در حال ویرایش چاه روحاء

{{جعبه اطلاعات پدیده‌های طبیعی
 | عنوان = چاه روحاء
 | تصویر = چاه روحاء.jpg
 | اندازه تصویر = 
 | پیوند تصویر = 
 | توضیح تصویر = 
 | نوع = 
 | نام‌های دیگر = سجسج.
 | وبگاه = 
 | مکان = جنوب غربی [[مدینه]]، در وادی روحاء.
 | طول = 
 | عرض =
 | مساحت = 
 | ارتفاع = 
 | ژرفا = 
 | حجم = 
 | کرانه = 
 | جزیره‌ها = 
 | سرچشمه = 
 | رشته کوه = 
 | ریزشگاه = 
 | گونه = 
 | ویژگی‌های جغرافیایی = آب و هوای خوش و معتدل.
 | قدمت = 
 | بزرگ‌داشته شده نزد = 
 | یاد شده در = 
 | ویژگی یاد شده در متون مذهبی = نوشیدن حضرت محمد(ص) از آب آن و نماز خواندن کنار آن، نماز خواندن حضرت موسی(ص) کنار آن.
 | باورها = 
 | اسطوره‌ها = 
 | احکام = 
 | آیین‌ها = 
 | وقایع تاریخی = به باور برخی، جنگ [[امام علی(ع)]] با جنیان در محل این چاه بوده است.
 | توصیه‌های مذهبی = 
 | گفته‌های مشهور = 
 | بناها = 
 | طول جغرافیایی = 39.161775
 | عرض جغرافیایی = 24.078117
}}
'''چاه رَوْحاء''' یا '''سَجسَج'''، چاهی در جنوب غرب [[مدینه]] بوده، که در وادی خوش آب و هوای روحاء قرار داشته است. حضرت محمد(ص) در جریان [[غزوه بدر|نبرد بدر]]، از آن نوشیده و کنار آن نماز خوانده و به گفته او [[حضرت موسی(ع)]] نیز کنار این چاه نماز خوانده است.  

به باور برخی، این چاه همان چاهی است که [[امام علی(ع)]] در آنجا با جنیان جنگیده است. چاهی با نام حوراء، امروزه نیز موجود است. 
 
==نام==
بر اساس گزارشی، [[تبع اسعد حمیری|تُبع اسعد حمیری]] از پادشاهان [[یمن]]، در نیمه نخست سده پنجم میلادی، هنگام بازگشت از [[مدینه]]، در کنار چاه روحاء به استراحت پرداخت و آنجا را روحاء نامید.<ref>المغانم المطابة، ص160-161؛ معجم البلدان، ج3، ص76؛ مراصد الاطلاع، ج2، ص637.</ref> بر پایه برخی گزارش‌ها درباره [[غزوه بدر]]، [[حضرت محمد(ص)]] در شب چهارشنبه نیمه رمضان به روحاء رسید و در آنجا مدتی استراحت کرد و نماز خواند؛<ref>المغازی، ج1، ص46؛ وفاء الوفاء، ج3، ص165.</ref> این مورد نیز، در نامگذاری این محل به روحاء می‌تواند مؤثر باشد.<ref name=":0" />

این چاه در وادی روحاء قرار داشت. از آنجا که وادی روحاء، از وادی‌های خوش آب و هوای مدینه بود و در سخنی از حضرت محمد(ص) نیز بر آن تصریح شده<ref>تاریخ المدینة، ج1، ص78؛ الروض الانف، ج5، ص119؛ وفاء الوفاء، ج4، ص90.</ref> گاه چاه روحاء را با نام چاه «سَجسَج» به معنای هوای معتدل<ref name=":1">الازمنة والامکنة، ص174.</ref> نیز می‌شناسند.<ref>معجم ما استعجم، ج3، ص958؛ البدایة و النهایة، ج3، ص261؛ وفاء الوفاء، ج4، ص83.</ref> 
==مکان==
چاه روحاء، در وادیی به همین نام، در ۷۴ کیلومتری جنوب غربی [[مدینه]] قرار داشته است.<ref>اسد الغابه، ج1، ص232، 618، «پاورقی»؛ سبل الهدی، ج3، ص175؛ معالم الاثیرة، ص131.</ref> این وادی، به سبب وجود چاه‌های پرشمار<ref>وفاء الوفا، ج3، ص165؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص814.</ref> و نیز داشتن هوای مناسب<ref>وفاء الوفا ج4، ص90.</ref> از [[رباط|منزلگاه‌های]] مورد توجه کاروان‌ها، میان [[مکه]] و مدینه بوده است. 
==وادی روحاء==
به باور سمهودی  (م.۹۱۱ق)، «روحاء» نام یک وادی<ref group="یادداشت">خشکرود.</ref> بوده است.<ref name=":0">وفاء الوفاء، ج4، ص83.</ref> برخی گزارشها حاکی است که در وادی روحاء، چاه‌های پرشماری وجود داشته که به تدریج با هجوم سنگریزه‌ها پر شده و تنها چاه روحاء باقی مانده است.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص165؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص814.</ref> 

اشاره شده در ناحیه روحاء و در مجاورت چاه، آثار حضرت محمد(ص) بجا مانده است؛ ولی نوع آثار را مشخص نکرده‌اند. نیز از وجود دو قصر و چاه‌های بسیار از جمله چاهی معروف به چاه مروان که در مجاورت آن [[برکه|برکه‌ای]] از هارون الرشید تعبیه شده و چاه عثمان بن عفان و چند چاه دیگر در روحاء خبر داده‌اند.<ref>نک: وفاء الوفاء، ج4، ص84؛ حجاز در صدر اسلام، ص199.</ref>

حضرت محمد(ص) این وادی را سَجسَج،<ref group="یادداشت">به معنای هوای معتدل.</ref><ref name=":1" /> نامید و آن را برترین وادی‌های عرب دانست.<ref name=":2" /> 

==چاه ذات‌العلم==
بر پایه گزارش ابن جبیر (م.۶۱۴ق)، میانه منزلگاه بدر و منزلگاه صَفرا، چاهی به نام چاه «ذات العَلَم» وجود داشته، که گفته شده [[امام علی(ع)]] در آنجا با جنیان جنگیده و به نام روحاء شناخته می‌شود.<ref>تذکرة بالاخبار، ص149.</ref> گزارش ابن بطوطه (م.۷۷۹ق) نیز، مؤید این است که در وادی روحاء، چاهی به نام ذات العلم وجود داشته است.<ref>رحلة ابن بطوطة، ج1، ص365.</ref> برخی دیگر، ذات العلم را در سمت مقابل روحاء توصیف کرده‌اند.<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص22؛ الرحلات المغربیة، ص331.</ref>

==ویژگی‌ها==
چاه روحاء را به سبب استقرار در منطقه‌ای خوش آب و هوا، بهشتی وصف کرده‌اند.<ref>احسن التقاسیم، ص166؛ الازمنة و الامکنة، ص174؛ وفاء الوفاء، ج4، ص83.</ref> مؤید این مطلب، گزارش سخنی از [[حضرت محمد(ص)]] است در اینکه وادی روحاء از وادی‌های بهشتی است.<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص164؛ حجاز در صدر اسلام ص199.</ref>

==تبرک==
[[پرونده:مسجد بئر الروحاء.jpg|بندانگشتی|مسجد بئر الروحاء، در نزدیکی چاه روحاء.]]
بر پایه گزارش سیره‌نویسان، هنگام رفتن [[حضرت محمد(ص)]] برای [[غزوه بدر]] پس از توقف در [[چاه سقیا]]، به سمت چاه روحاء رهسپار شد و سر این چاه استراحت کرد و از آب آن نوشید.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص614؛ سبل الهدی، ج4، ص25.</ref> واقدی (م.۲۰۷ق)، به نمازخواندن پیامبر(ص) در روحاء تصریح کرده و افزوده که پیامبر(ص) در آنجا برای نجات مردم از بزرگان قریش دعا کرد.<ref name=":2">المغازی، ج1، ص46-47؛ امتاع الاسماع، ج1، ص92.</ref><ref group="یادداشت">در آگاهی متفاوتی، عُمیر بن سلمه گزارش داده که در یک مأموریت به همراه پیامبر(ص) از برخی آب‌های وادی روحاء که محصور در بستان‌ها و باغهایی بوده، گذشته‌اند (که به احتمال می‌تواند منظور همین چاه روحاء باشد).</ref><ref>اسد الغابه، ج3، ص792.</ref> 

در نقل نبوی(ص)، از عبور کردن و نماز خواندن [[حضرت موسی(ع)]] در اینجا یاد شده و گفته شده هفتاد پیامبر بزرگ در این محل نماز خوانده‌اند. مسلمانان بعدها، همین‌جا یا جایی در نزدیکی آن را به مسجد شرف الروحاء تبدیل کردند.<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص83-84؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص814.</ref> 

==امروزه==
تاریخ‌های محلی مدینه، از سده ششم تا منابع معاصر، که معمولاً چاه‌های مدینه مرتبط با [[حضرت محمد(ص)]] را معرفی کرده‌اند، هیچ‌کدام از چاه روحاء نام نبرده‌اند. 

با این همه، در سفرنامه‌های فارسی دوره [[قاجار|قاجاریه]] از چاه روحاء به عنوان یکی از [[رباط|منازل]] از [[مکه]] به [[مدینه]] معرفی شده که پیش و پس از آن به ترتیب منزل‌های «بئر شریوف» و «بئر علی» قرار داشته است.<ref>سفرنامه سیف الدوله، ص139، «پاورقی»؛ سفرنامه میرزا محمد حسین، فراهانی، ص218.</ref> [[فرهاد میرزا معتمدالدوله|فرهاد میرزا]] (م.۱۳۰۵ق)، در سفرنامه خود تصریح می‌کند که به سرچاه روحاء که آب داشته رفته، ولی چاه عمیق بوده است.<ref>سفرنامه فرهاد میرزا، ص137.</ref>

بر پایه گزارشی در سال ۱۴۳۸ق، این چاه امروزه نیز موجود است.<ref>[https://www.masrawy.com/islameyat/sera-hayat_elrasoul/details/2017/7/10/1117741 هنا صلى النبي ومر سبعون نبيًا في طريقهم للحج]، مصراوی، [https://web.archive.org/web/20200404000758/https://www.masrawy.com/islameyat/sera-hayat_elrasoul/details/2017/7/10/1117741/بالفيديو-والصور-هنا-صلى-النبي-ومر-سبعون-نبي-ا-في-طريقهم-للحج نسخه بایگانی شده]، گرفته شده در ۱۶ فروردین ۱۳۹۹ش. </ref>

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==

{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22102/چاه-ر-و-حاء
 | عنوان = چاه روحاء
 | نویسنده = علی احمدی میرآقا 
}}

*'''احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم'''، محمد بن احمد المقدسی ( -۳۸۰ق.)، قاهره، مکتبه مدبولی، ۱۴۱۱ق.
*'''الازمنة و الامکنه'''، احمد المرزوقی ( -۴۲۱ق.)، به کوشش المنصور، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
*'''اسد الغابه فی معرفه الصحابه'''، علی بن محمد ابن الاثیر (۵۵۵-۶۳۰ق.)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
*'''امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع'''، احمد بن علی المقریزی ( -۸۴۵ق.) به کوشش محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
*'''البدایه و النهایه فی التاریخ'''، اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۰-۷۷۴ق.)، بیروت، مکتبه المعارف، ۱۴۱۱ق.
*'''تاریخ المدینة المنورة'''، عمر بن شبه النمیری ( -۲۶۲ق.)، به کوشش شلتوت، قم، دارالفکر، ۱۴۱۰ق.
*'''تذکرة بالاخبار عن اتفاقات الاسفار'''، محمد بن احمد بن جبیر ( -۶۱۴ ق.)، ابوظبی، بیروت، المؤسسة العربیة دارالسویدی، ۲۰۰۸ م.
*'''حجاز در صدر اسلام'''، صالح احمد العلی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۷۵ش.
*'''الرحلات المغربیة و الاندلسیة'''، عواطف محمد یوسف نواب، الریاض، مکتبة الملک فهد، ۱۴۱۷ق.
*'''رحله ابن بطوطه (ت‍ح‍ف‍ه ال‍ن‍ظار ف‍ی غ‍رائ‍ب الام‍ص‍ار و ع‍ج‍ائ‍ب الاس‍ف‍ار)'''، ابن بطوطه ( -۷۷۹ق.)، تحقیق عبدالهادی تازی، رباط، اکادیمیه المملکه المغربیه، ۱۴۱۷ق.
*'''الروض الانف فی شرح السیره النبویه لابن هشام'''، عبدالرحمن بن عبدالله السهیلی ( -۵۸۱ق.)، به کوشش عبدالرحمن الوکیل، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۲ق.
*'''سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد'''، محمد بن یوسف الشمس الشامی ( -۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
*'''سفرنامه سیف الدوله (سفرنامه مکه)'''، سیف الدوله سلطان محمد (قرن ۱۴ ق.) تهران، نشر نی، ۱۳۶۴ش.
*'''سفرنامه فرهاد میرزا (ه‍دای‍ه ال‍س‍ب‍ی‍ل و ک‍ف‍ای‍ه ال‍دل‍ی‍ل)'''، فرهاد میرزا معتمد الدوله، تصحیح غلام رضا طباطبایی، تهران، علمی، ۱۳۶۶ش.
*'''سفرنامه میرزا محمد حسین فراهانی'''، محمد حسین فراهانی (قرن ۱۴ ق.)، به کوشش گلزاری، تهران، فردوسی، ۱۳۶۲ش.
*'''مراصد الاطلاع ع‍ل‍ی اس‍م‍اء الام‍ک‍ن‍ه و ال‍ب‍ق‍اع'''، و ه‍و م‍خ‍ت‍ص‍ر م‍ع‍ج‍م ال‍ب‍ل‍دان ل‍ی‍اق‍وت، صفی‌الدین عبدالمومن بن عبدالحق ( -۷۳۹ق.)، به کوشش علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
*'''المعالم الاثیرة'''، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۱ق.
*'''معجم البلدان'''، یاقوت بن عبدالله الحموی ( -۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
*'''معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع'''، عبدالله بن عبدالعزیز البکری ( -۴۸۷ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق.
*'''المغازی'''، محمد بن عمر الواقدی ( -۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۴۰۹ق.
*'''المغانم المطابه'''، محمد بن یعقوب فیروزآبادی( -۸۱۷ ق.)، به کوشش حمد الجاسی، الریاض، دارالیمامة، ۱۳۸۹ ق.
*'''موسوعه مرآة الحرمین الشریفین'''، ایوب صبری باشا ( -۱۲۹۰ق.)، القاهرة، دارالآفاق العربیة، ۱۴۲۴ق.
*'''وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی ( -۹۱۱ق.)، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
{{پایان}}

[[رده:چاه‌های مدینه]]