در حال ویرایش موقوفات امام علی(ع)

'''موقوفات امام علی(ع)''' اماکنی است که [[علی بن ابی طالب]] برای استفاده دیگران وقف کرد. سنت اسلامی [[وقف]] به معنای حفظ اصل مال و استفاده از منافع آن برای تأمین نیازهای دیگران است. [[امام علی(ع)]] موقوفات زیادی از خود بجا گذاشت. عمده این موقوفات مربوط به دوران 25 ساله سکوت ایشان قبل از [[خلافت]] است. 

این موقوفات شامل چاه، چشمه، مسجد و نیز خانه می‌باشد. یکی از منابع و اسنادی که موقوفات امام علی(ع) در آن یاد شده، وقف‌نامه ای عمومی از آن حضرت است که در روایتی از [[امام موسی کاظم (ع)]] نقل شده است. 

==در ینبُع==

[[ینبع]] نام منطقه‌ای در 165 کیلومتری غرب [[مدینه]]، شهری بین [[مکه]] و [[مدینه]] و در ساحل دریای سرخ است.<ref>معجم البلدان، ج1، ص658</ref>

اقامت [[علی(ع)]] در [[ینبع]] ظاهرا در اوایل دوره خلفا بوده و تا نزدیکی زمان [[خلافت]] آن حضرت ادامه داشته است. در این مدت [[امام علی(ع)]] چاه‌هایی زیادی که بالغ بر 100 <ref>مناقب آل ابی طالب(المناقب لابن شهرآشوب)، ج2، ص132</ref>تا 170 <ref>بحارالانوار، ج41، ص32</ref>حلقه ذکر شده را حفر و [[وقف]] نمود.

====البُغَیبِغات(بَُغَیبِغه)====

{{اصلی|بغیبغه}}

موقوفه بَُغَیبِغات شامل چاه و مزرعه می‌شد.

چاه بُغَیبِغه اولین چاهی است [[امام علی(ع)]] در [[ینبع|ینبُع]] کرد<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص220</ref> و مشتمل بر چندین چشمه به نام های: [[خیف الأراک|خیِف الأراک]]، [[خیف لیلی|خِیف لَیلی]] و [[خیف بسطاس|خَِیف بَسطاس]] <ref>وفالوفاءباخباردارالمصطفی، ج3، ص277</ref>و وقف بینوایان، درراه ماندگان و فقرا بود.<ref>وفاالوفءباخباردارالمصطفی، ج4، ص1150</ref>

مزرعه‌ [[بغیبغه]]، زمینی پرمحصول که [[ینبع النخل|ینبُع النَخل]] نیز نامیده شده است و وقف مسلمانان تهی‌دست بود.<ref>وسائل الشیعه، ج19، ص196، وفاءالوفا باخباردارالمصطفی، ج2، ص263</ref>

====العِینُ أبی نَیزَر====

این چشمه به نام أبی نیزر، برده آزاد شده امام علی(ع) نام گذاری شد. این چشمه در نزدیکی [[بغیبغه]] قرارداشت.<ref>وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی، ج1، ص127</ref>

====العِینُ البُحَیر====

از چشمه های وقفی امام در [[ینبع|ینبُع]] است.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص222</ref>

====العِینُ نُولاَ====
به این چشمه [[عدر|عَدَر]] نیز گفته‌اند. این چشمه در نزدیکی مسجدی است که [[پیامبراسلام|پیامبر]] در راه [[ذی العشیره]] و به هنگام عزیمت برای رویارویی با کاروان [[قریش]]، در آن نمازگزارد.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص222</ref>

====العِینُ الحَدَث====

از چشمه های وقفی [[امام علی(ع)]] در [[ینبع|ینبُع]] است.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص222</ref>

====العِینُ العُصَیبِه====

از چشمه‌های وقفی [[ینبع|ینبُع]] که شامل باریکه هایی از اراضی [[موات]] بود.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص222</ref>

==در وادی القُرَی==

[[وادی القری|وادی القُرَی]] از توابع [[خیبر]] و دارای باغات، نخلستان و چشمه های فراوان بود.<ref>معجم البلدان، ج6،ص 348</ref> [[امام علی(ع)]] در زمان حیات [[پیامبراسلام|پیامبر]] مالک برخی از باغات و چشمه های این منطقه بود. همچنین قسمتی از این اراضی در زمان [[عمربن خطاب|عمر]] به فاتحان [[وادی القری|وادی القُرَی]] تعلق گرفت که بخشی نیز سهم امام علی(ع) بود.<ref>وفاءالوفا باخباردارالمصطفی، ج1، ص327، تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص225</ref>

====العِینُ المَواَت====

از چشمه های وقفی [[امام علی(ع)]] در [[وادی القری|وادی القُرَی]] بود.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص224</ref>

====العِینُ الناَقَة====

[[العین الناقة|العین الناَقَة]] که به آن [[العین الحسن]] نیز گفته‌اند در بیره از سرزمین عُلا واقع بود.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص224</ref>

==در وادی تُرعه==

وادی ترعه صحرایی در حدود [[فدک]] با نخلستان و آبشاری کوچک است.<ref>تاریخ المدینه المنوره،ج1،ص225</ref>

====الاَسحَن====

دره ای به نام [[الاسحن|الاَسحَن]] در [[وادی ترعه|وادی تُرعه]] که از [[وقف|موقوفات]] [[امام علی(ع)]] است.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص225</ref>

====القُصَیبَه====

نام دره ای بین [[مدینه]] و [[خیبر]] <ref>معجم البلدان، ج10، ص1220</ref>و مشتمل بر باغی حوالی [[فدک]]، که از موقوفات [[امام علی(ع)]] در وادی تُرعه است.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص225</ref>

==اُذَینَه==

یکی از وادی های [[قبلیه]] اطراف [[مدینه]] است<ref>معجم البلدان، ج4، ص320</ref> که املاک و بردگان آن [[وقف]] شده‌اند.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص225</ref>

==فَقیر(فَقرَین)==

[[فقیر|فَقیر]] یا [[فقرین|فَقرَین]] اسم دو مکان است در عالیه و نزدیک [[مدینه]]. این اماکن اراضی حاصلخیزی بودند که [[پیامبراسلام|پیامبر]] به [[امام علی(ع)]] بخشید.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص226</ref> این اراضی توسط [[امام علی(ع)]] [[وقف]] شدند.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص225، اختیار معرفةالرجال(خلاصه رجال کشی)، ج9، ص146</ref>

==حَرّة الرَجلاء(حُرة رَجلی)==

[[حرة الرجلاء|حَرّة ُالرَجلاء]] زمینی بود صاف و پر از سنگ در دیار بنی القین بن جسر مابین [[مدینه]] و [[شام]].<ref>وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی، ج2، ص288</ref>

====ذاتُ کَمات====

[[ذات کمات|ذاتُ کَمات]] شامل چهار چاه به نام های: [[ذوات العشرا]]، [[قعین]]، [[معید]]، [[رعوان]] از [[وقف|موقوفات]] [[امام علی(ع)]] در منطقه [[حرةالرجلا]] است.<ref>تاریخ المدینه المنوره،ج1،ص222</ref> 

====الأحمَر====

[[وادی الاحمر]] بخشی از آن موقوفه بود و بخشی دیگر نیز با بخشش [[امام علی(ع)]] به [[آل مناع]] از طایفه [[بنی عدی]] تعلق یافت.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص224</ref>

====البَیضاء====

[[وادی البیضاء|وادی البَیضاء]] مشتمل بر چند مزرعه و چند قطعه زمین، از [[وقف|موقوفات]] [[امام علی(ع)]] در [[حرةالرجلا|حَرةالرَجلا]] است.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص222</ref>

==عُبّادان==

عُبّادان در سمت غربی [[دجله]] و شمال [[بصره]] به صورت جزیره ای بین دو نهر قرار داشت.<ref>معجم البلدان، ج1، ص166</ref> [[امام علی(ع)]] چاهی در این منطقه حفر و [[وقف]] نمود.<ref>مناقب آل ابی طالب(المناقب لابن شهرآشوب)، ج2، ص132</ref>

==أدبِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِِیه==

[[ادبیه|ادبِیه]] واقع در [[صحرای إضم]] در اطراف [[مدینه]]، شامل [[وقف|موقوفاتی]] از [[امام علی(ع)]] است.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص222</ref>

==بِئر المَلک==

بِئر المَلک چاهی است در شمال [[مدینه]] در [[وادی قناة]] که از [[وقف|موقوفات]] [[امام علی(ع)]] بشمار می رود.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص223</ref>

==عِینُ السُکر==

[[امام علی(ع)]] مزرعه ای را در [[عین السکر|عِینُ السُکر]] وقف کرد.<ref>تاریخ المدینه المنوره، ج1، ص223</ref>

==عَقیقُ الاَکبَر==

[[وادی عقیق]] در [[مدینه]] به سه قسمت صغیر، کبیر و اکبر تقسیم شده بود.<ref>معجم البلدان، ج4، ص139</ref> عقیق اکبر که به [[بئر علی]] و [[آبار علی]] نیز معروف شد مشتمل بر چندین چاه بود که [[امام علی(ع)]] آن ها را [[وقف]] نمود. تعداد این چا ه‌ها 23 حلقه ذکر شده است که کنار [[مسجد شجره (حدیبیه)|مسجد شجره]] قرار داشتند.<ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص 403</ref>

==جُحفِه==
{{اصلی|جحفه}}

[[جحفه]]، قریه ای بین راه [[مدینه]] و [[مکه]] که [[میقات]] اهل [[مصر]] و [[شام]] بود. این روستا که پیشتر مَهَیعَه نامیده می شد از [[وقف|موقوفات]] [[امام علی]] بشمار می رود.<ref>معجم البلدان، ج2، ص111 و مناقب آل ابی طالب(المناقب لابن شهرآشوب)،ج2، ص115</ref>

==سُوَیعه(سُوَیقه)==

مکانی در نزدیکی [[مدینه]] که آل علی(ع) در آن سکونت داشتند و از موقوفات [[امام علی(ع)]] بشمار می‌آمد. چاه‌ها و چشمه های زیادی در [[سویعه|سُویَعه]] توسط [[امام علی(ع]]) حفر و [[وقف]] شد.<ref>معجم البلدان، ج3، ص 386</ref>

==چاه هایی دیگر==

چا ه‌هایی در راه [[مکه]]، چاهی در [[مدینه]] نزدیک [[مسجد فتح (مکه)|مسجد فتح]]، چاهی در راه [[مدینه]]، چاهی در [[کوفه]] و چاهی در [[بصره]]، از دیگر [[وقف|موقوفات]] [[امام علی(ع)]] بشمار می آیند.<ref>مناقب آل ابی طالب(المناقب لابن شهرآشوب)، ج2، ص 132</ref>

==مساجد وقفی امام علی(ع)==

[[امام علی(ع)]] علاوه بر مشارکت در ساخت مساجد مانند [[مسجد النبی|مسجدالنبی]]، شش باب مسجد بنا و [[وقف]] نمود.

===مَسجِدُ الفَتح===

{{اصلی|مسجد فتح}}

[[مسجد فتح (مکه)|مسجد فتح]] در [[مدینه]] و در مکانی که دعای [[پیامبراسلام|پیامبر]] برای پیروزی مسلمانان در [[غزوه احزاب|جنگ خندق]] به اجابت رسید، احداث شد.<ref>معجم البلدان، ج9، ص 120</ref>

از دیگر مساجد وقفی آن حضرت موارد زیر را برشمرده‌اند: 

* '''مَسجِدُالجامِع البَصرَه'''<ref>بحارالانوار، ج41، ص32</ref>
* '''مسجدی در منطقه احد:''' این مسجد مقابل قبر [[حمزه بن عبدالمطلب|حمزه]]، عموی [[پیامبراسلام|پیامبر]] قرار داشت.<ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص211</ref>
* '''مسجدی در میقات حج'''<ref>بحارالانوار، ج41، ص32</ref>
* '''مسجدی در کوفه'''<ref>بحارالانوار، ج41، ص32</ref>
* '''مسجدی در عُبّادان'''<ref>مناقب آل ابی طالب(المناقب لابن شهرآشوب)، ج2، ص135</ref>

==املاک و خانه های موقوفه امام علی(ع)==

====خانه ای در محله بنی زُرَیق====

[[امام علی(ع)]] خانه ای در محله [[بنی زریق|بنی زُرَیق]] را به خاله های خود [[وقف]] نمود.<ref>وسائل الشیعه، ج19، ص 187</ref>

==فهرست منابع==
ابن شهرآشوب مازندرانی، رشیدالدین محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب(المناقب لابن شهرآشوب)، قم، المطبعه العلمیه،1404، ج2

ابن شبه نمیری بصری، تاریخ المدینه المنوره، تحقیق فهیم محمد شلتوت، بیروت، دارالتراث،1410

حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، 1409

سمهودی، علی بن عبدالله حسنی شافعی، وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی، تحقیق عبدالحمید، محمد محیی الدین، بیروت، دارالحیاء التراث العربی، 1403

قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، تهران، مشعر، 1386

مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار علیهم السلام، یسروت، مؤسسه الوفاء، 1403

یاقوت حموی، شهاب الدین یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دارالحیاء التراث العربی، 1399

==پانویس==

{{پانویس}}