در حال ویرایش چاه بضاعه

'''چاه بُضاعه''' یا '''بِضاعه''' یا '''بنی‌ساعده'''، از چاه‌های هفتگانه [[تبرک]] یافته به دست [[حضرت محمد(ص)]] در [[مدینه]] است، که در شمال غربی [[مسجد النبی(ص)]] قرار داشته است و در دوره ملک فهد (حک: ۱۴۰۲–۱۴۲۶ق) یکی از پادشاهان [[آل سعود]]، تخریب شده است.

بر پایه برخی گزارش‌ها، آب این چاه شفابخش بوده و حضرت محمد(ص) به شتشوی بیماران با آب این چاه برای شفا یافتن سفارش می‌کرد. 

دو روایت معروف نبوی(ص) درباره طهارت و پاکی آب، که در مباحث فقهی پرشماری کاربرد دارد، در کنار این چاه گفته شده است.
==نام==
چاه بُضاعه را «بِضاعه» نیز خوانده‌اند.<ref>عمدة القاری، ج22، ص243.</ref> برخی حفر این چاه را به زن یهودی به نام «بضاعه» نسبت داده‌اند.<ref name=":0" /> برخی «بضاعه» را نام خانه‌ای متعلق به بنی‌ساعده دانسته‌اند که چاه آن نیز به همان نام مشهور است.<ref>مراصد الاطلاع، ج1، ص202.</ref> به گفته برخی، این چاه، به جهت واقع شدن در محله بنی‌ساعده، به چاه «بنی‌ساعده» نیز شهرت داشته است.<ref>معجم البلدان، ج1، ص442؛ سنن دارقطنی، ج1، ص25.</ref>

==مکان==
چاه بضاعه، در [[مدینه]]، در محله بنی ساعده،<ref>المعالم الاثیره، ص49.</ref> واقع در شمال غربی [[مسجد النبی(ص)]]<ref>التعریف، ص157.</ref> و نزدیک باب شامی<ref>رسائل فی تاریخ المدینه، ص16.</ref> بود. 

==مالک==
به گفته برخی، حفر کننده چاه بضاعه، زن یهودی به همین نام بوده است و پس از پر شدن آن، برخی از افراد بنی‌ساعده آن را دوباره حفر کردند.<ref name=":0">انساب الاشراف، ج1، ص537-538.</ref> 

==مورده استفاده پیامبر(ص)==
آب چاه بضاعه بارها مورد استفاده [[حضرت محمد(ص)]] بوده و گزارش‌هایی درباره نوشیدن آب آن، وضوگرفتن و مضمضه کردن توسط وی وجود دارد.<ref>مسند أبی یعلی، ج13، ص511؛ تاریخ المدینه، ج1، ص157؛ الطبقات، ج1، ص503، 505.</ref> برخی گزارش‌ها، از شفابخش بودن آب چاه به جهت استفاده پیامبر(ص) از آن و [[تبرک|متبرک]] شدن آب خبر داده‌اند.<ref>البلدان، ص84؛ معجم البلدان، ج1، ص442؛ امتاع الاسماع، ج7، ص351.</ref> بر پایه نقلی، حضرت محمد(ص) به شستشوی بیماران با آب چاه بضاعه برای شفا یافتن سفارش می‌کرد و گویا پس از انجام این کار بیمار از درد رها می‌شد.<ref>الطبقات، ج1، ص505؛ انساب الاشراف، ج1، ص537.</ref>

==در روایات==
گفته شده، حدیث مشهور [[حضرت محمد(ص)|نبوی(ص)]] درباره ویژگی‌های آب پاک<ref group="یادداشت">أن الماء طهور ما لم یتغیر لونه او طعمه او ریحه. آب پاک است مشروط به عدم تغییر رنگ، طعم یا بوی آن.</ref><ref>عمدة القاری، ج3، ص159.</ref> در کنار این چاه گفته شده است.<ref>عوالی اللئالی، ج2، ص15.</ref> در روایتی دیگر از پیامبر(ص) در مورد جواز وضو با آب چاه بضاعه با وجود ریخته شدن نجاسات در آن سؤال شد و وی در پاسخ آب را پاک دانست به‌طوری که چیزی آن را نجس نمی‌کند.<ref group="یادداشت">فرمود: «آب پاک است و چیزی آن را نجس نمی‌کند».</ref><ref>سنن ابی داود، ج1، ص23-24؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج3، ص86؛ سنن ترمذی، ج1، ص45.</ref> این دو روایت، بویژه روایت اخیر که به حدیث بئر بضاعه شهرت دارد زمینه‌ساز مباحث فقهی پرشماری در باب طهارت در منابع فقهی شده است.<ref>نک: الام، ج1، ص23-25؛ المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص52؛ المغنی، ج1، ص25-26.</ref>

==وقف==
در سده چهاردهم قمری، شاهین الجمالی رئیس خادمان [[مسجدالنبی(ص)|مسجد نبوی(ص)]]، دو باغ کنار این چاه را خرید. وی مسجد و حوضی در کنار این چاه بنا کرد و باغ یاد شده را برای تعمیر مسجد، چاه و حوض وقف کرد.<ref>موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص777.</ref> خیاری مدینه‌شناس معاصر، چاه را در بنایی متعلق به یکی از شهروندان مدنی به نام شریف زید گزارش کرده است.<ref>تاریخ معالم المدینه، ص262-263.</ref> بعدها شریف زید این باغ را وقف کرد.<ref>مدینه‌شناسی، ص296.</ref>

==ویژگی‌ها==
گویند چاه بضاعه به جهت قرارداشتن در مسیر سیلاب‌ها و نیز کم ارتفاع بودن منطقه آن، در معرض زباله‌ها و نجاسات اطراف قرار داشت؛ ولی به سبب زیادی آب، اثر آن ملموس نبود.<ref>تاریخ المدینة، ج1، ص156-157؛ بهجة النفوس، ج1، ص308؛ وفاء الوفا، ج3، ص130.</ref>

اندازه دهانه چاه در سده سوم قمری، هفت ذرع<ref group="یادداشت">نزدی به ۳/۵ متر.</ref> و ژرفای آبِ آن در هنگام فراوانی آب، تا نصف قامت انسان بیان شده است.<ref>سنن ابی داود، ج1، ص23-24.</ref> در سده هشتم قمری ژرفای چاه یازده و اندی ذراع<ref group="یادداشت">نزدیک به ۵/۵ متر.</ref> گزارش شده و ژرفای آب آن یک ذرع<ref group="یادداشت">نزدیک به نیم متر.</ref> بیان شده است.<ref>التعریف، ص157.</ref> برخی از معاصران نیز، قطر چاه را پنج ذرع<ref>نزدیک به۲/۵ متر.</ref> و ژرفای آن را ده متر ذکر کرده‌اند.<ref>مدینه‌شناسی، ص296-297.</ref>

چاه در دوره‌های مختلف، مورد توجه جغرافی‌دانان و جهانگردان بوده است و با مختصات خاص هر دوره معرفی شده است. مجاورت با [[سقیفه بنی‌ساعده]]،<ref>معجم ما استعجم، ج1، ص255.</ref> گنبد حجرالزیت،<ref>رحله ابن جبیر، ص157؛ رحله ابن بطوطه، ج1، ص362.</ref> واقع شدن در جهت غربی چاه حاء،<ref>التعریف، ص157.</ref> مجاورت با باغی به نام فیروزیه<ref>میقات الحج، ش15، ص68، «الحرمان الشریفان فی کتاب الحقیقه و المجاز».</ref> از ویژگی‌های مورد اشاره در این آثار است.

==امروزه==
نجفی در کتاب مدینه‌شناسی خود، از ساختمان‌سازی در اطراف چاه و ویرانی آن در اثر بی‌توجهی خبر داده است.<ref>مدینه‌شناسی، ص296-297.</ref> این منطقه، در توسعه مسجد و حرم نبوی(ص) در دوره ملک فهد [[آل سعود|سعودی]] (حک: ۱۴۰۲–۱۴۲۶ق) تخریب شد.<ref>تاریخ معالم المدینه، ص263، پاورقی1.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==

{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22093/چاه-ب-ضاعه
 | عنوان = چاه بضاعه
 | نویسنده = مرتضی حسنی نسب، ابوالفضل ربانی 
}}

*'''الام'''، محمد بن ادریس الشافعی (م ۲۰۴ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۳ق.
*'''امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع'''، احمد بن علی المقریزی (-۸۴۵ق) به کوشش محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
*'''انساب الاشراف'''، احمد بن یحیی البلاذری (-۲۷۹ق)، به کوشش محمد باقر محمودی، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۳۹۴ق.
*'''البلدان'''، ابن الفقیه احمد بن محمد بن اسحاق (-۳۶۵ق)، به کوشش یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۶ق.
*'''بهجة النفوس و الاسرار'''، عبدالله المرجانی (-۶۹۹ق)، به کوشش محمد عبدالوهاب، بیروت، دارالغرب الاسلامی، ۲۰۰۲م.
*'''تاریخ المدینة المنوره (اخبار المدینه النبویه)'''، عمر بن شبّه النمیری (-۲۶۲ق)، به کوشش فهیم محمد شلتوت، قم، دارالفکر، ۱۳۶۸ش.
*'''تاریخ معالم المدینه المنوره ق‍دی‍م‍ا و ح‍دی‍ث‍ا'''، احمد یاسین الخیاری(-۱۳۸۰ق)، ریاض، مکتبه الملک فهد، ۱۴۱۹ق.
*'''التعریف بما آنست الهجره من معالم دارالهجره'''، محمد بن احمد المطری (-۷۴۱ق)، به کوشش الرحیلی، ریاض، دارالملک عبدالعزیز، ۱۴۲۶ق.
*'''رحلة ابن جبیر'''، محمد بن احمد (-۶۱۴ق)، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
*'''رسائل فی تاریخ المدینه المنوره'''، حمد الجاسر، ریاض، دارالیمامه، ۱۳۹۲ق.
*'''سنن ابی داود'''، ابو داود سلیمان بن الاشعث (-۲۷۵ق)، به کوشش سعید اللحام، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۰ق.
*'''سنن الترمذی'''، محمد عیسی الترمذی (-۲۷۹ق)، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۲ق.
*'''سنن الدار قطنی'''، علی بن عمر الدارقطنی (-۳۸۵ق)، به کوشش منصور بن سید الشوری، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
*'''الطبقات الکبری'''، محمد بن سعد (م۲۳۰ق)، بیروت، دارالصادر، ۱۴۱۸ق.
*'''عمدة القاری'''، محمود بن احمد البدرالعینی (-۸۵۵ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
*'''عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه'''، ابن ابی‌جمهور (-۸۸۰ق)، به کوشش مجتبی عراقی، قم، سید الشهداء، ۱۴۰۳ق.
*'''المبسوط'''، محمد بن احمد السرخسی (-۴۸۳ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
*'''مدینه شناسی'''، سید محمد باقر نجفی، تهران، شرکت قلم، ۱۳۶۴ش.
*'''مراصد الاطلاع ع‍ل‍ی اس‍م‍اء الام‍ک‍ن‍ه و ال‍ب‍ق‍اع'''، و ه‍و م‍خ‍ت‍ص‍ر م‍ع‍ج‍م ال‍ب‍ل‍دان ل‍ی‍اق‍وت، صفی‌الدین عبدالمومن بن عبدالحق (-۷۳۹ق)، به کوشش علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
*'''مسند ابی یعلی'''، احمد بن علی بن المثنی (-۳۰۷ق)، به کوشش حسین سلیم، بیروت، دارالمأمون للتراث.
*'''مسند الامام احمد بن حنبل'''، احمد بن حنبل (-۲۴۱ق)، بیروت، دارالصادر، بی تا.
*'''المعالم الاثیره'''، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۱ق.
*'''معجم البلدان'''، یاقوت بن عبدالله الحموی (-۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
*'''معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع'''، عبدالله بن عبدالعزیز البکری (-۴۸۷ق)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق.
*'''المغنی'''، عبدالله بن قدامه (-۶۲۰ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه.
*'''موسوعه مرآة الحرمین الشریفین'''، ایوب صبری باشا (-۱۲۹۰ق)، القاهره، دارالآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
*'''میقات الحج'''، نیم ساله، تهران، نمایندگی ولی فقیه در حج امور حج و زیارت.
*'''وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی (-۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
{{پایان}}
[[رده:چاه‌های مدینه]]