در حال ویرایش وادی رانوناء

{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی

| توضیح تصویر = موقعیت احتمالی وادی رانوناء در اواخر دوره [[حضرت محمد(ص)]].

| نام‌های دیگر = رانون، سیل الوادی

'''وادی رانوناء''' یا '''رانون''' یا '''سیل الوادی'''، یکی از رودهای فصلی کوتاه [[مدینه]] بوده و امروزه مسیر طبیعی آن از میان رفته است. در گذشته، از جنوب به سوی شمال، میان [[مسجد قبا]] و [[مسجد النبی(ص)]]، به موازات [[وادی عقیق]] و [[وادی بطحان]] در جریان بوده است.

مسجد جمعه، که نخستین نماز جمعه [[حضرت محمد(ص)]] در مدینه، در آن برگزار شده، در میان این وادی بنا شده است.

وادی، واژه‌ای عربی، به معنای شکاف میان کوه‌ها، زمین‌های بلند و تپه‌ها است که مسیر عبور سیل است.<ref>کتاب العین، ج‏8، ص98؛ لسان العرب، ج‏15، ص384.</ref> به باور برخی، «وادی» بستر ریزش آبی است که از سیل به وجود آمده؛ از این رو، به درّه نیز وادی گفته‌اند.<ref name=":2">مفردات ألفاظ القرآن، ص862؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج‏4، ص436.</ref> ریشه وادی، «و، د، ی» به معنای روان شدن است.<ref>تهذیب اللغة، ج‏14، ص163؛ المصباح المنیر، ج‏2، ص654.</ref> جمع وادی، «اودیة» بوده<ref>کتاب العین، ج‏8، ص98.</ref> و در آیه{{قلم رنگ|سبز|فَسالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِها}}{{یادداشت|هر دره‌ای بقدر گنجایشش سیلاب می‌گیرد.}}<ref>سوره رعد، آیه 17.</ref> به کار رفته است.<ref name=":2" />برخی، برای برابرِ فارسی وادی، واژگان «رود فصلی»<ref>رویکردهای زیبایی‌شناسی شهری برای کناره رود فصلی، ص۲.</ref> و «رود-دره فصلی» را به کار برده‌اند.<ref>اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ مجله مدیریت شهری، ش۳۳، ص۲۵۹.</ref> واژه‌هایی مانند آبراهه،{{یادداشت|به معنای گذرگاه سیل.}}<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه «آبراهه».</ref> مَسیل،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «وادی».''</ref> آبکند و کال، دیگر واژه‌های مترادف «وادی» در زبان فارسی است.<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «کال».''</ref>

وادی رانوناء، «الرانوناء» با الف و لام نیز خوانده شده<ref name=":0">معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۴.</ref> و برخی، «رانون» نیز گفته‌اند.<ref>تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، ص290؛ معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص672.</ref> برخی از تاریخ‌نگاران، آن را «سیل الوادی» یا «مسیل الوادی» نامیده‌اند.<ref name=":3">معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص672.</ref>

به گفته برخی، «وادی الرانوناء» عمومی‌ترین و مشهورترین نام این وادی است و امروزه مردم، جز نام «الرانوناء» نام دیگری نمی‌شناسند.<ref name=":3" />

[[پرونده:أودیه مدینه.jpg|بندانگشتی|موقعیت احتمالی وادی رانوناء. {{یادداشت|در این نقشه، [[حره شوران]] در شرق مدینه نشان داده شده است. به باور برخی، «حرة شوران» در جنوب مدینه بوده و آب اصلی وادی رانوناء از جنوب غربی آن حرة، تأمین می‌شده است.}}|جایگزین=]]

وادی رانوناء، از وادی‌های جنوبی [[مدینه]] بوده<ref name=":3" /> و از جنوب به سوی شمال،<ref name=":4">مدینه‌شناسی، ج1، ص25.</ref> میان [[مسجد قبا|مسجد قباء]] و [[مسجد النبی(ص)|مسجد نبوی(ص)]]، به موازات دو [[وادی عقیق]] و [[وادی بطحان|بطحان]] جریان داشته است. این وادی، از «حرة قباء» آغاز شده و در جنوب [[مسجد غمامه]]، در وادی بطحان می‌ریخته است.<ref name=":1">المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص125.</ref>

امروزه مجرای طبیعی این وادی، به جز بخش آغازین و سد قدیمی آن، پنهان شده است.<ref name=":3" />

وادی رانوناء، از وادی‌های کوتاه، ولی مشهور [[مدینه]] است.<ref name=":0" />

میان تاریخ‌نگاران، در تعیین سرچشمه‌های این وادی اختلاف است. علت اختلاف تاریخ‌نگاران را، بسیاریِ مصادر این وادی دانسته‌اند؛ به طوری که هر کدام به یکی از سرچشمه‌های آن اشاره کرده است. به باور برخی، همه گفته‌های آنها، به منطقه حرة جنوبی، که برخی به «حرة شوران» می‌شناسند، برمی‌گردد؛ به ویژه، به بخش جنوب غربی این حرة.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص۶۷۵.</ref>

برخی وادی رانوناء را، از وادی‌های مبارک مدینه دانسته‌اند؛ زیرا آب این وادی از بخش‌های بالا و جنوب غربی «حرة شوران» آغاز می‌شود و بر پایه روایتی در منابع [[اهل سنت]]، [[حضرت محمد(ص)]] از خدا خواست به این حرة برکت بدهد.{{یادداشت|رأی رسول الله(ص) إبلا فی السوق فأعجبه سمنها فقال: «أین کانت ترعی هذه؟» قالوا: «بحرة شوران»، فقال: «بارک الله فی شوران».}}<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص674.</ref>

وقتی [[حضرت محمد(ص)]] از [[مکه]] به [[مدینه]] هجرت کرد، چهار روز در قباء ماند و [[مسجد قبا|مسجد قباء]] را ساخت. پس از آن، روز جمعه از آنجا خارج شده و هنگام رسیدنِ وقت نماز جمعه، در محل زندگی «بنی سالم بن عوف»{{یادداشت|بنو سالم بن عوف، در نزدیکی حرّة غربی، در غرب وادی رانوناء ساکن بودند. مسجد جمعه یا عاتکه، در قسمتی از وادی، که «غبیب» نامیده می‌شد، جای داشت.}}<ref name=":4" /> در مسجدی که در میان وادی رانوناء بود، نخستین نماز جمعه را در مدینه برگزار کرد.<ref>وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی، ج۱، ص۱۹۹؛ معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1،ص671؛ تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، ص162؛ المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص125.</ref> این مسجد، که به مسجد جمعه شهرت یافت، بین مسجد قباء و مرکز مدینه قرار گرفته است.<ref>المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص125 و ۲۵۲.</ref>

قبیله‌های [[مدینه]] قدیم، مانند طایفه بنی مرة بن مالک و بنی جحجبا از [[اوس|قبیله اوس]]،<ref name=":3" /> در این وادی ساکن شده و مزرعه و نخلستان به پا کردند.<ref name=":0" />

روی برخی از سنگ‌های بزرگ و سیاه، که در کنار سدهای قدیمی این وادی قرار دارد، نوشته‌هایی کهن نقش شده است. برخی از آنها، مربوط به صدر اسلام تشخیص داده شده است.<ref>معالم المدینه المنورة بین العمارة و التاریخ، ج۱، ص۶۷۳ و ۶۷۴؛ [http://www.taibanet.net/cms/article/view/531 سد وادی رانوناء فی المدینة المنورة و الکتابات الاثریة]،  طیبة نت، دریافت شده در ۱۴ دی ۱۳۹۸ش.</ref>

*'''ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن'''، حسین بن محمد راغب اصفهانی، ، مرتضوی، تهران، ۱۳۷۴ش.

*'''تهذیب اللغة'''، محمد بن احمد ازهری، احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۲۱ق.

*'''کتاب العین'''، خلیل بن احمد فراهیدی، نشر هجرت، قم، ۱۴۰۹ق.

*'''لسان العرب'''، محمد بن مکرم (ابن منظور)، دار صادر، بیروت، ۱۴۱۴ق.

*'''المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی'''، احمد بن محمد فیومی، مؤسسه دار الهجرة، قم، ۱۴۱۴ق.

*'''المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة'''، محمد محمد حسن شراب، دار الشامیه-دار القلم، بیروت-دمشق، ۱۴۱۱ق.