در حال ویرایش وادی مذینب

{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی
| تصویر = أودیه مدینه.jpg
| توضیح تصویر = نقشه رودهای فصلی مدینه، که در آن مسیر احتمالی وادی مذینب نیز دیده می‌شود.{{یادداشت|در این نقشه، «حرة شوران» در غرب مدینه نشان داده شده است. به باور برخی، «حرة شوران» در جنوب مدینه بوده و آب وادی مذینب از آن حرة، تأمین می‌شده است.}}
| وضعیت = از میان رفته.
| مکان = جنوب شرقی [[مدینه]].
| نام‌های دیگر = مذینیب
}}
'''وادی مُذَیْنِب''' یا '''مذینیب'''، رودی فصلی در جنوب شرقی [[مدینه]] بود، که از [[حره شوران|حرّه شوران]] سرچشمه گرفته و به[[وادی بطحان]] می‌ریخت. هنگام ورود [[یهودیت|یهودیان]] به مدینه، قبیله [[بنی‌نضیر]] و پس از آنها قبیله «بنی امیة بن زید» در این وادی ساکن شدند. این وادی، یکی از پُرآب‌ترین و حاصلخیزترین رودهای فصلی مدینه شمرده شده است. امروزه، مسیر این وادی از میان رفته است.

==واژه‌شناسی==
«وادی»، واژه‌ای عربی، به معنای شکاف میان کوه‌ها، زمین‌های بلند و تپه‌ها است که مسیر عبور سیل است.<ref>کتاب العین، ج‏8، ص98؛ لسان العرب، ج‏15، ص384.</ref> به باور برخی، «وادی» بستر ریزش آبی است که از سیل به وجود آمده؛ از این رو، به درّه نیز وادی گفته‌اند.<ref>مفردات ألفاظ القرآن، ص862؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج‏4، ص436.</ref>

ریشه وادی، «و، د، ی» به معنای روان شدن است.<ref>تهذیب اللغة، ج‏14، ص163؛ المصباح المنیر، ج‏2، ص654.</ref> جمع وادی، «اودیة» بوده<ref>کتاب العین، ج‏8، ص98.</ref> و در آیه{{قلم رنگ|سبز|فَسالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِها}}{{یادداشت|به معنای گذرگاه سیل.}}<ref>سوره رعد، آیه 17.</ref> به کار رفته است.

برخی، برای برابرِ فارسی وادی، واژگان «رود فصلی»<ref>رویکردهای زیبایی‌شناسی شهری برای کناره رود فصلی، ص۲.</ref> و «رود-دره فصلی» را به کار برده‌اند.<ref>اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ مجله مدیریت شهری، ش۳۳، ص۲۵۹.</ref> واژه‌هایی مانند آبراهه،{{یادداشت|به معنای گذرگاه سیل.}}<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه «آبراهه».</ref> مَسیل،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «وادی».''</ref> آبکند و کال،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «کال».''</ref> دیگر واژه‌های مترادف «وادی» در زبان فارسی است.<ref>مفردات ألفاظ القرآن، ص862؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج‏4، ص436.</ref>

«مُذَیْنِب»، اسم مصغّرِ «مذنب» است.<ref>الرحلة الورثیلانیة، ج‏2، ص609؛ مراصد الإطلاع علی أسماء الأمکنة و البقاع، ج‏3، ص1249؛ معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص693.</ref> «مُذنب» به صیغه اسم فاعل، به معنای گنهکار<ref>مقدمة الأدب، ص215.</ref> و «مِذْنَب»، رودی فصلی است که در پستی زمین جریان یافته و عریض نیست.{{یادداشت|الْمِذْنَبُ‏: مسیل الماء بحضیض الأرض و لیس بجد واسع،}}<ref name=":3">کتاب العین، ج‏8، ص190.</ref> برخی، معنای مِذْنَب را «بخش پایین و پایانی رود فصلی»<ref>کتاب الجیم، ج‏1، ص278.</ref> و برخی، «مجرای آب، از زمین سخت و خشک به سوی زمین‌های حاصلخیز» دانسته‌اند.<ref>جمهرة اللغة، ج‏1، ص306.</ref> «ذَنَبُ التَّلْعَة» نیز، به رود فصلی، وقتی بین دو بلندی جاری است گفته شده است.{{یادداشت|و إن کان فی سفح أو سند فهو التَّلْعَةُ؛ و یقال لمسیل ما بین التلعتین: ذَنَبُ التلعة.}}<ref name=":3" />

==نام==
وادی مُذَینِب، به نام «مذینیب» نیز خوانده شده است.<ref>بهجة النفوس و الأسرار فی تاریخ دار هجرة النبی المختار، ج‏1، ص282؛ معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص693.</ref> برخی، در گذشته از این وادی، با نام‌های «وادی شریعة بطحان»{{یادداشت|زیرا برخی، وادی مذینب را یکی از شاخه‌های [[وادی بطحان]] شمرده‌اند.}} و «شریعة الوادی» یاد کرده‌اند. این وادی، با نام «مُذَینِب» بین مردم [[مدینه]] شناخته شده و در گذشته نیز به این نام شهرت داشته است.<ref name=":4">معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص 694.</ref>

به باور برخی، «مذینب»، مصغّرِ «مُذنِب» به معنای گنه‌کار و خطاکار بوده و علت نامگذاری آن، مخالفت مسیر آن با مسیر سرچشمه‌های [[وادی بطحان]] است؛ زیرا از مجرای اصلی آنها، که در وادی بطحان می‌ریزند جدا شده است.<ref name=":4" />

==مکان==
وادی مذینب، در جنوب شرقی [[مدینه]] قرار داشت<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص509.</ref> و مانند [[وادی بطحان]]، از «[[حره شوران|حرّة شوران]]» سرچشمه می‌گرفت.<ref name=":5">معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص692.</ref> وادی مذینب، در نزدیکی مدشونیه، به وادی بطحان رسیده، پس از آن، [[وادی مهزور]] و [[وادی رانوناء]] به آن دو متصل شده و در شمال غربی مدینه، به[[وادی عقیق]] پیوسته و سرانجام در غابه، جای گرد آمدن سیل‌ها، می‌ریخت.<ref name=":5" />

مسیر این وادی، از میان رفته است. برخی، علت آن را، ریزش کوه‌ها و تغییر مسیر دادن شاخه‌های مذینب به سوی وادی بطحان، دانسته‌اند.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص697.</ref>

==ویژگی==
برخی، وادی مذینب را شاخه‌ای از [[وادی بطحان]] دانسته‌اند؛<ref name=":1">بهجة النفوس و الأسرار فی تاریخ دار هجرة النبی المختار، ج‏1، ص282.</ref> زیرا سرچشمه هر دو در بیشتر موارد یکی بوده<ref>تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا، ص291 و ۳۰۰؛ معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص692.</ref> و مذینب سرانجام به بطحان می‌ریزد.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص692؛ المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص36.</ref>

این وادی با آب باران تغذیه شده<ref name=":1" /> و از گذشته، به آب فراوان و زراعت زیاد معروف بوده است.<ref name=":0">معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۹4 ـ ۶۹3؛ حجاز در صدر اسلام، ص341.</ref> برخی، آن را حاصلخیزترین زمین و پُرآب‌ترین وادی [[مدینه]] دانسته‌اند.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص694، به نقل از محمد الوکیل.</ref> بر پایه گزارشی در سال ۱۴۱۸ق، امروزه نیز از نظر هوای خوب و زمین حاصلخیز، یکی از بهترین مناطق مدینه است.<ref name=":6">معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص693.</ref>

==در حدیث==
در برخی از منابع [[اهل سنت]]، به قضاوت [[حضرت محمد(ص)]] درباره [[وادی مهزور]] و وادی مذینب اشاره شده است؛ زمینی که این دو وادی در آن جریان داشت در بالای مدینه قرار داشت؛ از این رو، آب در آن نمانده و به سوی مدینه سرازیر می‌شد. حضرت محمد(ص)، در اختلاف بر سر آب، حکم کرد در وادی مذینب و مهزور آب را به اندازه کعبین برای استفاده نخل‌ها نگهدارند و پس از آن، آب را رها کنند تا به مناطق دیگر برسد.{{یادداشت|روی مالک أنه بلغه أن رسول اللّه(ص) قال فی سیل مهزور و مذینب‏: «یمسک الأعلی حتی یبلغ الکعبین ثم یرسل الأعلی علی الأسفل».}}<ref>تاریخ مدینه منوره، ص171؛ تاریخ المدینة المنورة، ابن شبه، ج‏1، ص171؛ الروض المعطار فی خبر الأقطار، ص560؛ ابن حجر، ۱۴۱۵ق، ج۱۱، ص۵۷، حمیری، ۱۹۸۴م، ص۵۶۰.</ref>

برخی، وادی مذینب را از وادی‌های مبارک دانسته‌اند؛ زیرا آب این وادی از «[[حره شوران|حرة شوران]]» آغاز می‌شود و بر پایه روایتی در منابع [[اهل سنت]]، [[حضرت محمد(ص)]] از خدا خواست به این حرة برکت بدهد.{{یادداشت|رأی رسول الله(ص) إبلا فی السوق فأعجبه سمنها فقال: «أین کانت ترعی هذه؟» قالوا: «بحرة شوران»، فقال: «بارک الله فی شوران».}}<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص ۶۹۳ و ۶۹۵.</ref>

==در تاریخ==
برخی از قبیله‌های [[یهودیت|یهود]]؛ مانند [[بنی‌نضیر]] پس از ورود به [[مدینه]]، در وادی مذینب سکونت کردند.<ref>الأعلاق النفیسة، ص61؛ المغانم المطابه فی معالم طابه، ص۴۷۳؛ عمدة الاخبار فی مدینة المختار، ص۴۶.</ref> علت آن را، پُر آب بودن و حاصلخیز بودن زمین این وادی دانسته‌اند.<ref name=":6" /> آنها چاه حفر کرده، نخلستان‌ها و باغ‌هایی ایجاد کرده و قلعه‌ها و ساختمان‌های بلند ساختند.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1،

المسالک و الممالک، البکری، ج‏1، ص414.</ref> شماری از قلعه‌های آنها، فاضجه، براج، بویره و منور نام داشت.<ref name=":7" /> به گفته برخی، بنی‌نضیر در پایان وادی مذینب، جایی که به[[وادی بطحان]] وصل می‌شد، سکونت داشتند.<ref>مدینه‌شناسی، ج‏1، ص245.</ref> پس از ورود [[حضرت محمد(ص)]] به [[مدینه]]، محله بنی‌نضیر، نزدیک [[مسجد قبا]] قرار می‌گرفت.<ref name=":7">حجاز در صدر اسلام، ص۳۹۰.</ref> به گفته ابن عساکر، [[محمد بن عمر واقدی]] (م. ۲۰۷ق) تاریخ‌نگار،<ref>الطبقات، ج۵، ص۴۳۳؛ الواقدی و منهجه، ص۸۴.</ref> در شرق نواعم، آثار، قلعه‌ها و روستایی نزدیک مذینب دیده است، که معلوم می‌شود از جمله خانه‌های بنی‌نضیر بوده است.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص504؛ به نقل از ابن عساکر.</ref>

[[حضرت محمد(ص)]]، یهودیان را به علت خیانت به [[اسلام|مسلمانان]] در [[غزوه احزاب|جنگ احزاب]]، از وطنشان بیرون کرده و آن را میان [[مهاجرین]] تقسیم کرد. پس از یهود، قبیله «بنی امیة بن زید»{{یادداشت|بنی امیة بن زید بن قیس بن عامر بن مرّة بن مالک بن اوس، که از قبیله اوس بودند.}}<ref>حجاز در صدر اسلام، ص۳۸۶.</ref> در این مکان ساکن شدند؛<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص۶۹۴ و 695؛ حجاز در صدر اسلام، ص۳۸۶؛ رک: المغانم المطابه فی معالم طابه، ص۴۷۳؛ عمدة الاخبار فی مدینة المختار، ص۴۶.</ref> وادی مذینب از میان خانه‌هایشان گذشته و زمین‌هایشان را آب می‌داد.<ref>معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، ج‏1، ص۶۹۴ و 695.</ref>

==پانوشت==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
| پیش از لینک = مقاله
| منبع = بررسی جغرافیای طبیعی مدینه
| پس از لینک = یحیی جهانگیری و علی اصغر کریم خانی، فصلنامه میقات حج، دوره ۲۶، ش۱۰۳، بهار ۱۳۹۷، ص۷۹–۱۰
| لینک = http://miqat.hajj.ir/article_70564.html
}}
* '''الأعلاق النفیسة و یلیه کتاب البلدان'''، احمد بن عمر (ابن رسته)، دار صادر، بیروت، ۱۸۹۲م.
* '''بهجة النفوس و الأسرار فی تاریخ دار هجرة النبی المختار'''، عبد الله بن عبد الملک مرجانی، دار الغرب الاسلامی، بیروت، ۲۰۰۲م.
* '''تاریخ المدینة المنوره'''، عمر بن شبه (ابن شبه)، دار الفکر، قم، ۱۴۱۰ق.
* '''تاریخ مدینه منوره'''، عمر بن شبه (ابن شبه)، ترجمه، نشر مشعر، تهران، ۱۳۸۰ش.
* '''تاریخ معالم المدینة المنورة قدیما و حدیثا'''، احمد یاسین احمد خیاری، عامه، عربستان، ۱۴۱۹ق‏.
* '''جمهرة اللغة'''، محمد بن حسن بن درید (ابن درید)، دار العلم للملایین، بیروت، ۱۹۸۸م.
* '''حجاز در صدر اسلام'''، صالح احمد علی، نشر مشعر، تهران، ۱۳۷۵ش.
* '''الرحلة الورثیلانیة الموسومة بنزهة الانظار فی فضل علم التاریخ و الاخبار'''، حسین بن محمد ورثیلانی، مکتبة الثقافة الدینیة، قاهره، ۱۴۲۹ق.
* '''الروض المعطار فی خبر الأقطار'''، محمد بن عبدالمنعم حمیری، مکتبة لبنان ناشرون، بیروت، ۱۹۸۴م.
* '''الطبقات الکبری''': ابن سعد (درگذشت در ۲۳۰ق)، بیروت، دار صادر
* '''عمدة الاخبار فی مدینة المختار'''، احمد عباسی، السعد درابزوئی، عربستان، بی‌تا.
* '''کتاب الجیم'''، اسحاق بن مرار شیبانی، الهیئه العامه لشئون المطابع الامیریه، قاهره، ۱۹۷۵م.
* '''کتاب العین'''، خلیل بن احمد فراهیدی، نشر هجرت، قم، ۱۴۰۹ق.
* '''مدینه‌شناسی'''، محمدباقر نجفی، شرکت قلم، تهران، ۱۳۶۴ش.
* '''مراصد الإطلاع علی أسماء الأمکنة و البقاع'''، صفی الدین عبد المومن (ابن عبد الحق بغدادی)، دار الجیل، بیروت، ۱۴۱۲ق.
* '''المسالک و الممالک'''، عبد الله بن عبد العزیز بکری (البکری، دار الغرب الاسلامی، بیروت، ۱۹۹۲م.
* '''المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة'''، محمد محمد حسن شراب، دار الشامیه-دار القلم، بیروت-دمشق، ۱۴۱۱ق.
* '''معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ'''، عبدالعزیز کعکی، دار المکتبة الهلال، بیروت ۱۴۱۹ق.
* '''المغانم المطابه فی معالم طابه'''، مجدالدین فیروز آبادی، مرکز بحوث و دراسات المدینة المنوره، مدینه، ۲۰۰۲م.
* '''مقدمة الأدب'''، محمود بن عمر زمخشری، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۸۶ش.
* '''الواقدی و منهجه فی کتابه مغازی الرسول(ص)''': طارق ابوالوفاء، قاهره، مکتبة زهراء الشرق.
{{پایان}}

[[Category:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[Category:رودهای فصلی مدینه]]

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:رودهای فصلی مدینه]]