در حال ویرایش وادی عقیق

{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی

| تصویر = وادی عقیق۱.jpg

| توضیح تصویر = بخشی از وادی عقیق در [[مدینه]]، که از کنار [[کوه‌های جماوات]] گذر می‌کند.

|مکان=از جنوب [[مدینه]] وارد شهر شده، از شرق [[کوه عیر]] و از غرب [[کوه‌های جماوات]] گذشته و به سوی شمال مدینه ادامه مسیر می‌دهد.|نام‌های دیگر=وادی مبارک}}

 

 

 

==واژه‌شناسی==

[[پرونده:وادی عقیق۲.jpg|بندانگشتی|بخشی از وادی عقیق، وقتی آبی در آن جریان ندارد.]]

 

وادی، واژه‌ای عربی، به معنای شکاف میان کوه‌ها، زمین‌های بلند و تپه‌ها است که مسیر عبور سیل است.<ref>کتاب العین، ج‏8، ص98؛ لسان العرب، ج‏15، ص384.</ref> به باور برخی، «وادی» بستر ریزش آبی است که از سیل به وجود آمده؛ از این رو، به درّه نیز وادی گفته‌اند.<ref name=":2">مفردات ألفاظ القرآن، ص862؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج‏4، ص436.</ref> ریشه وادی، «و، د، ی» به معنای روان شدن است.<ref>تهذیب اللغة، ج‏14، ص163؛ المصباح المنیر، ج‏2، ص654.</ref> جمع وادی، «اودیة» بوده<ref>کتاب العین، ج‏8، ص98.</ref> و در آیه{{قلم رنگ|سبز|فَسالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِها}}{{یادداشت|هر دره‌ای بقدر گنجایشش سیلاب می‌گیرد.}}<ref>سوره رعد، آیه 17.</ref> به کار رفته است.<ref name=":2" />

 

برخی، برای برابرِ فارسی وادی، واژگان «رود فصلی»<ref>رویکردهای زیبایی‌شناسی شهری برای کناره رود فصلی، ص۲.</ref> و «رود-دره فصلی» را به کار برده‌اند.<ref>اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ مجله مدیریت شهری، ش۳۳، ص۲۵۹.</ref> واژه‌هایی مانند آبراهه،{{یادداشت|به معنای گذرگاه سیل.}}<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه «آبراهه».</ref> مَسیل،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «وادی».''</ref> آبکند و کال،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «کال».''</ref> دیگر واژه‌های مترادف «وادی» در زبان فارسی است.

 

وادی عقیق، به «وادی مبارک» نیز خوانده شده است و آن به علت جایگاه بزرگی است که نزد مردم دارد.<ref name=":0">بررسی جغرافیای طبیعی مدینه، فصلنامه میقات، ش۱۰۳، ص۷۹-۱۰۰؛ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ،  ج۱، ص۳۶۸.</ref> بر پایه روایتی، [[حضرت محمد(ص)]] این وادی را وادی مبارک نامیده است.<ref name=":1" /> واژه «عقیق»، به معنای «شکاف در زمین» آمده است. به گمان، این وادی را عقیق گفته‌اند، چون شکاف طبیعی در زمین بوده و آب در آن جریان دارد. به گمانی دیگر، علت نامگذاری آن رنگ شبیه به عقیق آن است.<ref>معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۱، ص۵۳۲-۵۳۵.</ref>

وادی عقیق، از جنوب کوه‌های [[مکه]] آغاز شده، از سمت جنوب [[مدینه]] و از غرب [[کوه عیر]] وارد شهر مدینه می‌شود، سپس با پیچش خود به سمت شرق، وارد حوزه یثرب شده و در غربِ یثرب، از کنار [[کوه‌های جماوات]] و از سمت راست آنها گذشته و مسیر خود را به سمت شمال ادامه می‌دهد؛ به طور کلی می‌توان این وادی را یک وادی جنوبی ـ شمالی دانست که در غرب حوزه یثرب جریان دارد.<ref name=":0" />

==ویژگی==

وادی عقیق، به سه بخش صغیر، کبیر و اکبر تقسیم شده است.<ref>البلدان، ص۱۵۱ ؛ وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی، ج۳، ص۱۸۷.</ref> آب این وادی، از [[طائف]] سرازیر شده و سپس از سوی غربی [[مدینه]] می‌گذرد؛ از این رو، وادی عقیق طولانی‌ترین وادی [[حجاز]] است. به سبب آب این وادی، مناطق پیرامون آن حاصل‌خیز و دارای آب و هوایی خوب است.<ref>الیاس، بی‌تا، ص۱۲۰.</ref>

بر پایه برخی از روایات در منابع [[اهل سنت]]، [[حضرت محمد(ص)]] توجه ویژه‌ای به این وادی داشته و آن را وادی مبارک نامیده است. جبرئیل در شبی بر او نازل شده و از جانب خدا، با اشاره به وادی عقیق از وی خواسته در آن «وادی مبارک»، نماز بخواند.<ref name=":1">ابن کثیر، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۱۱۴؛ امتاع الاسماع، ج۹، ص۳۳.</ref>

 

بر پایه روایتی در منابع [[شیعه]]، مراد از آب در آیه{{قلم رنگ|سبز|وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِي الْأَرْضِ وَ إِنَّا عَلى‏ ذَهابٍ بِهِ لَقادِرُونَ}}،{{یادداشت|و از آسمان، آبى به اندازه نازل كرديم و آن را در زمين جاى داديم؛ و بى‌ترديد به از بين بردن آن كاملاً توانمنديم.}}<ref>[https://quran.inoor.ir/fa/ayah/23/18/ سوره مؤمنون]، آیه 18؛ ترجمه انصاریان، ص۳۴۳.</ref> «آب عقیق» است.<ref>كافي، ج‏12، ص657.</ref> [[محمدباقر مجلسی]]، عالم شیعه منظور از آب عقیق در این روایت را  آب وادی عقیق دانسته‌ است.<ref>مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج‏22، ص244.</ref>

حضرت محمد(ص)، وادی عقیق را به عنوان [[اقطاع|اِقطاع]]{{یادداشت|اقطاع، واگذاری زمین، آب، معدن یا منافع حاصل از آن... به کسی به طور محدود و در زمانی معین یا نامحدود است.}}<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/10106 دائرة المعارف بزرگ اسلامی]، ج۱، ص۶۴۳.</ref> به بلال بن حارث داد؛ پس از او، به دست [[ابوبکر بن ابی‌قحافه|ابوبکر بن ابی قحافه]] و [[عمر بن خطاب]] افتاد.<ref>حموی، ۱۹۹۵م، ج۴، ص۱۳۹ ؛ ابن اثیر، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۴۲ ؛ مقریزی، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۳۶۳.</ref>  

در کنار این وادی، قصرهای بسیاری ساخته شد؛ مانند قصر سکینة بنت حسین که به «زینبی» نامیده شده بود، قصر سعید بن عاص و قلعه عروة بن زبیر، که امروزه اثری از آنها نیست‏.<ref>الجواهر الثمینة فی محاسن المدینه، ص۱۲۹؛ المعالم المدینة بین العمارة و التاریخ، ج۱، ص۵۴۶؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۸۰.</ref>

}}

*'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، انتشارات مشعر، قم، ۱۳۸۶ش.

*'''امتاع الاسماع'''، احمد مقریزی، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۲۰ق.

*'''البلدان،''' احمد بن اسحاق یعقوبی، دارالکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۳۳ق.

*'''الجواهر الثمینة فی محاسن المدینه'''، محمد حسینی مدنی، دار الکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۷ق.

*'''معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ'''، عبدالعزیز کعکی، دار المکتبة الهلال، بیروت ۱۴۱۹ق.