در حال ویرایش چاه رومه
این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.
| نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''چاه رُومَه'''، یکی از چاه‌های مشهور و [[تبرک|متبرک]] [[مدینه]]، که در شمال شرقی [[وادی عقیق]] قرار دارد. | |||
'''چاه رُومَه | |||
<br /> | |||
==نام== | == نام == | ||
به گمان، دلیل نامگذاری چاه رومه، واقع شدن در زمینی به همین نام<ref>معجم البلدان، ج3، ص104.</ref> یا نسبت آن به شخصی به نام رومه غفاری است.<ref>الاماکن، ص102؛ تاریخ معالم المدینه، ص257.</ref | به گمان، دلیل نامگذاری چاه رومه، واقع شدن در زمینی به همین نام<ref>معجم البلدان، ج3، ص104.</ref> یا نسبت آن به شخصی به نام رومه غفاری است.<ref>الاماکن، ص102؛ تاریخ معالم المدینه، ص257.</ref> | ||
==مکان== | ==مکان == | ||
چاه رومه، از چاه‌های هفتگانه [[متبرک]] است که در شمال غرب [[مدینه]] و در قسمت شمال شرقی [[وادی عقیق]] قرار دارد.<ref>نک: اطلس تاریخ اسلام، ج1، ص306.</ref> | چاه رومه، از چاه‌های هفتگانه [[متبرک]] است که در شمال غرب [[مدینه]] و در قسمت شمال شرقی [[وادی عقیق]] قرار دارد.<ref>نک: اطلس تاریخ اسلام، ج1، ص306.</ref> | ||
==پیشینه== | == پیشینه == | ||
===پیش از اسلام=== | === پیش از اسلام === | ||
بر پایه گزارشی، [[تبع اسعد حمیری]]<ref group="یادداشت">از پادشاهان [[یمن]]، در نیمه نخست سده پنجم میلادی.</ref> هنگام اقامت در [[مدینه]] از بدی آب چاهی که خود حفر کرده بود<ref group="یادداشت">این چاه، به بئرالملک شهرت داشت.</ref> شکوه کرد. زنی از بنی‌زُرَیق از تیره‌های [[خزرج]]، آب چاه رومه را برایش آورد و وی به تلافی، ثروتی فراوان به او بخشید.<ref>معجم البلدان، ج1، ص300؛ وفاء الوفاء، ج3، ص138.</ref> اگر این خبر درست باشد، چاه پیشینه‌ای دیرینه دارد. | بر پایه گزارشی، [[تبع اسعد حمیری]]<ref group="یادداشت">از پادشاهان [[یمن]]، در نیمه نخست سده پنجم میلادی.</ref> هنگام اقامت در [[مدینه]] از بدی آب چاهی که خود حفر کرده بود<ref group="یادداشت">این چاه، به بئرالملک شهرت داشت.</ref> شکوه کرد. زنی از بنی‌زُرَیق از تیره‌های [[خزرج]]، آب چاه رومه را برایش آورد و وی به تلافی، ثروتی فراوان به او بخشید.<ref>معجم البلدان، ج1، ص300؛ وفاء الوفاء، ج3، ص138.</ref> اگر این خبر درست باشد، چاه پیشینه‌ای دیرینه دارد. | ||
برخی، مالک نخستین این چاه را شخصی [[یهودیت|یهودی]] دانسته‌اند.<ref>الاستیعاب، ج3، ص1039.</ref> گزارش‌های دوره‌های بعد، درباره وجود آثاری از عبادتگاهی کهن متعلق به یهودیان در کنار چاه،<ref>المعارف، ص192؛ الاستیعاب، ج3، ص103.</ref> می‌تواند تأییدکننده این باور باشد. | برخی، مالک نخستین این چاه را شخصی [[یهودیت|یهودی]] دانسته‌اند.<ref>الاستیعاب، ج3، ص1039.</ref> گزارش‌های دوره‌های بعد، درباره وجود آثاری از عبادتگاهی کهن متعلق به یهودیان در کنار چاه،<ref>المعارف، ص192؛ الاستیعاب، ج3، ص103.</ref> می‌تواند تأییدکننده این باور باشد. | ||
===خریداری و وقف توسط عثمان=== | === خریداری و وقف توسط عثمان === | ||
آب مدینه با مزاج [[مهاجرین|مهاجران]] سازگار نبود و با توجه به این که آب چاه رومه بویژه در غیر فصل‌های بارندگی از منابع تأمین آب مدنیان به شمار می‌آمد، صاحب چاه آب را به بهای گزافی به آنها می‌فروخت. [[حضرت محمد(ص)]] به وی پیشنهاد کرد که در مقابل چشمه‌ای در بهشت آن را واگذار کند؛ ولی او با اشاره به عیال‌وار بودن، پیشنهاد پیامبر(ص) را نپذیرفت.<ref name=":0" /> | آب مدینه با مزاج [[مهاجرین|مهاجران]] سازگار نبود و با توجه به این که آب چاه رومه بویژه در غیر فصل‌های بارندگی از منابع تأمین آب مدنیان به شمار می‌آمد، صاحب چاه آب را به بهای گزافی به آنها می‌فروخت. [[حضرت محمد(ص)]] به وی پیشنهاد کرد که در مقابل چشمه‌ای در بهشت آن را واگذار کند؛ ولی او با اشاره به عیال‌وار بودن، پیشنهاد پیامبر(ص) را نپذیرفت.<ref name=":0" /> | ||
[[عثمان بن عفان]]، با شنیدن تمایل پیامبر برای خرید چاه توسط مسلمانان،<ref name=":0">صحیح البخاری، ج3، ص74؛ المغنی، ج4، ص201.</ref> چاه را خریداری کرده و آب آن را وقف کرد.<ref>الطبقات، ج1، ص506؛ الاماکن، ص102.</ref> برخی، خرید چاه را در دو مرحله دانسته‌اند که در مرحله نخست، چاه یک روز در اختیار صاحب قبلی و روز دیگر مورد استفاده مسلمانان بوده است.<ref>تاریخ معالم المدینه، ص258.</ref> منابع، رقم‌های مختلفی مانند ۲۰ تا ۳۵ هزار درهم و در گزارشی دیگر، ۴۰۰ دینار را به عنوان مبلغ پرداختی عثمان برای خرید چاه بیان کرده‌اند.<ref | [[عثمان بن عفان]]، با شنیدن تمایل پیامبر برای خرید چاه توسط مسلمانان،<ref name=":0">صحیح البخاری، ج3، ص74؛ المغنی، ج4، ص201.</ref> چاه را خریداری کرده و آب آن را وقف کرد.<ref>الطبقات، ج1، ص506؛ الاماکن، ص102.</ref> برخی، خرید چاه را در دو مرحله دانسته‌اند که در مرحله نخست، چاه یک روز در اختیار صاحب قبلی و روز دیگر مورد استفاده مسلمانان بوده است.<ref>تاریخ معالم المدینه، ص258.</ref> منابع، رقم‌های مختلفی مانند ۲۰ تا ۳۵ هزار درهم و در گزارشی دیگر، ۴۰۰ دینار را به عنوان مبلغ پرداختی عثمان برای خرید چاه بیان کرده‌اند.<ref>نک: الطبقات، ج1، ص506؛ الاستیعاب، ج3، ص1040؛ وفاء الوفاء، ج3، ص136.</ref> | ||
عثمان، در محاصره مخالفان در سال ۳۵ق. خرید و وقف چاه رومه را از کارهای برجسته خود عنوان کرد.<ref>سنن النسائی، ج6، ص47؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج1، ص59، 70؛ تاریخ المدینه، ج1، ص152.</ref> روایت‌های پرشماری، درباره فضیلت چاه رومه و رابطه آن با عثمان در منابعی که نویسندگان آن [[اهل سنت]] هستند، وجود دارد؛<ref>نک: تاریخ دمشق، ج39، ص72، 331، 335.</ref> مانند نسبت حفر چاه به عثمان و بهشتی بودن حفرکننده آن با وعده پیامبر(ص)، یا بهترین وقف خواندن آن از جانب پیامبر(ص)<ref>اثارة الترغیب، ج2، ص368.</ref> و نیز دعای وی مبنی بر وجوب بهشت بر عثمان به جهت این وقف.<ref>الطبقات، ج1، ص506.</ref> | عثمان، در محاصره مخالفان در سال ۳۵ق. خرید و وقف چاه رومه را از کارهای برجسته خود عنوان کرد.<ref>سنن النسائی، ج6، ص47؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج1، ص59، 70؛ تاریخ المدینه، ج1، ص152.</ref> در دوره عثمان این چاه به نام چاه عثمان شهرت یافت.<ref>الاستذکار، ص66؛ معجم مااستعجم، ج4، ص1256.</ref> روایت‌های پرشماری، درباره فضیلت چاه رومه و رابطه آن با عثمان در منابعی که نویسندگان آن [[اهل سنت]] هستند، وجود دارد؛<ref>نک: تاریخ دمشق، ج39، ص72، 331، 335.</ref> مانند نسبت حفر چاه به عثمان و بهشتی بودن حفرکننده آن با وعده پیامبر(ص)، یا بهترین وقف خواندن آن از جانب پیامبر(ص)<ref>اثارة الترغیب، ج2، ص368.</ref> و نیز دعای وی مبنی بر وجوب بهشت بر عثمان به جهت این وقف.<ref>الطبقات، ج1، ص506.</ref> | ||
ابن شبه (م.۲۶۲ق)، گزارشی آورده که بر پایه آن ماجرای خرید چاه رومه در دوره حکومت عثمان روی داده است و هزینه آن از بیت‌المال پرداخت شده است.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص153-154.</ref> | ابن شبه (م.۲۶۲ق)، گزارشی آورده که بر پایه آن ماجرای خرید چاه رومه در دوره حکومت عثمان روی داده است و هزینه آن از بیت‌المال پرداخت شده است.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص153-154.</ref> | ||
===از سده سوم تا هفتم=== | === از سده سوم تا هفتم === | ||
در سده سوم قمری، مردم [[مدینه]] در بخشی از سال از آب این چاه استفاده می‌کردند.<ref>الاعلاق النفیسه، ص313.</ref> در سده چهارم نیز، از آب این چاه برای سیراب کردن مردم در [[مسجدالنبی(ص)]] استفاده می‌شد.<ref>المناسک، ص421.</ref> در سده هفتم قمری چاه، سنگ چین و قطر آن ۸ ذرع<ref group="یادداشت">حدود ۴متر.</ref> و عمق آن ۱۸ذرع<ref group="یادداشت">حدود ۹متر.</ref> گزارش شده، که عمق آب آن نزدیک به یک متر بوده است.<ref>الدرة الثمینه، ص63.</ref> | در سده سوم قمری، مردم [[مدینه]] در بخشی از سال از آب این چاه استفاده می‌کردند.<ref>الاعلاق النفیسه، ص313.</ref> در سده چهارم نیز، از آب این چاه برای سیراب کردن مردم در [[مسجدالنبی(ص)]] استفاده می‌شد.<ref>المناسک، ص421.</ref> در سده هفتم قمری چاه، سنگ چین و قطر آن ۸ ذرع<ref group="یادداشت">حدود ۴متر.</ref> و عمق آن ۱۸ذرع<ref group="یادداشت">حدود ۹متر.</ref> گزارش شده، که عمق آب آن نزدیک به یک متر بوده است.<ref>الدرة الثمینه، ص63.</ref> | ||
| خط ۶۹: | خط ۳۱: | ||
در اوائل سده هشتم قمری، چاه به جهت بی‌توجهی ویران شده و تنها اثری از آن بر جای مانده بود؛<ref>التعریف، ص159.</ref> تا این که در سال ۷۴۸ق. قاضی [[مکه]] احمد بن محمد طبری در هنگام زیارت مدینه با هزینه شخصی به تعمیر چاه و بالابردن دیواره آن در حدود یک متر پرداخت و با لایروبی چاه، آب آن را افزود.<ref>المغانم المطابه، ج4، ص644؛ وفاء الوفاء، ج3، ص139؛ اتحاف الوری، ج3، ص235.</ref> در دوره [[آل سعود|عثمانی]]، چاه لایروبی و دورچینی آن بازسازی شد. در این دوره، قطر چاه چهار متر و عمق آن ۱۲ متر گزارش شده است. در کنار چاه، حوضی ساخته و حجره‌ای نیز برای استراحت قرار داده شده بود.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص429-430.</ref> | در اوائل سده هشتم قمری، چاه به جهت بی‌توجهی ویران شده و تنها اثری از آن بر جای مانده بود؛<ref>التعریف، ص159.</ref> تا این که در سال ۷۴۸ق. قاضی [[مکه]] احمد بن محمد طبری در هنگام زیارت مدینه با هزینه شخصی به تعمیر چاه و بالابردن دیواره آن در حدود یک متر پرداخت و با لایروبی چاه، آب آن را افزود.<ref>المغانم المطابه، ج4، ص644؛ وفاء الوفاء، ج3، ص139؛ اتحاف الوری، ج3، ص235.</ref> در دوره [[آل سعود|عثمانی]]، چاه لایروبی و دورچینی آن بازسازی شد. در این دوره، قطر چاه چهار متر و عمق آن ۱۲ متر گزارش شده است. در کنار چاه، حوضی ساخته و حجره‌ای نیز برای استراحت قرار داده شده بود.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص429-430.</ref> | ||
==تبرک== | == تبرک == | ||
گزارش‌هایی از استفاده مکرر [[حضرت محمد(ص)]] از آب این چاه و نیز [[تبرک|متبرک]] نمودن آن وجود دارد.<ref>الطبقات، ج1، ص504؛ انساب الاشراف، ج1، ص536.</ref> | گزارش‌هایی از استفاده مکرر [[حضرت محمد(ص)]] از آب این چاه و نیز [[تبرک|متبرک]] نمودن آن وجود دارد.<ref>الطبقات، ج1، ص504؛ انساب الاشراف، ج1، ص536.</ref> | ||
==ویژگی== | == ویژگی == | ||
برخی، آب آن را گواراترین آب منطقه عقیق [[مدینه]] دانسته‌اند.<ref>البلدان، ص83؛ الامکنة و المیاه، ج1، ص520.</ref> | برخی، آب آن را گواراترین آب منطقه عقیق [[مدینه]] دانسته‌اند.<ref>البلدان، ص83؛ الامکنة و المیاه، ج1، ص520.</ref> | ||
==امروزه== | ==امروزه== | ||
چاه رومه، در دوره [[آل سعود|سعودی]] بار دیگر مورد توجه قرار گرفت و بازسازی شد. در کنار آن نیز، مزرعه‌هایی ایجاد شد که به مزرعه رومه شهرت دارند.<ref>بئر رومه، ص.10.</ref> علی حافظ از مدینه شناسان معاصر، چاه را کم‌آب و در حال خشک شدن وصف کرده است. به گفته وی، چاه و زمین‌های اطراف آن در اختیار سازمان اوقاف [[مسجدالنبی(ص)]] بوده است.<ref>فصول من تاریخ المدینه، ص192.</ref> پس از آن سازمان اوقاف، چاه و زمین‌ها را به وزارت کشاورزی اجاره داد و آن وزارت، مزارع نمونه کشاورزی در آنجا ایجاد کرده است.<ref name=":1" /> | چاه رومه، در دوره [[آل سعود|سعودی]] بار دیگر مورد توجه قرار گرفت و بازسازی شد. در کنار آن نیز، مزرعه‌هایی ایجاد شد که به مزرعه رومه شهرت دارند.<ref>بئر رومه، ص.10.</ref> علی حافظ از مدینه شناسان معاصر، چاه را کم‌آب و در حال خشک شدن وصف کرده است. به گفته وی، چاه و زمین‌های اطراف آن در اختیار سازمان اوقاف [[مسجدالنبی(ص)]] بوده است.<ref>فصول من تاریخ المدینه، ص192.</ref> پس از آن سازمان اوقاف، چاه و زمین‌ها را به وزارت کشاورزی اجاره داد و آن وزارت، مزارع نمونه کشاورزی در آنجا ایجاد کرده است.<ref name=":1" /> | ||
| خط ۹۲: | خط ۵۲: | ||
| نویسنده = حسن حیدری | | نویسنده = حسن حیدری | ||
}} | }} | ||
* | * آثار المدینة المنوره، عبدالقدوس الانصاری، مدینه، المکتبه السلفیه، ۱۳۹۳ ق. | ||
* | * اتحاف الوری، عمر بن محمد بن فهد ( -۸۸۵ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۰۸ق. | ||
* | * اثارة الترغیب و التشویق الی المساجد الثلاثه و البیت العتیق، محمد بن اسحاق الخوارزمی ( -۸۲۷ق.)، به کوشش محمد حسین الذهبی، مکه، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق. | ||
* | * الاعلاق النفیسه، ابن رسته ( - قرن۳ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۸۹۲م. | ||
* | * الاستذکار (ال‍ج‍ام‍ع ل‍م‍ذاه‍ب ف‍ق‍ه‍اء الام‍ص‍ار و ع‍ل‍م‍اء الاق‍طار ف‍ی‍م‍ا ت‍ض‍م‍ن‍ه ال‍م‍وطا من م‍ع‍ان‍ی ال‍رای و الآثار و ش‍رح ذل‍ک ک‍ل‍ه ب‍الای‍ج‍از و الاخ‍ت‍ص‍ار)، یوسف بن عبدالله ابن عبدالبر (۳۶۸-۴۶۳ق.)، به کوشش سالم محمد عطا و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق. | ||
* | * الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، یوسف بن عبدالله ابن عبدالبر (۳۶۸-۴۶۳ق.)، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق. | ||
* | * اطلس تاریخ اسلام، گروه نویسندگان، زیر نظر عزیز خوشوقت، تهران، تکا، ۱۳۸۹ش. | ||
* | * الاماکن او ما اتفق لفظه و افترق مسماه من الامکنه، محمد بن موسی الحازمی ( - ۵۸۴ق) | ||
* | * انساب الاشراف، احمد بن یحیی البلاذری ( -۲۷۹ق.)، به کوشش محمد باقر محمودی، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۳۹۴ق. | ||
* | * البلدان، ابن الفقیه احمد بن محمد بن اسحاق ( -۳۶۵ق.)، به کوشش یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۶ق. | ||
* | * بئر رومه، عبدالله بن محمد الحجیلی، جده، شرکة المدینة المنورة، ۱۴۱۷ق. | ||
* | * تاریخ المدینة المنوره(اخبار المدینه النبویه)، عمر بن شبّه النمیری ( -۲۶۲ق.)، به کوشش فهیم محمد شلتوت، قم، دارالفکر، ۱۴۱۰ق. | ||
* | * تاریخ مدینه دمشق، علی بن الحسن ابن عساکر ( -۵۷۱ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق. | ||
* | * التعریف بما آنست الهجره من معالم دارالهجره، محمد بن احمد المطری ( -۷۴۱ق.)، به کوشش الرحیلی، ریاض، دارالملک عبدالعزیز، ۱۴۲۶ق. | ||
* | * الدرة الثمینة، محمد بن النجار، ( - ۶۴۳ق.)، به کوشش حسین شکری، بیروت، دارالارقم. | ||
* | * سنن النسائی، احمد بن علی النسائی (۲۱۵-۳۰۳ق.)، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، ۱۳۴۸ق. | ||
* | * صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل البخاری ( -۲۵۶ق.)، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق. | ||
* | * الطبقات الکبری، محمد بن سعد ( -۲۳۰ق.)، بیروت، دارالصادر، ۱۴۰۹ق. | ||
* | * فصول من تاریخ المدینة المنوره، علی حافظ، جده، شرکة المدینة المنوره، ۱۴۱۷ق. | ||
* | * مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت باشا ( -۱۳۵۳ق.)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق. | ||
* | * مسند الامام احمد بن حنبل، احمد بن حنبل ( -۲۴۱ق.)، بیروت، دارالصادر، بی تا. | ||
* | * المعارف، ابن قتیبه دینوری (۲۱۳-۲۷۶ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، انتشارات شریف الرضی، ۱۳۷۳ش. | ||
* | * معجم البلدان، یاقوت بن عبدالله الحموی ( -۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م. | ||
* | * معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، عبدالله بن عبدالعزیز البکری ( -۴۸۷ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق. | ||
* | * المغانم المطابه، محمد بن یعقوب فیروزآبادی ( -۸۱۷ق.)، مدینه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۳ق. | ||
* | * المغنی، عبدالله بن قدامه ( -۶۲۰ق.)، بیروت، دارالکتب العلمیه. | ||
* | * المناسک و اماکن طرق الحج، ابواسحاق الحربی ( -۲۸۵ق.)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دارالیمامه، ۱۴۰۱ق. | ||
* | * وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، علی بن عبدالله السمهودی ( -۹۱۱ق.)، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||