در حال ویرایش چاه رومه

{{جعبه اطلاعات پدیده‌های طبیعی
 | عنوان = چاه رومه
 | تصویر = چاه رومه.jpg
 | اندازه تصویر = 
 | پیوند تصویر = 
 | توضیح تصویر = 
 | نوع = 
 | نام‌های دیگر = چاه عثمان
 | وبگاه = 
 | مکان = در شمال [[غرب مدینه]] و در شمال شرقی [[وادی عقیق]]
 | طول = 
 | عرض =
 | مساحت = 
 | ارتفاع = 
 | ژرفا = 
 | حجم = 
 | کرانه = 
 | جزیره‌ها = 
 | سرچشمه = 
 | رشته کوه = 
 | ریزشگاه = 
 | گونه = 
 | ویژگی‌های جغرافیایی = 
 | قدمت = 
 | بزرگ‌داشته شده نزد = 
 | یاد شده در = 
 | ویژگی یاد شده در متون مذهبی = [[تبرک]] یافته توسط [[حضرت محمد(ص)]].
 | باورها = 
 | اسطوره‌ها = 
 | احکام = 
 | آیین‌ها = 
 | وقایع تاریخی = خریداری و وقف توسط [[عثمان بن عفان]].
 | توصیه‌های مذهبی = 
 | گفته‌های مشهور = 
 | بناها = 
 | طول جغرافیایی = 39.577283
 | عرض جغرافیایی = 24.492883
}}
'''چاه رُومَه''' یا '''چاه عثمان'''، در [[مدینه]]، در شمال شرقی [[وادی عقیق]] قرار دارد و توسط [[حضرت محمد(ص)]] [[تبرک|متبرک]] شده است. این چاه توسط [[عثمان به عفان]] خلیفه سوم، خریداری و وقف شده است.

امروزه این چاه و زمین‌های اطراف آن، توسط سازمان اوقاف [[عربستان]] به وزرات کشاورزی اجاره داده شده و از آب آن برای آبیاری مزرعه استفاده می‌شود.<br />

==نام==
به گمان، دلیل نامگذاری چاه رومه، واقع شدن در زمینی به همین نام<ref>معجم البلدان، ج3، ص104.</ref> یا نسبت آن به شخصی به نام رومه غفاری است.<ref>الاماکن، ص102؛ تاریخ معالم المدینه، ص257.</ref> در دوره [[عثمان بن عفان]] خلیفه سوم، این چاه به نام چاه عثمان شهرت یافت<ref>الاستذکار، ص66؛ معجم مااستعجم، ج4، ص1256.</ref> و دلیل آن، خریداری و وقف آن توسط عثمان بود.<ref name=":2" /> 

==مکان==
چاه رومه، از چاه‌های هفتگانه [[متبرک]] است که در شمال غرب [[مدینه]] و در قسمت شمال شرقی [[وادی عقیق]] قرار دارد.<ref>نک: اطلس تاریخ اسلام، ج1، ص306.</ref> 

==پیشینه==

===پیش از اسلام===
بر پایه گزارشی، [[تبع اسعد حمیری]]<ref group="یادداشت">از پادشاهان [[یمن]]، در نیمه نخست سده پنجم میلادی.</ref> هنگام اقامت در [[مدینه]] از بدی آب چاهی که خود حفر کرده بود<ref group="یادداشت">این چاه، به بئرالملک شهرت داشت.</ref> شکوه کرد. زنی از بنی‌زُرَیق از تیره‌های [[خزرج]]، آب چاه رومه را برایش آورد و وی به تلافی، ثروتی فراوان به او بخشید.<ref>معجم البلدان، ج1، ص300؛ وفاء الوفاء، ج3، ص138.</ref> اگر این خبر درست باشد، چاه پیشینه‌ای دیرینه دارد. 

برخی، مالک نخستین این چاه را شخصی [[یهودیت|یهودی]] دانسته‌اند.<ref>الاستیعاب، ج3، ص1039.</ref> گزارش‌های دوره‌های بعد، درباره وجود آثاری از عبادتگاهی کهن متعلق به یهودیان در کنار چاه،<ref>المعارف، ص192؛ الاستیعاب، ج3، ص103.</ref> می‌تواند تأییدکننده این باور باشد.

===خریداری و وقف توسط عثمان===
آب مدینه با مزاج [[مهاجرین|مهاجران]] سازگار نبود و با توجه به این که آب چاه رومه بویژه در غیر فصل‌های بارندگی از منابع تأمین آب مدنیان به شمار می‌آمد، صاحب چاه آب را به بهای گزافی به آنها می‌فروخت. [[حضرت محمد(ص)]] به وی پیشنهاد کرد که در مقابل چشمه‌ای در بهشت آن را واگذار کند؛ ولی او با اشاره به عیال‌وار بودن، پیشنهاد پیامبر(ص) را نپذیرفت.<ref name=":0" />

[[عثمان بن عفان]]، با شنیدن تمایل پیامبر برای خرید چاه توسط مسلمانان،<ref name=":0">صحیح البخاری، ج3، ص74؛ المغنی، ج4، ص201.</ref> چاه را خریداری کرده و آب آن را وقف کرد.<ref>الطبقات، ج1، ص506؛ الاماکن، ص102.</ref> برخی، خرید چاه را در دو مرحله دانسته‌اند که در مرحله نخست، چاه یک روز در اختیار صاحب قبلی و روز دیگر مورد استفاده مسلمانان بوده است.<ref>تاریخ معالم المدینه، ص258.</ref> منابع، رقم‌های مختلفی مانند ۲۰ تا ۳۵ هزار درهم و در گزارشی دیگر، ۴۰۰ دینار را به عنوان مبلغ پرداختی عثمان برای خرید چاه بیان کرده‌اند.<ref name=":2">نک: الطبقات، ج1، ص506؛ الاستیعاب، ج3، ص1040؛ وفاء الوفاء، ج3، ص136.</ref> 

عثمان، در محاصره مخالفان در سال ۳۵ق. خرید و وقف چاه رومه را از کارهای برجسته خود عنوان کرد.<ref>سنن النسائی، ج6، ص47؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج1، ص59، 70؛ تاریخ المدینه، ج1، ص152.</ref> روایت‌های پرشماری، درباره فضیلت چاه رومه و رابطه آن با عثمان در منابعی که نویسندگان آن [[اهل سنت]] هستند، وجود دارد؛<ref>نک: تاریخ دمشق، ج39، ص72، 331، 335.</ref> مانند نسبت حفر چاه به عثمان و بهشتی بودن حفرکننده آن با وعده پیامبر(ص)، یا بهترین وقف خواندن آن از جانب پیامبر(ص)<ref>اثارة الترغیب، ج2، ص368.</ref> و نیز دعای وی مبنی بر وجوب بهشت بر عثمان به جهت این وقف.<ref>الطبقات، ج1، ص506.</ref> 

ابن شبه (م.۲۶۲ق)، گزارشی آورده که بر پایه آن ماجرای خرید چاه رومه در دوره حکومت عثمان روی داده است و هزینه آن از بیت‌المال پرداخت شده است.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص153-154.</ref>

===از سده سوم تا هفتم===
در سده سوم قمری، مردم [[مدینه]] در بخشی از سال از آب این چاه استفاده می‌کردند.<ref>الاعلاق النفیسه، ص313.</ref> در سده چهارم نیز، از آب این چاه برای سیراب کردن مردم در [[مسجدالنبی(ص)]] استفاده می‌شد.<ref>المناسک، ص421.</ref> در سده هفتم قمری چاه، سنگ چین و قطر آن ۸ ذرع<ref group="یادداشت">حدود ۴متر.</ref> و عمق آن ۱۸ذرع<ref group="یادداشت">حدود ۹متر.</ref> گزارش شده، که عمق آب آن نزدیک به یک متر بوده است.<ref>الدرة الثمینه، ص63.</ref>

===ویرانی و بازسازی===
در اوائل سده هشتم قمری، چاه به جهت بی‌توجهی ویران شده و تنها اثری از آن بر جای مانده بود؛<ref>التعریف، ص159.</ref> تا این که در سال ۷۴۸ق. قاضی [[مکه]] احمد بن محمد طبری در هنگام زیارت مدینه با هزینه شخصی به تعمیر چاه و بالابردن دیواره آن در حدود یک متر پرداخت و با لایروبی چاه، آب آن را افزود.<ref>المغانم المطابه، ج4، ص644؛ وفاء الوفاء، ج3، ص139؛ اتحاف الوری، ج3، ص235.</ref> در دوره [[آل سعود|عثمانی]]، چاه لایروبی و دورچینی آن بازسازی شد. در این دوره، قطر چاه چهار متر و عمق آن ۱۲ متر گزارش شده است. در کنار چاه، حوضی ساخته و حجره‌ای نیز برای استراحت قرار داده شده بود.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص429-430.</ref>

==تبرک==
گزارش‌هایی از استفاده مکرر [[حضرت محمد(ص)]] از آب این چاه و نیز [[تبرک|متبرک]] نمودن آن وجود دارد.<ref>الطبقات، ج1، ص504؛ انساب الاشراف، ج1، ص536.</ref>

==ویژگی‌==
برخی، آب آن را گواراترین آب منطقه عقیق [[مدینه]] دانسته‌اند.<ref>البلدان، ص83؛ الامکنة و المیاه، ج1، ص520.</ref> 

==امروزه==
[[پرونده:مزرعه چاه رومه.jpg|بندانگشتی|جایگزین=]]

چاه رومه، در دوره [[آل سعود|سعودی]] بار دیگر مورد توجه قرار گرفت و بازسازی شد. در کنار آن نیز، مزرعه‌هایی ایجاد شد که به مزرعه رومه شهرت دارند.<ref>بئر رومه، ص.10.</ref> علی حافظ از مدینه شناسان معاصر، چاه را کم‌آب و در حال خشک شدن وصف کرده است. به گفته وی، چاه و زمین‌های اطراف آن در اختیار سازمان اوقاف [[مسجدالنبی(ص)]] بوده است.<ref>فصول من تاریخ المدینه، ص192.</ref> پس از آن سازمان اوقاف، چاه و زمین‌ها را به وزارت کشاورزی اجاره داد و آن وزارت، مزارع نمونه کشاورزی در آنجا ایجاد کرده است.<ref name=":1" />

بر روی چاه رومه، تلمبه‌ای برای خارج کردن آب قرار داده‌اند. در دیداری که در سال ۱۴۲۴ق. از مزرعه و چاه رومه شده، اطراف چاه با نرده‌ای آهنی پوشانده شده است. به گفته مهندس ناظر، عمق چاه به ۳۵ متر افزایش یافته و از آب آن در آبیاری مزرعه استفاده می‌شود. در کنار چاه، مسجدی قدیمی وجود دارد که گویا در دوره [[دولت عثمانی|عثمانی]] ساخته شده است.<ref name=":1">بئر رومه، ص11-12؛ آثار المدینه، ص244-245.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/22103/چاه-ر-وم-ه
 | عنوان = چاه رومه
 | نویسنده = حسن حیدری 
}}
*'''آثار المدینة المنوره'''، عبدالقدوس الانصاری، مدینه، المکتبه السلفیه، ۱۳۹۳ ق.
*'''اتحاف الوری'''، عمر بن محمد بن فهد (م.۸۸۵ق)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۰۸ق.
*'''اثارة الترغیب و التشویق الی المساجد الثلاثه و البیت العتیق'''، محمد بن اسحاق الخوارزمی (م.۸۲۷ق)، به کوشش محمد حسین الذهبی، مکه، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
*'''الاعلاق النفیسه'''، ابن رسته (م. قرن۳ق)، بیروت، دار صادر، ۱۸۹۲م.
*'''الاستذکار (ال‍ج‍ام‍ع ل‍م‍ذاه‍ب ف‍ق‍ه‍اء الام‍ص‍ار و ع‍ل‍م‍اء الاق‍طار ف‍ی‍م‍ا ت‍ض‍م‍ن‍ه ال‍م‍وطا م‍ن م‍ع‍ان‍ی ال‍رای و الآثار و ش‍رح ذل‍ک ک‍ل‍ه ب‍الای‍ج‍از و الاخ‍ت‍ص‍ار)'''، یوسف بن عبدالله ابن عبدالبر (۳۶۸-۴۶۳ق)، به کوشش سالم محمد عطا و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
*'''الاستیعاب فی معرفه الاصحاب'''، یوسف بن عبدالله ابن عبدالبر (۳۶۸-۴۶۳ق)، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
*'''اطلس تاریخ اسلام'''، گروه نویسندگان، زیر نظر عزیز خوشوقت، تهران، تکا، ۱۳۸۹ش.
*'''الاماکن او ما اتفق لفظه و افترق مسماه من الامکنه'''، محمد بن موسی الحازمی (م. ۵۸۴ق)
*'''انساب الاشراف'''، احمد بن یحیی البلاذری (م.۲۷۹ق)، به کوشش محمد باقر محمودی، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۳۹۴ق.
*'''البلدان'''، ابن الفقیه احمد بن محمد بن اسحاق (م.۳۶۵ق)، به کوشش یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۶ق.
*'''بئر رومه'''، عبدالله بن محمد الحجیلی، جده، شرکة المدینة المنورة، ۱۴۱۷ق.
*'''تاریخ المدینة المنوره(اخبار المدینه النبویه)'''، عمر بن شبّه النمیری (م.۲۶۲ق)، به کوشش فهیم محمد شلتوت، قم، دارالفکر، ۱۴۱۰ق.
*'''تاریخ مدینه دمشق'''، علی بن الحسن ابن عساکر (م.۵۷۱ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
*'''التعریف بما آنست الهجره من معالم دارالهجره'''، محمد بن احمد المطری (م.۷۴۱ق)، به کوشش الرحیلی، ریاض، دارالملک عبدالعزیز، ۱۴۲۶ق.
*'''الدرة الثمینة'''، محمد بن النجار، (م. ۶۴۳ق)، به کوشش حسین شکری، بیروت، دارالارقم.
*'''سنن النسائی'''، احمد بن علی النسائی (۲۱۵-۳۰۳ق)، تحقیق صدقی جمیل العطار، بیروت، دارالفکر، ۱۳۴۸ق.
*'''صحیح البخاری'''، محمد بن اسماعیل البخاری (م.۲۵۶ق)، به کوشش عبدالعزیز بن عبدالله بن باز، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
*'''الطبقات الکبری'''، محمد بن سعد (م.۲۳۰ق)، بیروت، دارالصادر، ۱۴۰۹ق.
*'''فصول من تاریخ المدینة المنوره'''، علی حافظ، جده، شرکة المدینة المنوره، ۱۴۱۷ق.
*'''مرآة الحرمین'''، ابراهیم رفعت باشا (م.۱۳۵۳ق)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق.
*'''مسند الامام احمد بن حنبل'''، احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق)، بیروت، دارالصادر، بی‌تا.
*'''المعارف'''، ابن قتیبه دینوری (۲۱۳-۲۷۶ق)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، انتشارات شریف الرضی، ۱۳۷۳ش.
*'''معجم البلدان'''، یاقوت بن عبدالله الحموی (م.۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
*'''معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع'''، عبدالله بن عبدالعزیز البکری (م.۴۸۷ق)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق.
*'''المغانم المطابه'''، محمد بن یعقوب فیروزآبادی (م.۸۱۷ق)، مدینه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۳ق.
*'''المغنی'''، عبدالله بن قدامه (م.۶۲۰ق)، بیروت، دارالکتب العلمیه.
*'''المناسک و اماکن طرق الحج'''، ابواسحاق الحربی (م.۲۸۵ق)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دارالیمامه، ۱۴۰۱ق.
*'''وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی'''، علی بن عبدالله السمهودی (م.۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
{{پایان}}
{{چاه‌ها و برکه‌های حرمین}}

[[رده:چاه‌های مدینه]]