در حال ویرایش وادی قناة

{{در دست ویرایش|ماه=[[دی]]|روز=[[۱۲]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Abbasahmadi1363  }}
<br />

==واژه‌شناسی==
«وادی»، واژه‌ای عربی، به معنای شکاف میان کوه‌ها، زمین‌های بلند و تپه‌ها است که مسیر عبور سیل است.<ref>كتاب العين، ج‏8، ص98؛ لسان العرب، ج‏15، ص384.</ref> به باور برخی، «وادی» بستر ریزش آبی است که از سیل به وجود آمده؛ از این رو، به درّه نیز وادی گفته‌اند.<ref name=":2">مفردات ألفاظ القرآن، ص862؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج‏4، ص436.</ref> ریشه وادی، «و، د، ی» به معنای روان شدن است.<ref>تهذيب اللغة، ج‏14، ص163؛ المصباح المنير، ج‏2، ص654.</ref> جمع وادی، «اودیة» بوده<ref>كتاب العين، ج‏8، ص98.</ref> و در آیه{{قلم رنگ|سبز|فَسالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها}}{{یادداشت|هر دره‏‌اى بقدر گنجایشش سيلاب مي‌گيرد.}}<ref>سوره رعد، آیه 17.</ref> به کار رفته است.

برخی، برای برابرِ فارسی وادی، واژگان «رود فصلی»<ref>رویکردهای زیبایی‌شناسی شهری برای کناره رود فصلی، ص۲.</ref> و «رود-دره فصلی» را به کار برده‌اند.<ref>اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ مجله مدیریت شهری، ش۳۳، ص۲۵۹.</ref> واژه‌هایی مانند آبراهه،{{یادداشت|به معنای گذرگاه سیل.}}<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه «آبراهه».</ref> مَسیل،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «وادی».''</ref> آبکند و کال، دیگر واژه‌های مترادف «وادی» در زبان فارسی است.<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «کال».''</ref>

واژه «قناة»، به معنای کندن چندین چاه و وصل کردن آنها به یکدیگر است؛ به طوری که پس از جریان آب در این چاه‌ها، آب به سطح زمین می‌رسد.<ref name=":0">عمدة الاخبار فی مدینة المختار، ص۳۳۹؛ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۵؛ الرحلة الورثيلانية، ج‏2، ص608.</ref> برخی نیز، قناة را شکافِ حفر شده‌ای که در آن آب جاری است معنا کرده‌اند.<ref name=":6">معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص197.</ref>
==نام==
وادی قناة، به «سیل سیدنا حمزة بن عبدالمطّلب»<ref name=":4">معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۴.</ref> و «شَظاة» نیز نامیده شده است.<ref name=":5">الرحلة الورثيلانية، ج‏2، ص608.</ref> به گفته بسیاری از تاریخ‌نگاران، «ملک حمیر تُبّع» در این وادی فرود آمده و آن را «قناتِ زمین» خواند. از آن پس، این وادی «قناة» نامیده شد.<ref>الرحلة الورثيلانية، ج‏2، ص608؛ المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص35؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص198 و ص636.</ref> علت نامگذاری آن به «سیل سیدنا حمزة»، گذر کردن آن از جنوب [[مزار شهدای احد|قبر حمزة بن عبدالمطلب]]، عموی [[حضرت محمد(ص)]] است.<ref name=":4" />

به گفته برخی، به مسیر این وادی به صورت عام، «قناة» گفته شده و به بخشی که از نزدیک مزار شهدای احد می‌گذرد، «سیل سیدنا حمزة» گفته می‌شود.<ref>معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص197.</ref> برخی نیز بر این باورند که در گذشته، از آغازِ این وادی تا [[کوه احد]]، «شظاة» نام داشته است.<ref>المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص۱۴۹ و 150.</ref>{{یادداشت|در این که به همه مسیر یا بخشی از آن و در این که به کدام بخش «شظاة» گفته می‌شود، اختلاف است.}}<ref>الرحلة الورثيلانية، ج‏2، ص608؛ المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص35؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص198.</ref>
==مکان==
نخستین آبی که در این وادی می‌ریزد، مفیض قاع العاقول است که در شرق مدینه قرار دارد.<ref name=":9">اطلس الحج و العمرة، ص۲۷۸.</ref> پس از آن به سمت شمال رفته و از شمال شرقی وارد مدینه می‌شود.<ref>مرآة الحرمين، ج‏1، ص434.</ref> آنگاه به سوی جنوب رفته و از پایینِ «پل مصمم» که در پایین «طریق المطار» است، به سمت غرب می‌رود. آنگاه از جنوب [[کوه احد]]<ref name=":8" /> و جنوب [[مزار شهدای احد]] گذر کرده،<ref name=":5" /> به [[وادی عقیق]] پیوسته<ref name=":8" /> و با نام «وادی حمض»،<ref name=":9" /> تا «غابه»، جای گرد آمدن وادی‌های مدینه، می‌رود.<ref name=":8">معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص197.</ref>
==‌ویژگی==
وادی قناة، یکی از مهم‌ترین و بزرگترین وادی‌های [[مدینه]] بوده<ref name=":0" /> و آب آن، از گواراترین آبِ وادی‌های مدینه شمرده شده است.<ref name=":1">الجواهر الثمينة فى محاسن المدنية، ص188.</ref> آبِ این وادی، از وادی وجّ طائف می‌آید<ref>تاريخ المدينة المنورة، ابن شبه، ج‏1، ص172؛ الجواهر الثمينة فى محاسن المدنية، ص188؛ الرحلة الورثيلانية، ج‏2، ص608؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص197.</ref> و در مسیر، آب بسیاری از دیگر وادی‌ها<ref name=":10">معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۵.</ref> و از ارتفاعات و دره‌ها در آن سرازیر می‌شود؛ مانندآبِ دره‌های [[کوه احد|کوه اُحدِ جنوبی]] و کوه تیم.<ref>معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص197.</ref> 

پس از قطع شدن جریان آب، گاهی تا دو ماه، در بخش‌هایی از وادی قناة، آب باقی می‌ماند. بهترینِ آن بخش‌ها را «غدیر الکبیر»، در شمال مصرع دانسته‌اند.<ref name=":1" />

این وادی، از دریاچه عاقول در شرق مدینه، تا پیوستن به [[وادی عقیق]]، نزدیک به ۲۳ کیلومتر طول دارد. بیشترین پهنای آن، نزدیک به ۱۸۰ متر و کمترین پهنای آن، ۱۰ متر است.<ref name=":8" />

==در تاریخ==
به گفته برخی، پس از این که [[حضرت محمد(ص)]] در مدینه طلب باران کرد، از وادی قناة به مدت یک ماه آب جاری شد؛‌ به طوری که مردم مدینه به محلی بالاتر، سوی شرق، پشت «حرة»{{یادداشت|زمین که دارای سنگ‌های سیاه باشد، مانند این که از آتش سوخته باشد.}}<ref>كتاب العين، ج‏3، ص24.</ref> رفته و بیش از یک هفته در آنجا ساکن شدند.<ref name=":5" />


الرحلة الورثيلانية، ج‏2، ص608.

و هذا الوادي هو الذي ورد في الصحيح في استسقائه صلى اللّه عليه و سلم أنه سال شهرا و أهل المدينة يخرجون إلى موضع أعلاه‏

الرحلة الورثيلانية، ج‏2، ص: 609

من ناحية المشرق وراء الحرة فيقيمون فيه الأسبوع و أكثر.

ورثيلانى، حسين بن محمد، الرحلة الورثيلانية الموسومة بنزهة الانظار فى فضل علم التاريخ و الاخبار، 2جلد، مكتبة الثقافة الدينية - قاهره، چاپ: اول، 1429 ه.ق.


و يحدثنا التاريخ أن هذا الوادي قد فاض عدة مرات بشكل مخيف حتى خشي منه على غرق المدينة، و قد انقطعت الزيارة و الوصول إلى منطقة سيد الشهداء لفترة طويلة حتى أنه استمر في التدفق في بعض الاوقات لمدة أربعة أشهر دون انقطاع.

و يعتبر وادي قناة من الأودية القديمة جدا، و قد ظل محافظا على مساره و مجراه منذ القدم حيث تشير الروايات التاريخية أن بعض القبائل القديمة كالعمالقة و من تلاهم قد نزلوا إلى قرب هذا الوادي للاستفادة من ثرواته الطبيعية فأقاموا المزارع و البساتين و زرعوا النخيل.

معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۵.

این وادی بارها در تاریخ طغیان کرده<ref name=":7">المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص35؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص198.</ref> به گونه‌ای که ترس غرق شدن مدینه وجود داشته است.<ref name=":10" /> در یکی از این طغیان‌ها، در سال ۷۳۴ق. بخش شمالی مدینه به زیر آب رفته و تا چهار ماه رسیدن به مزار شهدای احد دشوار بوده است.<ref>مرآة الحرمين، ج‏1، ص434.</ref>

در طول تاریخ سدهای گوناگونی در مجرای این وادی ساخته شده است.<ref>رک: الجواهر الثمينة فى محاسن المدنية، ص189.</ref>

==پانوشت==
{{پانویس}}
==منابع==

{{برگرفتگی
| پیش از لینک = مقاله
| منبع = بررسی جغرافیای طبیعی مدینه
| پس از لینک = یحیی جهانگیری و علی اصغر کریم خانی، فصلنامه میقات حج، دوره ۲۶، ش۱۰۳، بهار ۱۳۹۷، ص۷۹–۱۰
| لینک = http://miqat.hajj.ir/article_70564.html
}}<br />

*'''اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ نمونه موردی: رود-دره فصلی ورودی شهرستان کرج'''، محمدرضا بمانیان، محمدرضا پورجعفر، زهرا محقق دولت‌آبادی، مجله مدیریت شهری، شماره۳۳، ص۲۵۹.
*'''اطلس الحج و العمرة (تاریخا و فقها)'''، سامی بن عبدالله بن احمد المغلوث، العبیکان للنشر، ۱۴۳۵ق، ۲۰۱۴م.
*'''تاریخ المدینة المنوره'''،‌ عمر بن شبه (ابن شبه)، دار الفکر،‌ قم، ۱۴۱۰ق.

*'''ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن'''، حسين بن محمد راغب اصفهانى، ، مرتضوي، تهران، 1374ش.
*'''تهذيب اللغة'''، محمد بن احمد ازهرى، احياء التراث العربي، بيروت، 1421ق.
*'''الجواهر الثمينة فى محاسن المدينة'''، محمد كبريت حسينى مدنى، دار الكتب العلمية، بيروت، 1417ق.
*'''الرحلة الورثيلانية الموسومة بنزهة الانظار فى فضل علم التاريخ و الاخبار'''، حسين بن محمد ورثيلانى، مكتبة الثقافة الدينية، قاهره، 1429ق.
*'''[https://search.ricest.ac.ir/DL/Digitization/TempDownload/AllPage255560108Limit.pdf رویکردهای زیبایی‌شناسی شهری برای کناره رود فصلی (نمونه موردی مهرانه رود تبریز)]'''، مسعود وحدت طلب، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ۱۳۹۵ش.
*'''عمدة الاخبار فی مدینة المختار'''، احمد عباسی، السعد درابزوئی، عربستان، دوم، بی‌تا.
*'''''[https://www.peykaregan.ir/dataset/فرهنگ-جامع-واژگان-مترادف-و-متضاد-فارسی فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی]'''، فرج‌الله خداپرستی، شیراز، دانشنامه فارس، ۱۳۷۶ش.''
*'''[https://www.vajehyab.com/amid/الف فرهنگ فارسی عمید]'''، حسن عمید، سرپرست تألیف و ویرایش فرهاد قربان‌زاده، اشجع، ۱۳۸۹ش.
*'''كتاب العين'''، خليل بن احمد فراهيدى، نشر هجرت، قم، 1409ق.
*'''لسان العرب'''، محمد بن مكرم (ابن منظور)، دار صادر، بيروت، 1414ق.
*'''مرآة الحرمين أو الرحلات الحجازية و الحج و مشاعره الدينية محلاه بميات الصور الشمسية'''، ابراهيم رفعت پاشا، المكتبه الثقافيه الدينيه، قاهره، اول.
*'''المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى'''، احمد بن محمد فيومى، مؤسسه دار الهجرة، قم، 1414ق.
*'''المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة'''، محمد محمد حسن شراب، دار الشاميه-دار القلم، بيروت-دمشق، 1411ق.
*'''معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ'''، عبدالعزیز کعکی، دار المکتبة الهلال، بیروت ۱۴۱۹ق.
*'''مفردات ألفاظ القرآن'''، حسين بن محمد راغب اصفهانى، دار القلم، بيروت، 1412ق.


{{پایان}}
[[Category:مقاله‌های در دست ویرایش]]

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]