در حال ویرایش نهر علقمه

{{در دست ویرایش|ماه=[[آذر]]|روز=[[۶]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363  }}

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]

'''نهر علقمه''' یا '''علقمی'''،

امروزه نهر علقمه از میان رفته است.<ref>معارف الرجال، ج3، ص176.</ref> بر پایه گزارش ابن خردادبه (م. حدود ۳۰۰ق) و مسعودی (م.۳۴۵یا ۳۴۶ق)، زماني که [[فرات]] به هيت و [[استان انبار|الانبار]] که در دو طرف فرات قرار دارد مي‌رسید، به دو شاخه تقسيم شده، شاخه‌اي به سمت غرب رفته و به نهر علقمه معروف بود و سرانجام به [[کوفه]] مي‌رسید.<ref>التنبيه و الاشراف ص47 ، نهرهای کربلا در منابع تاریخی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۷، ص۸۱، به نقل از المسالک و الممالک، ص233.</ref> برخی دیگر نیز، نهر علقمه را جدا شده از فرات، میان هیت و الانبار و متمایل به جنوب دانسته‌، که سرانجام به قصر هیبره و شهرهای کوفه و [[حله]] می‌رسیده است.<ref>نهاية الارب في فنون الادب، ج2 ،ص267.</ref>

به باور عبدالحسین کلیدار، آنچه امروزه از نهر علقمه باقي مانده، مربوط به بخشي است که به شمال [[مرقد عون بن عبدالله|مرقد «عون»]] رسیده و به سمت جنوب راه کج مي‌کند و به [[غاضريه]] در ساحل شرقي و منطقه مربوط به اسکان [[بنی‌اسد بن خزیمه|بني‌أسد]] مي‌رسد؛ به موازات غاضريه، در ساحل غربي نهر علقمه، شريعه [[امام صادق (ع)|امام صادق(ع)]] قرار گرفته است. پلي به نام پل غاضريه، حلقه وصل ميان علقمه و شريعه امام صادق(ع) است؛ سپس به طرف شمال غربي منحرف شده و به نحوي متمايل به ضلع شرقي [[کربلا]] است تا به [[آستان مقدس حضرت عباس(ع)|آستان حضرت عباس(ع)]] مي‌رسد و در حقيقت، آبی که به دور قبر او در حال چرخش است، از آنجا تغذيه مي‌گردد. پس از عبور از [[بین الحرمین|بين‌الحرمين]] به سمت جنوب شرقي کربلا به راه خود ادامه داده تا اينکه به منطقه [[نينوا]] رسیده و در این‌جا دو نهر نينوا و علقمه به هم وصل شده و به هر سرزميني مي‌رسند، آن را سيراب مي‌کنند. در اين مسير، پي‌درپي به سمت ضلع جنوبي و شرقي، به صورت مارپيچ تغيير جهت مي‌دهد. در ميانه راه [[نجف]] و کربلا به [[خان حماد]] رسیده و يکباره به طرف شرق تغيير مسير داده و رود هندي را قطع مي‌کند تا اينکه کاملا شرق کوفه را پوشش مي‌دهد و امروز نيز آثارش قابل مشاهده است.<ref>نهرهای کربلا در منابع تاریخی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۷، ص۷۶ و ۷۷.</ref>

هارفی بوتر، نویسنده کتاب تاریخ القدیم، از نهری سخن گفته که بخت النصر، پادشاه [[ايران|ایران]]، از بخش‌های بالای [[فرات]] حفر کرد تا آنکه آن را به دریا رساند. به باور برخی، با توجه به ویژگی‌هایی که توصیف کرده، می‌بایست این نهر، همان علقمه باشد.{{یادداشت|بخش‌های بالای فرات برای این کار انتخاب شد، زیرا آب سطحی در اطراف آن بخش‌ها بالا بوده و با سرعت و جهش حرکت می‌کند.}}<ref name=":0">بغیة النبلاء فی تاریخ کربلاء، ص۹۹.</ref> برخی معتقدند، علقمه از نهر قدیمی مارسس گرفته شده که از میان رفته بود؛ ولی در دوره‌های بعد احیا شد.<ref>وادي الفرات، ج2، ص87.</ref> برخی نیز بر این باورند که جد مؤیدالدین محمد بن علقمی (م.۶۵۶ق)، وزیر مستعصم [[بنی‌عباس|عباسی]] این نهر را حفر کرده است.<ref>الفخری، ص۳۲۱.</ref>

ضعف دولت عباسی، یورش بیگاناگان و قرمطیان<ref>بغیة النبلاء فی تاریخ کربلاء، ص۱۰۴.</ref> و مصادره زمین‌های اطراف نهر علقمه توسط رجال دولتی،<ref>الکامل فی التاریخ، ج۶، ص۷۵.</ref> باعث شد مناطق اطراف این نهر خالی از سکنه شده و در پی آن نهر علقمه دچار خطری زیست‌محیطی شود.<ref>نهرهای کربلا در منابع تاریخی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۸، ص۸۲؛ رک: الحوادث الجامعة، ص۴۰۱.</ref>

تنوخی (۳۲۷- ۳۸۴ق)، در کتاب الفرج بعد الشدة، از نهر علقمه نام برده و به روستایی به نام «کی آوی» اشاره کرده که در نزدیکی این نهر قرار داشته است.<ref>الفرج بعد الشدة، ج۲، ص۹۲.</ref>

[[آل بویه]]، در سده چهارم قمری، به سبب توجهی که به حرم [[امامان(ع)]] داشتند، به نهر علقمی نیز رسیدگی کردند. این اقدام را، تنها سبب زنده ماندن نهر علقمه، تا نیمه سده پنجم دانسته‌اند.<ref name=":1">بعیة النبلاء فی تاریخ الکربلاء، ص۱۰۵.</ref>

بر پایه گزارشی از ابن جوزی، در بخش رویدادهای سال ۴۵۱ق. ارسلان مظفر بساسیری، به قصد زیارت [[آستان مقدس امام علی(ع)|حرم امام علی(ع)]] به سوی [[کوفه]] حرکت کرده تا به واسط رسید. وی به سبب نذری که کرده بود، گروه زیادی از کارگران را با خود همراه کرده بود تا نهر علقمه را حفر کرده و تا شهر [[کربلا]] بکشند.<ref>المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، ج8 ،ص202.</ref> برخی، این گزارش را دلیلی بر بقای حیات این نهر، تا نیمه سده پنجم قمری دانسته‌اند.<ref name=":1" />

بر پایه گزارشی در سال ۴۷۹ق. نهر علقمه خراب شده بود و عمادالدوله سرهنگ ساوتکین آن را حفر کرد.<ref>تاریخ سلسله سلجوقی، ص۷۲.</ref><br />این نهر تا پایان سده هفتم قمری باقی بوده و پس از آن اثری از آن نمانده است.<ref>بغیة النبلاء فی تاریخ کربلاء، ص۱۰۶.</ref>

بر پایه گزارشی، اندکی پیش از آغاز جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴م، در ناحیه‌ای نزدیک شمال شرقی کربلا، نرسیده به منطقه ضیعة الوند،{{یادداشت|این منطقه، منتسب به بنی اسد است و در آن زمان ویرانه‌هایی از آن باقی بوده است.}} آثاری از نهر خشکیده‌ای یافت شده که گمان رفته نهر علقمه یا یکی از شاخه‌های آن بوده باشد.<ref name=":3" />

عَلْقَم، به معنای «درختي که ميوه تلخي داشته باشد»{{یادداشت|الحنظل.}} و علقمة، به معنای «تلخ» آمده است. آب چاه‌های منطقه، تلخ بوده، عرب‌ها برای شیرین کردن آن، با سختی،‌ آب آن را با آب چشمه‌های کربلا آمیخته می‌کردند؛ سپس، آب گوارای این نهر به آنها رسید. فاصله بین آن سختی و تلخی و این شیرینی و گوارایی زیاد بود؛ از این رو، به باور برخی، این نهر را به ضد آن، یعنی علقمه نامگذاری کردند.<ref name=":0" />  

گفته شده، نهر علقمه در سال‌هاي دور، به بيابان‌هاي [[بصره]] متصل بوده و مانند سدي در برابر حمله‌ها از آن استفاده شده است. پادشاهان [[ساسانیان|ساساني]] افزون بر عمران و آبادانی آن، به سبب موقعیت دفاعی و تاکتیکی آن، به این نهر توجه داشته‌اند.

ابوالسرایا (م.۱۹۹ق)، در منطقه رحبه، از هرثمه سردار خلافت [[بنی‌عباس|عباسی]]، شکست خورده و به منطقه جازیه حرکت کرد. هرثمه او را دنبال کرده و تصمیم گرفت آب فرات را بر او بسته و آنها را از آب منع کند. او را به سوی شرق کوفه فرستاده و آب فرات را بر آنها بست.<ref>مقاتل الطالبین، ص۵۴۲.</ref> برخی این توضیح را افزوده‌اند که آب شرق کوفه از علقمه تغذیه می‌شود.<ref name=":3">نهرهای کربلا در منابع تاریخی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۷، ص۸۳.</ref>

در دوره ضعف [[بنی‌عباس|دولت عباسی]]، وقتی قرمطی‌ها از سمت [[استان انبار|انبار]]، [[بغداد]] را تهدید کرده بودند، نهر علقمه مانع پشیروی آنها شده و اینگونه، علقمه، پایتخت حکومت عباسی را از ویرانی و سقوط نجات داد.<ref>تاریخ الخلفاء، ص۳۷۶.</ref>

{{منابع}}{{برگرفتگی

| منبع = نهرهای کربلا در منابع تاریخی،  

| پس از لینک = سید عبدالحسن کلیدار، ترجمه محمدحسین خوشنویس، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره بیست و هشتم، پاییز 1395، ص76

| لینک =  

 

* '''بغیة النبلاء‌ فی تاریخ کربلا'''، عبدالحسین الکیدار آل طعمة، تحقیق سید عادل عبدالصالح الکیدار، مراجعة و تعلیق عبد الامير عزيز القريشي، طارق نافع الحمداني، توسط الامانة العامة للعتبة الحسينية المقدسة، مركز كربلاء للدراسات، 1435ق.

* '''تاج العروس من جواهر القاموس'''، سيد محمد مرتضى الحسيني الواسطي الزبيدي الحنفي، دراسة و تحقيق علي شيري، دار الفكر للطباعة والنشر و التوزيع، بیروت، ۱۴۱۴ق.

* '''تاريخ الخلفا'''، عبدالرحمن سيوطي، انتشارات حوراء، تهران، 1382ش.

* '''تاریخ سلسله سلجوقی: زبدة النصره و نخبة العصره'''، فتح بن علی بنداری، ترجمه محمدحسین جلیلی‌ کرمانشاهی‌، بنیاد فرهنگ ایران، تهران، ۱۳۵۶ش.

* '''الحوادث الجامعة'''، بجلي، دارالکتب العلمية، بيروت، 1415ق.

* التنبيه و الاشراف، علي بن حسين مسعودي، دارالصاوي، قاهره، 1420ق.

* '''مقاتل الطالبيين'''، ابوالفرج اصفهاني، منشورات شريف رضي، 1410ق.

* '''الفرج بعدالشدة'''، ابوعلي المحسن بن علي تنوخي، انتشارات پيکان، 1384ش.

* '''الکامل في التاريخ'''، عزالدين ابوالحسن علي بن محمد بن اثير، دارالکتب العلمية، بيروت، 1410ق.

* '''المنتظم في تاريخ الملوک و الامم'''، عبدالرحمن بن علي بن جوزي، دارالکتب العلمية، بيروت، 1400ق.

* '''نهاية الارب في فنون الادب'''، احمد بن عبدالوهاب نويري، دارالکتب و الوثائق القومية، 1415ق.  

* '''وادي فرات'''، احمد سوسة، انتشارات دارالاضواء، بيروت، 1430ق.