ۹۷ [[سوره آل عمران]] که از مقام ابراهیم به‌عنوان یکی از نشانه‌های روشن خدا یاد می‌کند.

در روایات [[شیعه]] و [[اهل‌سنت]]، مقام ابراهیم از سنگ‌های [[بهشت|بهشتی]] شمرده شده است.<ref>نگاه کنید به ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٧؛ صحیح ابن خزیمه، ج۴، ص٢١٩؛ مجمع البیان، ج١، ص۲۰۴؛ فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۴۴.</ref> طبق روایتی از [[پیامبر(ص)]]، محل بین رکن (حجرالاسود) و مقام ابراهیم، باغی از باغ‌های بهشت است و نماز گزاردن در آن گناهان را پاک می‌کند.<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۶۸.</ref> همچنین گفته‌اند قبور بسیاری از [[پیامبران]] میان [[رکن]] و مقام ابراهیم واقع شده است.<ref>مجمع البحرین، ماده «قوم».</ref> 

برپایه روایات دعاخواندن نزد مقام ابراهیم [[مستحب]] است و دعاهایی از [[حضرت آدم]] و [[پیامبر(ص)]] نزد مقام ابراهیم نقل شده است.<ref>کنز العمال، ج۵، ص۵۷؛ درّ المنثور، ج١، ص۵۹؛ هدایة السالک، ج٢، ص٨۶۲.</ref>

==فرورفتگی روی سنگ ==
[[پرونده:مقام ابراهیم.jpg|200px|بندانگشتی|جای پای حضرت ابراهیم(ع) بر روی سنگ مقام ابراهیم]]
بنا بر روایات هنگامی که [[ابراهیم(ع)]] روی سنگ ایستاد، سنگ نرم شد و پاهای ابراهیم را در خود فرو برد و جای پای ابراهیم روی آن باقی ماند.<ref>نگاه کنید به ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٢؛ صحیح بخاری، کتاب الانبیاء، ج۶، ص٣٩٨.</ref>

از [[انس بن مالک|اَنَس بن مالک]]، [[اصحاب پیامبر|صحابی پیامبر]]، نقل کرده‌اند که هنگامی که مقام ابراهیم را دیده، جای انگشتان و بلندی کف پاهای ابراهیم روی آن آشکار بوده است؛ البته برخی از قسمت‌های آن به علت دست‌کشیدن مردم ساییده شده<ref>موطأ مالک، ج٢، ص٢٩.</ref> و برخی از نشانه‌های آن از بین رفته است.<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج١، ص۵٣٧.</ref>

[[محمدطاهر کردی]]، تاریخ‌نگار مکه در قرن چهاردهم قمری، پس از بازکردن محفظه، مقام را از نزدیک دیده، گزارش کرده که هیچ اثری از انگشتان پای ابراهیم، روی سنگ ندیده است؛ چرا که به‌جهت مرور زمان و دست‌کشیدن مردم از بین رفته است؛ بااین‌همه جای دو پاشنه پاهای ابراهیم برای کسی که با دقت در آن نظر کند، معلوم است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:تاریخ_القویم_ج۳.pdf&page=306 التاریخ القویم لمکه وبیت اللّٰه الکریم، ج۳، ص۳۰۶].</ref>

==اندازه سنگ مقام ابراهیم==
[[محمدطاهر کردی]] که در سال ۱۳۶۷ق سنگ مقام را از نزدیک دیده‌، ارتفاع آن را ۲۰ سانتی‌متر و طول سه ضلع آن را از جهت سطح ٣٣ سانتی‌متر و طول ضلع چهارم را ٣٨ سانتی‌متر اندازه گرفته است. به‌گزارش وی سنگ روی پایۀ کوچکی از سنگ مرمر قرار گرفته که ارتفاعش آن ١٣ سانتی‌متر است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:تاریخ_القویم_ج۳.pdf&page=309 التاریخ القویم لمکه وبیت اللّٰه الکریم، ج۳، ص۳۰۹].</ref>

عمق و فرورفتگی پاها در یکی ١٠ سانتی‌متر و در دیگری ٩ سانتی‌متر و طول هریک از پاها از روی سنگ ٢٧ سانتی‌متر و عرض آنها ۱۴ سانتی‌متر است. طول هر یک از دو قدم در قسمت پایین داخل فرورفتگی، ۲۲ سانتی‌متر و عرض آنها ١١ سانتی‌متر اندازه دارد و فاصلۀ دو قدم با هم ۱ سانتی‌متر ست.<ref>فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، ص۱۰۴و۱۰۵.</ref>او فاصلۀ بین شاذروان کعبه تا پنجرۀ مقام را یازده متر برشمرده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aتاریخ_القویم_ج۳.pdf&page=305 التاریخ القویم لمکه وبیت اللّٰه الکریم، ج۳، ص۳۰۵].</ref>

==نماز پشت مقام ابراهیم==
[[پرونده:مقام ابراهیم 2.jpg|170px|بندانگشتی|نماز طواف پشت مقام ابراهیم]]
یکی از واجبات [[عمره]] و [[حج]]، [[نماز طواف]] است و فقهای شیعه بر این باورند که واجب است حاجیان نماز طواف واجب را پشت مقام ابراهیم بخوانند.<ref>جواهرالکلام، ج١٩، ص٣٠٠.</ref> از جمله دلایل فقیهان بر این فتوا آیۀ {{قلم رنگ|سبز|﴿وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقٰامِ اِبْرٰاهِیمَ مُصَلًّی﴾}} است.<ref>تهذیب الأحکام، ج۵، ص۱۴۰؛ الإستبصار، ج۲، ص۲۳۴.</ref> در حدیثی از [[امام صادق(ع)]] هم نیز با استناد به همین آیه آمده است: خواندن دو رکعت نماز طوافِ واجب، جز پشت مقام جایز نیست.<ref>وسایل الشیعه، ج١٣، ص۴۷۵.</ref> [[جابر بن عبداللّٰه انصاری]] نقل کرده است که [[پیامبر(ص)]] پس از انجام‌دادن طواف، نزد مقام ابراهیم آمد و این آیه را خواند؛ آنگاه مقام را بین خود و [[کعبه]] قرار داد و دو رکعت نماز گزارد.<ref>صحیح مسلم، ج٢، ص٨٨٧.</ref>

مذاهب اهل سنت برگزاری نماز طواف پشت مقام ابراهیم را واجب نمی‌دانند و آن را مستحب می‌دانند.<ref>حج و عمره در آینه فقه مقارن، ص 249؛ درآمدی بر فقه مقارن، ص ۳۷۷

</ref>

==جابه‌جایی مقام ابراهیم==
مورّخان درخصوص محل ابتدایی مقام ابراهیم و جابه‌جایی آن اختلاف‌نظر دارند. سه دیدگاه مشهور در این زمینه وجود دارد:

* مقام ابراهیم(ع) در طول تاریخ خود، درست در همین مکانی قرار داشته  که امروز واقع شده است و تا زمان [[خلیفه اول|خلیفۀ اوّل]] و [[خلیفه دوم]] نیز به‌همین شکل باقی بوده است؛ تا آنکه در دوران خلیفه دوم سیل شدیدی در [[مکه]] جاری شد و مقام را از جای کند و تا پایین شهر مکه با خود برد. پس از فرونشستن سیل، خلیفه دوم بار دیگر آن را در همان مکان قبلی قرار داد.<ref>فتح الباری، ج١، ص۴۹۹؛ ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٣و۳۴.</ref>
* مقام ابراهیم به دیوار [[کعبه]] چسبیده بوده و [[عمر بن خطاب]] خلیفه دوم، آن را به‌مکان کنونی منتقل ساخته است.<ref>سنن ترمذی، ج١، ص٣٧؛ مسند احمد، ج۵، ص٣٨٢؛ سنن کبری، ج۵، ص۷۵؛ المصنف، ج۵، ص۴۸؛ الفتح، ج٨، ص۱۶٩؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر، ج١، ص۳۸۴.</ref>
* مقام ابراهیم به خانۀ کعبه چسبیده بود و [[پیامبر(ص)]] آن را در مکان کنونی قرار داد.<ref>تفسیر ابن کثیر، ج١، ص١٧٠؛ ابن حجر، فتح الباری، ج٨، ص۱۶٩.</ref> [[ابن کثیر مکی|ابن‌کثیر]] و ابن‌حجر این روایت را ضعیف دانسته‌اند.<ref>مصنف عبدالرزاق، ج۵، ص۴۸.</ref>

=== بردن مقام نزد مهدی عباسی ===
به گفته تاریخ‌نگاران، [[مهدی عباسی|مهدی خلیفۀ عباسی]] در سال ۱۶۰ق به حج آمد. نیمه‌شبی عبیداللّٰه بن عثمان بن ابراهیم حُجُبی مقام را برداشته، به محل اقامت خلیفه برد.<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص۳۶-۳۷؛ فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۷۵.</ref> مهدی با دیدن سنگ مقام روی آن دست کشید و کمی آب داخل جای پای ابراهیم ریخت و آن را نوشید. سپس مقام به جای اصلی آن منتقل شد.<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص۳۶-۳۷؛ فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۷۵.</ref>[[پرونده:مقام ابراهیم 3.jpg|بندانگشتی|نمایی قدیمی از مقام ابراهیم سال ۱۳۶۶ق]]

=== سرقت مقام ابراهیم ===
گفته شده مردی [[یهودی]] یا [[نصرانی]] به‌نام جریج، شبی مقام را دزید و تصمیم داشت آن را از مکه خارج کرده و در اختیار پادشاه روم قرار دهد؛ اما مقام را نزد او یافته، از او باز پس گرفتند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87_%D9%81%D8%A7%DA%A9%D9%87%DB%8C_%D8%AC1.pdf&page=452 فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۵۲]؛ شفاء الغرام، ج١، ص٢١٠.</ref> [[ابوطاهر قرمطی]] نیز تصمیم داشت مقام را در اختیار بگیرد، اما کلیدداران مسجدالحرام مقام را در یکی از دره‌های مکه پنهان کردند و پس از رفع خطر به مکان اصلی برگرداندند.<ref>شفاءالغرام، ج١، ص٢١٠.</ref>

==تعمیر مقام==
در زمان خلافت مهدی عباسی، شکاف‌هایی در سنگ مقام ایجاد شد که به‌جهت احتمال از هم گسستن آن، دستور داد مقام را از قسمت بالا و پایین با مِس بپوشانند. در زمان خلافت [[متوکل]] در سال ۲۳۶ق نیز روی پوشش قبلی را با طلا زیور دادند. در سال ۲۵۶ق به‌منظور تعمیر مقام، زیورهای مقام را کردند و به‌دستور [[علی بن حسن عباسی]] فرماندار [[مکه]]، دو طوق از طلا و یک طوق از نقره ساخته، مقام را با آن پوشانده و محکم کردند. از آن زمان تاکنون نیز برای حفظ و نگاهبانی از آن تلاش‌های فراوانی صورت گرفته است.<ref>فاکهی، اخبار مکه، ج١، ص۴۷۵و۴۷۶؛ شفاء الغرام، ج١، ص۲۰۴.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع ==

{{منابع}}

{{برگرفتگی

|پیش از لینک = کتاب

|منبع = حج در اندیشه اسلامی، علی قاضی عسکر.

|پس از لینک = بخش «قبر عقیل پس از تخریب بقیع »، ص140-165،

| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/565
}}

*'''اخبار مکه''': الازرقی (م.۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح، بیروت، دار الأندلس، ۱۴۱۶ق.
*'''اخبار مکه''': الفاکهی (درگذشت در ۲۷۹ق.)، به کوشش ابن دهیش، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۴۰۷ق.
*'''الاساس فی التفسیر''': سعید حوی، قاهره، دار السلام، 1424ق/ 2003م.
*'''الاستبصار فيما اختلف من الأخبار''': محمد بن حسن شیخ طوسی، با تحقیق: حسن  خرسان، تهران، دار الكتب الإسلامیة، 136۳ش.
*'''التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم''': محمد طاهر کردی، ج5 مکه، مکتبة النهضة الحدیثة، ۱۴۱۲ق.
*'''تحفة الالباب فی شرح الانساب''': حماد بن الأمین المجلسی، ادارة إحیاء التراث الإسلامی، قطر، ۱۴۰۵هـ/۱۹۸۵م.
*'''تحفة المحتاج''':ابن حجر الهیثمی (درگذشت در ۹۷۴ق.)، مصر، المیتبة التجاریة الکبری، ۱۳۷۵ق.
*'''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، ‌دار المعرفه، ۱۴۰۹ق.
*'''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی (م. ۶۰۶ق.)، تهران، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
*'''تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)''': القرطبی (م. ۶۷۱ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
*'''تهذیب الاحکام''': محمد بن حسن شیخ طوسی، با تحقیق: حسن  خرسان، تهران، دار الكتب العلمية، چاپ چهارم، 1365ش.
* حج و عمره در آینه فقه مقارن، محمدعلی مقدادی، قم، مشعر، ۱۳۸۴
*'''جامع البیان''': الطبری (م. ۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
* '''درآمدی بر فقه مقارن'''، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، معاونت امور روحانیون بعثه مقام معظم رهبری، ۱۳۸۸ش.
*'''الدر المنثور''': السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت، ‌دار المعرفه، ۱۳۶۵ق.
*'''ديوان أبي طالب بن عبد المطلب''': ابوطالب بن عبدالمطلب، گرد آورنده: عبدالله بن احمد ابوهفان مهزمی، محقق: محمدحسن آل یاسین، بيروت‌، بی‌نا، 2003م.
*'''روح المعانی''': الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، به کوشش علی عبدالباری، بیروت، ۱۴۱۵ق.
*'''سنن الترمذی''': الترمذی (م.۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۲ق.
*'''السنن الکبری''': البیهقی (م. ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۶ق.
*'''سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
*'''السیرة الحلبیه''': الحلبی (م.۱۰۴۴ق.)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق.
*'''شفاء الغرام''': محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹م.
*'''صحیح ابن خزیمه''': ابن خزیمه (م. ۳۱۱ق.)، به کوشش محمد مصطفی، المکتب الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
*'''صحیح البخاری''': البخاری (م. ۲۵۶ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق.
*'''صحیح مسلم''': مسلم (م. ۲۶۱ق.)، بیروت، دار الفکر.
*'''فتح الباری''': ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، بیروت، دار المعرفه.
*'''فتح الباری''': ابن‌حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، بیروت، دار المعرفه.
*'''فضل الحجر الأسود و مقام إبراهیم علیه الصلاة والسلام''': سائد بکداش، دار البشائر الإسلامیة، بیروت، ۱۴۲۹هـ.
*'''القاموس المحیط''': الفیروزآبادی (م. ۸۱۷ق.)، بیروت، دار العلم.
*'''کنز العمال''': المتقی الهندی (م. ۹۷۵ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
*'''لسان العرب''': ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
*'''مثیر الغرام الساکن الی اشرف المساکن''': أبوالفرج بن الجوزى.
*'''مجمع البحرین''': الطریحی (م. ۱۰۸۵ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق.
*'''مجمع البیان''': الطبرسی (م. ۵۴۸ق.)، صیدا، مطبعة العرفان، ۱۳۵۵ق.
*'''مساجد الکوفه''': کامل سلمان جبوری، نجف، مطبعة النعمان، 1397ق/ 1977م.
*'''مسند احمد''': احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، بیروت، دار صادر.
*'''المصنّف''': عبدالرزاق الصنعانی (م.۲۱۱ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی.
*'''مناسک الحج''': سید روح‌الله خمینی.
*'''الموطّا''': مالک بن انس (درگذشت ۱۷۹ق.)، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۶ق.
*'''هدایة السالک''': مبارک بن علی بن حمد التمیمی.
*'''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق.)، به کوشش ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.

{{پایان}}

== مقاله‌های مرتبط ==
{{حج و عمره}}
{{اماکن مکه}}
== پیوند به بیرون ==
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/937724/فقه-حج-مقام-ابراهیم-و-سیر-تاریخی-آن مقام ابراهیم و سیر تاریخی آن، مهدی پیشوایی و حسین گودرزی، مجله میقات حج، شماره ۷، بهار ۱۳۷۳.]
*[http://ensani.ir/fa/article/86536/مقام-ابراهیم-نماد-قیام-لله مقام ابراهیم نماد قیام الله، محمدتقی رهبر، مجله میقات حج، شماره ۳۶، تابستان ۱۳۸۰.]
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/877455/فقه-حج-مقام-ابراهیم-و-جایگاه-آن-در-فقه مقام ابراهیم و جایگاه آن در فقه، مصطفی آخوندی، مجله میقات حج، شماره ۷۰، زمستان ۱۳۸۸.]
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/860303/فقه-حج-مقام-ابراهیم-و-نقش-آن-در-طواف-و-نماز مقام ابراهیم و نقش آن در طواف و نماز، علی اکبر ذاکری، مجله میقات حج، شماره ۲۳، بهار ۱۳۷۷.]
*[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1170956/نقش-مقام-ابراهیم-در-نماز-طواف نقش مقام ابراهیم در نماز طواف، مهدی درگاهی و رضا عندلیبی، مجله میقات حج، شماره ۹، تابستان ۱۳۹۵.]

[[رده:مکان‌های تاریخی مکه]]
[[رده:مکان‌های مذهبی مکه]]
[[رده:مکان‌های دارای احکام]]
[[رده:مکان‌های متبرک]]
[[رده:مکان‌های منتسب به حضرت ابراهیم(ع)]]
[[رده:مکان‌های مرتبط به حج]]
[[رده:مسجدالحرام]]