نسخهٔ فعلی |
متن شما |
خط ۱: |
خط ۱: |
| {{جعبه اطلاعات بنای مذهبی | | {{در دست ویرایش|ماه=[[دی]]|روز=[[۱۰]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363 }} |
| | تصویر = وادی بطحان.jpg | |
| | توضیح تصویر = مسیر احتمالی وادی بطحان در [[مدینه]]، در اواخر دوره [[حضرت محمد(ص)]].
| |
| | مکان = در شهر [[مدینه]]، از نزدیکی الماجشونیه آغاز شده و نزدیک مسجد فتح به [[وادی رانوناء]] میپیوندد. | |
| | نامهای دیگر = وادی ابوجیده، سیل ابوجیده | |
| }} | |
| '''وادی بُطحان''' یا '''بَطِحان''' یا '''وادی ابوجَیده'''، رودی فصلی در [[مدینه]] است، که از نزدیکی ماجشونیه آغاز شده و در نزدیک [[مساجد خندق|مساجد سبعه]]، به [[وادی رانوناء]] میپیوندد و سرانجام در «غابه» که سیلها و وادیها در آنجا جمع میشوند، میریزد. طول این وادی، نزدیک به ۴ کیلومتر و ۲۵۰ متر است. قبیله [[یهودیت|یهودی]] بنینضیر در این وادی ساکن بودند.
| |
|
| |
|
| بر پایه روایتی در منابع اهل سنت، [[حضرت محمد(ص)]] این وادی را برکهای از برکههای بهشت دانسته است. به باور برخی از عالمان [[اهل سنت]]، تربت صُعَیب که در این وادی قرار دارد، برخی از بیماریها را شفا میدهد.
| | [[رده:مقالههای در دست ویرایش]] |
| | '''وادی بَطحان''' یا '''وادی ابوجَیده'''، |
|
| |
|
| ==واژهشناسی==
| |
| وادی، واژهای عربی، به معنای شکاف میان کوهها، زمینهای بلند و تپهها است که مسیر عبور سیل است.<ref>کتاب العین، ج8، ص98؛ لسان العرب، ج15، ص384.</ref> به باور برخی، «وادی» بستر ریزش آبی است که از سیل به وجود آمده؛ از این رو، به درّه نیز وادی گفتهاند.<ref name=":2">مفردات ألفاظ القرآن، ص862؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص436.</ref> ریشه وادی، «و، د، ی» به معنای روان شدن است.<ref>تهذیب اللغة، ج14، ص163؛ المصباح المنیر، ج2، ص654.</ref> جمع وادی، «اودیة» بوده<ref>کتاب العین، ج8، ص98.</ref> و در آیه{{قلم رنگ|سبز|فَسالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِها}}{{یادداشت|هر درهای بقدر گنجایشش سیلاب میگیرد.}}<ref>سوره رعد، آیه 17.</ref> به کار رفته است.<ref name=":2" />
| |
|
| |
| برخی، برای برابرِ فارسی وادی، واژگان «رود فصلی»<ref>رویکردهای زیباییشناسی شهری برای کناره رود فصلی، ص۲.</ref> و «رود-دره فصلی» را به کار بردهاند.<ref>اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-درههای فصلی؛ مجله مدیریت شهری، ش۳۳، ص۲۵۹.</ref> واژههایی مانند آبراهه،{{یادداشت|به معنای گذرگاه سیل.}}<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه «آبراهه».</ref> مَسیل،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «وادی».''</ref> آبکند و کال،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «کال».''</ref> دیگر واژههای مترادف «وادی» در زبان فارسی است.
| |
|
| |
| بطحان، از ریشه «ب، ط، ح»<ref>المحکم و المحیط الأعظم، ج3، ص248؛ لسان العرب، ج2، ص414.</ref> به معنای فراخ و گسترده شدن،<ref>جمهرة اللغة، ج1، ص280؛ لسان العرب، ج2، ص412.</ref> گرفته شده است. برخی، معنای اصلی این ریشه را کشیده شدن شیء و امتداد آن دانستهاند.<ref>معجم مقاییس اللغه، ج1، ص260.</ref> واژه «بَطْحاء»، که از همین ریشه ساخته شده، به معنای گذرگاه سیلی است که در آن سنگریزه باشد و اگر پهنای آن زیاد و گسترده باشد به آن «أبطح» گفته شده است.<ref>کتاب العین، ج3، ص174.</ref> فعل «تَبَطَّحَ السَّیْلُ» نیز، به معنای جاری شدن سیلی گسترده و عریض معنا شده است.<ref>المحیط فی اللغة، ج3، ص29.</ref>
| |
| ==نام== | | ==نام== |
| به گفته برخی، محدثان، ضبط «وادی بطحان» را بُطحان و واژهشناسان بَطِحان و برخی بَطْحان دانستهاند.<ref name=":1">معجم البلدان، ج۱، ص۴۴۶.</ref> این وادی، به «وادی ابوجَیده»<ref>المغانم المطابه فی معالم طابه، ص۴۵۴؛ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۰۶.</ref> و «سیل ابوجَیده» نیز مشهور است.<ref name=":18">معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج۱، ص۳۲۳.</ref>
| | محدثان، ضبط «وادی بطحان» را بُطحان و واژهشناسان بَطحان دانستهاند.<ref name=":1">معجم البلدان، ج۱، ص۴۴۶.</ref> این وادی، به «وادی ابوجَیده»<ref>المغانم المطابه فی معالم طابه، ص۴۵۴؛ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۰۶.</ref> و «سیل ابوجیده» نیز مشهور است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج۱، ص۳۲۳.</ref> |
|
| |
|
| واژه بطحان، به معنای زمین فراخ و سیلگیر است.<ref>کتاب العین، ج۳، ص۱۷۴.</ref> به گفته برخی، درباره نامگذاری این وادی به بطحان، جز معنای واژگانی آن، علت دیگری یافت نشده است.<ref>معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۰۸.</ref> | | واژه بطحان، به معنای زمین فراخ و سیلگیر است.<ref>کتاب العین، ج۳، ص۱۷۴.</ref> به گفته برخی، درباره نامگذاری این وادی به بطحان، جز معنای واژگانی آن، علت دیگری یافت نشده است.<ref>معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۰۸.</ref> |
|
| |
|
| ==مکان== | | ==مکان== |
| وادی بطحان، از نزدیکی الماجشونیه{{یادداشت|ماجشونیه، جایی منسوب به ماجشون بوده و در وادی بطحان، نزدیک تربت صُعَیب، در کنار صدقه ابان بن ابی حدیر قرار دارد.}}<ref>حجاز در صدر اسلام، ص386.<br /></ref> آغاز شده و پایان آن نزدیک مسجد فتح یا [[مساجد خندق|مساجد سبعه]] بوده که [[وادی رانوناء]] به آن میپیوسته است.<ref name=":0">تاریخ المدینة المنوره، ج۱، ص۱۶۸.</ref> به گفته برخی، این وادی از «ذیجدر» آغاز شده، از «قربان» گذر کرده و به درون مدینه و غرب مسجد فتح میرود؛ تا این که به «غابه» جایی که آب سیلها و وادیها در آنجا جمع میشود، میرسد.<ref name=":18" /> | | معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ ؛ ج1 ؛ ص323 |
| | |
| | و مصدره ذي جدر ثم يمر بقربان و يتجه إلى داخل المدينة غربي مسجد الفتح حتى ينتهي إلى الغابة (مجمع السيول) |
| | |
| | كعكى، عبدالعزيز، معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، 5جلد، دار و مكتبه الهلال - بيروت، چاپ: اول، 1419 ه.ق. |
| | |
| | |
| | وادی بطحان، از نزدیکی الماجشونیه{{یادداشت|ماجشونيه، جایی منسوب به ماجشون بوده و در وادى بطحان، نزديك تربت صعيب، در كنار صدقه ابان بن ابى حدير قرار دارد.}}<ref>حجاز در صدر اسلام، ص386.<br /></ref> آغاز شده و پایان آن نزدیک مسجد فتح یا [[مساجد خندق|مساجد سبعه]] بوده که [[وادی رانوناء]] به آن میپیوسته است.<ref name=":0">تاریخ المدینة المنوره، ج۱، ص۱۶۸.</ref> |
| | |
| | ==ویژگی== |
| | المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة ؛ ص283 |
| | |
| | مهزور: |
| | |
| | بفتح أوله و سكون الهاء و ضم الزاي بعدها واو وراء، من هزره يهزره، ضربه بالعصا على ظهره و جنبه: و هو اسم واد بالمدينة يسيل بماء المطر خاصة، و هو وادي قريظة في عالية المدينة. |
| | |
| | و مهزور و مذينيب: واديان يصبان على نخل العوالي، و منهما يتكوّن وادي بطحان المعروف اليوم بأبي جيدة. |
| | |
| | شراب، محمد محمد حسن، المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، 1جلد، دار الشاميه-دار القلم - بيروت-دمشق، چاپ: اول، 1411 ه.ق. |
| | |
| | |
| | معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ ؛ ج1 ؛ ص323 |
| | |
| | و يصب في هذا الوادي كل من الأودية المعروفة وادي الرانوناء و وادي مهزور و وادي مذينب |
| | |
| | كعكى، عبدالعزيز، معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، 5جلد، دار و مكتبه الهلال - بيروت، چاپ: اول، 1419 ه.ق. |
|
| |
|
| ==ویژگی==
| | |
| [[پرونده:أودیه مدینه.jpg|بندانگشتی|نقشه وادیهای [[مدینه]]، که در آن، تشکیل یافتن وادی بطحان از دو وادی دیگر، نشان داده شده است.|جایگزین=]]
| | طول این وادی، نزدیک به ۴ کیلومتر و ۲۵۰ متر بوده و بیشترین عرض آن در مسیر ۴۰ متر و کمترین عرض آن نزدیک به ۱۰ متر است.<ref>المدینة المنورة الاقتصادیات المکان، ص۶۰.</ref> |
| به گفته برخی، وادی بطحان، از دو [[وادی مهزور|وادی مَهْزور]] و [[وادی مذینب|مذینب]] تشکیل میشود<ref>المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص283.</ref> و به باور برخی، وادیهای [[وادی رانوناء|الرانوناء]]، مهزور و مذینب در وادی بطحان میریزند.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج1، ص323.</ref> طول این وادی، نزدیک به ۴ کیلومتر و ۲۵۰ متر بوده و بیشترین عرض آن در مسیر، ۴۰ متر و کمترین عرض آن نزدیک به ۱۰ متر است.<ref>المدینة المنورة الاقتصادیات المکان، ص۶۰.</ref>
| |
|
| |
|
| ==در حدیث== | | ==در حدیث== |
| بر پایه روایتی در منابع [[اهل سنت]]، [[حضرت محمد(ص)]] وادی بطحان را برکهای از برکههای بهشت دانسته است.<ref name=":0" /> | | بر پایه روایتی در منابع [[اهل سنت]]، [[حضرت محمد(ص)]] وادی بطحان را برکهای از برکههای بهشت دانسته است.<ref name=":0" /> |
|
| |
|
| ==در تاریخ== | | == در تاریخ == |
| وقتی [[یهودیت|یهودیان]] برای نخستین بار به [[مدینه]] آمدند، قبیله بنینضیر در بطحان، که از آن آب شیرین جاری بود ساکن شدند. این قبیله، باغها و قلعههایی ساختند و تا زمانی که میان آنها و [[حضرت محمد(ص)]] جنگ درگرفت و از مدینه اخراج شدند، در آن منطقه زندگی میکردند.<ref name=":1" /> در گذشته، وادی بطحان تنها وادی بود که از میان خانههای مردم مدینه میگذشت.<ref name=":18" /> | | وقتی یهودیان برای نخستین بار به مدینه آمدند، قبیله بنینضیر در بطحان، که از آن آب شیرین جاری بود ساکن شدند. این قبیله، باغها و قلعههایی ساختند و تا زمانی که میان آنها و حضرت محمد(ص) جنگ درگرفته و از مدینه اخراج شدند، در آن منطقه زندگی میکردند.<ref name=":1" /> |
|
| |
|
| به گفته برخی، خندقی که در جریان [[غزوه احزاب|جنگ احزاب]] کنده شد، از بالای وادی بطحان آغاز میشد.<ref>مدینهشناسی، ج2، ص351.</ref>
| | مدينه شناسى ؛ ج2 ؛ ص351 |
|
| |
|
| ==تربت صعیب== | | شايد همين مدرك تاريخى است كه ابن نجار و مطرى، مورخان مدنى را متقاعد كرده تا بگويند: مسير خندق از بالاى وادى بطحان در امتداد حرّه غربى تا مصلى عيدبوده است. |
| صُعَیب یا صُعَین، جایی در بطن وادی بطحان است، که در آن حفرهای است و مردم از خاک آن برای شفا یافتن از بیماریها برمیدارند.<ref>المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص159.</ref> بر پایه روایتی در منابع [[اهل سنت]]، حضرت محمد(ص) سفارش کرده از این تربت برای شفا یافتن از تب، استفاده شود.{{یادداشت|و روی ابن زبالة و یحیی بن الحسن بن جعفر العلوی و ابن النجار کلاهما من طریقه «أن النبی صلّی اللّه علیه و سلّم أتی بلحارث، فإذا هم روبی، فقال: ما لکم یا بنی الحارث روبی؟ قالوا: أصابتنا یا رسول الله هذه الحمی، قال: فأین أنتم عن صعیب؟ قالوا: یا رسول الله ما نصنع به؟ قال: تأخذون من ترابه فتجعلونه فی ماء، ثم یتفل علیه أحدکم و یقول: بسم الله، تراب أرضنا، بریق بعضنا، شفاء لمریضنا، بإذن ربنا، ففعلوا، فترکتهم الحمی.»}}<ref name=":3">وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، ج1، ص60.</ref>
| | |
| | نجفى، محمد باقر، مدينه شناسى، 2جلد، شركت قلم - تهران، چاپ: اول، 1364 ه.ش. |
| | |
| | |
| | معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ ؛ ج1 ؛ ص323 |
| | |
| | و يعتبر هذا الوادي هو الوادي الوحيد الذي يخترق مساكن المدينة المنورة منذ القدم |
| | |
| | كعكى، عبدالعزيز، معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، 5جلد، دار و مكتبه الهلال - بيروت، چاپ: اول، 1419 ه.ق. |
| | |
| | == تربت صعیب == |
| | المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة ؛ ص159 |
| | |
| | صعيب: |
| | |
| | تصغير صعب، للشديد العسر، و قيل: صعين بالنون، تصغير صعن للصغير الرأس: موضع في بطن وادي بطحان، و في صعيب كانت حفرة في بطن الوادي، يأخذون من ترابها للاستشفاء، لحديث نقله البكري في معجمه، و السمهودي في «وفاء الوفا». |
| | |
| | شراب، محمد محمد حسن، المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، 1جلد، دار الشاميه-دار القلم - بيروت-دمشق، چاپ: اول، 1411 ه.ق. |
| | |
| | |
| | وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفي ؛ ج1 ؛ ص60 |
| | |
| | و روى ابن زبالة و يحيى بن الحسن بن جعفر العلوي و ابن النجار كلاهما من طريقه «أن النبي صلّى اللّه عليه و سلّم أتى بلحارث، فإذا هم روبى «1»، فقال: ما لكم يا بني الحارث روبى؟ قالوا: أصابتنا يا رسول الله هذه الحمى، قال: فأين أنتم عن صعيب؟ |
| | |
| | قالوا: يا رسول الله ما نصنع به؟ قال: تأخذون من ترابه فتجعلونه في ماء، ثم يتفل عليه أحدكم و يقول: بسم الله، تراب أرضنا، بريق بعضنا، شفاء لمريضنا، بإذن ربنا، ففعلوا، فتركتهم الحمى» قال ابن النجار عقبه: قال أبو القاسم طاهر بن يحيى العلوي: صعيب: |
| | |
| | وادي بطحان دون الماجشونية، و فيه حفرة مما يأخذ الناس منه، و هو اليوم إذا وبأ إنسان أخذ منه. قلت: قد رأيت ذلك في نسخة كتاب يحيى التي رواها ابنه طاهر بن يحيى عنه، و الماجشونية هي الحديقة المعروفة اليوم بالمدشونية، و قال ابن النجار عقبه: و قد رأيت أنا هذه الحفرة اليوم، و الناس يأخذون منها، و ذكروا أنهم قد جربوه فوجدوه صحيحا، قال: |
| | |
| | و أخذت أنا منه أيضا. قلت: و هذه الحفرة موجودة اليوم، مشهورة سلفا عن خلف، يأخذ الناس منها و ينقلونه للتداوي، و قد بعثت منها لبعض الأصحاب أخذا مما ذكروه في أخذ نبات الحرم للتداوي، ثم رأيت الزركشي قد قال: ينبغي أن يستثنى من منع نقل تراب الحرم تربة حمزة رضي الله عنه؛ لإطباق السلف و الخلف على نقلها للتداوي من الصداع، فقلت عند الوقوف عليه: أين هو من تراب صعيب لما قدمناه فيه؟ بخلاف ما ذكره إذ لا أصل له، و ذكر المجد أن جماعة من العلماء ذكروا أنهم جربوا تراب صعيب للحمى فوجدوه صحيحا، قال: و أنا بنفسي سقيته غلاما لي مريضا من نحو سنة تواظبه الحمى، فانقطعت عنه من يومه، و ذكر المجد أيضا في موضع آخر كيفية الاستشفاء به أنه يجعل في الماء و يغتسل به، و كذا ذكره الجمال المطري عند ذكر صعيب فقال: و فيه حفرة يؤخذ من ترابها و يجعل في الماء و يغتسل به من الحمى. قلت: فينبغي أن يجعل في الماء ثم يتفل عليه، و تقال الرقية الواردة، ثم يجمع بين الشرب و الغسل منه، و يستأنس للغسل بما رويناه عن جزء و أبي مسعود بن |
| | |
| | ______________________________ |
| | |
| | (1) روبى: (ج) روبان: من فترت نفسه من نعاس و مرض، فاختلط عقله و رأيه من شدة الإعياء.سمهودى، على بن احمد، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفي، 4جلد، دار الكتب العلمية - بيروت، چاپ: اول، 2006 م. |
|
| |
|
| برخی از عالمان اهل سنت، آداب ویژهای برای شفا گرفتن با این خاک بیان کردهاند. برخی، سفارش کردهاند از آن در آب ریخته و بدن شسته شود. برخی دیگر، «انداختن آب دهان در آن آب» و «نوشیدن از آن» را نیز به این آداب افزودهاند.<ref name=":3" />
| |
| ==پانوشت== | | ==پانوشت== |
| {{پانویس}} | | {{پانویس}} |
| ==منابع== | | ==منابع== |
| {{منابع}}{{برگرفتگی
| | |
| | {{برگرفتگی |
| | پیش از لینک = مقاله | | | پیش از لینک = مقاله |
| | منبع = بررسی جغرافیای طبیعی مدینه | | | منبع = بررسی جغرافیای طبیعی مدینه |
خط ۴۹: |
خط ۹۴: |
| }} | | }} |
|
| |
|
| *'''اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-درههای فصلی؛ نمونه موردی: رود-دره فصلی ورودی شهرستان کرج'''، محمدرضا بمانیان، محمدرضا پورجعفر، زهرا محقق دولتآبادی، مجله مدیریت شهری، شماره۳۳، ص۲۵۹.
| |
| *'''تاریخ المدینة المنوره'''، عمر بن شبه، دار الفکر، قم، ۱۴۱۰ق. | | *'''تاریخ المدینة المنوره'''، عمر بن شبه، دار الفکر، قم، ۱۴۱۰ق. |
| *'''ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن'''، حسین بن محمد راغب اصفهانی، ، مرتضوی، تهران، ۱۳۷۴ش.
| | *'''حجاز در صدر اسلام'''، صالح احمد على، ترجمه عبدالمحمد آيتى، نشر مشعر، تهران، 1375ش. |
| *'''تهذیب اللغة'''، محمد بن احمد ازهری، احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۲۱ق. مفردات ألفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، دار القلم، بیروت، ۱۴۱۲ق.
| | *'''المدینة المنورة الاقتصادیات المکان'''، رجب فاروق، نشر دار الشروق، جده، 1979م. |
| *'''جمهرة اللغة'''، محمد بن حسن بن درید (ابن درید)، دار العلم للملایین، بیروت، ۱۹۸۸م.
| |
| *'''حجاز در صدر اسلام'''، صالح احمد علی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، نشر مشعر، تهران، ۱۳۷۵ش. | |
| *'''[https://search.ricest.ac.ir/DL/Digitization/TempDownload/AllPage255560108Limit.pdf رویکردهای زیباییشناسی شهری برای کناره رود فصلی (نمونه موردی مهرانه رود تبریز)]'''، مسعود وحدت طلب، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ۱۳۹۵ش.
| |
| *'''''[https://www.peykaregan.ir/dataset/فرهنگ-جامع-واژگان-مترادف-و-متضاد-فارسی فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی]'''، فرجالله خداپرستی، شیراز، دانشنامه فارس، ۱۳۷۶ش.''
| |
| *'''[https://www.vajehyab.com/amid/الف فرهنگ فارسی عمید]'''، حسن عمید، سرپرست تألیف و ویرایش فرهاد قربانزاده، اشجع، ۱۳۸۹ش.
| |
| *'''کتاب العین'''، خلیل بن احمد فراهیدی، نشر هجرت، قم، ۱۴۰۹ق.
| |
| *'''لسان العرب'''، محمد بن مکرم (ابن منظور)، دار صادر، بیروت، ۱۴۱۴ق.
| |
| *'''مدینهشناسی'''، محمدباقر نجفی، شرکت قلم، تهران، ۱۳۶۴ش.
| |
| *'''المدینة المنورة الاقتصادیات المکان'''، رجب فاروق، نشر دار الشروق، جده، ۱۹۷۹م. | |
| *'''المحکم و المحیط الأعظم'''، علی بن اسماعیل (ابن سیده)، دار الکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۲۱ق.
| |
| *'''المحیط فی اللغة'''، اسماعیل بن عباد صاحب، عالم الکتب، بیروت، ۱۴۱۴ق.
| |
| *'''معجم مقاییس اللغة'''، احمد بن فارس (ابن فارس)، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، ۱۴۰۴ق.
| |
| *'''المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی'''، احمد بن محمد فیومی، مؤسسه دار الهجرة، قم، ۱۴۱۴ق.
| |
| *'''معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ'''، عبدالعزیز کعکی، دار المکتبة الهلال، بیروت ۱۴۱۹ق. | | *'''معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ'''، عبدالعزیز کعکی، دار المکتبة الهلال، بیروت ۱۴۱۹ق. |
| *'''المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة'''، محمد محمد حسن شراب، دار الشامیه-دار القلم، بیروت-دمشق، ۱۴۱۱ق. | | *'''المغانم المطابه فی معالم طابه'''، مجدالدین فیروز آبادی، مرکز بحوث و دراسات المدینة المنوره، مدینه، ۲۰۰۲م. |
| *'''معجم البلدان'''، یاقوت حموی، دار صادر، بیروت، ۱۹۹۵م. | | *'''معجم البلدان'''، یاقوت حموی، دار صادر، بیروت، ۱۹۹۵م. |
| *'''المغانم المطابه فی معالم طابه'''، مجدالدین فیروز آبادی، مرکز بحوث و دراسات المدینة المنوره، مدینه، ۲۰۰۲م.
| |
| *'''وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی'''، علی بن احمد سمهودی، دار الکتب العلمیة، بیروت، ۲۰۰۶م.
| |
|
| |
| {{پایان}}
| |
|
| |
| [[رده:رودهای فصلی مدینه]]
| |