در حال ویرایش چاه عهن

== مکان ==
بئر العهن، چاه یا چشمه‌ای است در منطقه «العالیه» در مدینه، که در کوه‌ها واقع شده و آب آن به سختی کم می‌شود. این چاه به نام «الیسیره» نیز شناخته می‌شود. پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص)، از این چاه آب می‌نوشید و وضو می‌گرفت و در آن بصق می‌کرد. این چاه ابتدا متعلق به انصار بود و در حال حاضر به خاندان «آل شدقم» از بنی حسین، که از نوادگان شریف خاندان پیامبر (ص) هستند، تعلق دارد.

بئر العهن در گذشته به عنوان یکی از چاه‌های مشهور مدینه شناخته می‌شد. در خصوص شماره هفتم از چاه‌های معروف، برخی معتقدند که بئر العهن همان چاه «السقیا» است، در حالی که برخی دیگر آن را چاه جداگانه‌ای می‌دانند.

الجواهر الثمينة في محاسن المدنية، محمد كبريت الحسيني المدني، ص ٩٥


بئر العهن، چاه هفدهم از چاه‌های مقدس مدینه است. این چاه در روستای بنی امیه انصاری واقع در بالاترین نقطه شهر مدینه قرار دارد. در گذشته، نزدیک این چاه درختی به نام «سدرة» وجود داشت که بعدها قطع شد و زمین آن به یک زمین کشاورزی تبدیل گردید. این چاه در دامنه کوه واقع شده و آب آن شیرین و گوارا است، اما محل دقیق آن امروزه مشخص نیست. برخی معتقدند که این همان چاه الیسیره است.

موسوعة مرآة الحرمين الشريفين وجزيرة العرب، ج ٤، أيوب صبري باشا، ص ٣٤٢



بئر العهن

سید السمهودی به نقل از المؤرخ المطری آورده است که بئر العهن در منطقه «العالیة» واقع شده و چاه بسیار خوبی است که در دل کوه حفر شده و در کنار آن درخت سدر (کنار) قرار دارد. اما سید المراغی یادآور شده است که آن درخت سدر دیگر وجود ندارد.

در این باره دو نکته قابل توجه است:

اول اینکه منطقه «قُربان» همیشه در منابع تاریخی به عنوان بخشی از «العالیة» توصیف شده، در حالی‌که در عرف امروزی، «قربان» منطقه‌ای پیوسته در غرب «العوالی» شناخته می‌شود که از شمال، محدوده «مدشونیة» را در بر می‌گیرد و تا «حصن کعب بن الأشرف» در جنوب امتداد دارد.

دوم اینکه در توصیف این چاه آمده است که «در کوه حفر شده»؛ این تعبیر در مورد چاه‌های دیگری مانند «السقیا» نیز به کار رفته و مقصود از آن، قرار داشتن چاه در کوه به معنای امروزی نیست، بلکه اشاره به سنگی بودن و سختی زمین منطقه دارد. این زمین بخشی از «حرّه سوداء» (نواحی آتشفشانی و سنگلاخ اطراف مدینه) بوده که بعدها با لایه‌ای از خاک پوشیده شده و برای ساخت‌وساز یا کشاورزی آماده شده است.

از سخنان سید السمهودی چنین برمی‌آید که درباره‌ی بئر العهن هیچ سندی دال بر ارتباط آن با پیامبر اسلام (ص) وجود ندارد.

منبع: المدينة بين الماضي والحاضر، ص ۲۶۷


) بئر العهن بالكسر من العهن وهو نوع من الصوف ورجح السمهودي أنها بئر العسرة كانت تسمى في الجاهلية العسرة فغير اسمها النبي الله الله وتسمى أيضًا بئر بني أمية لوقوعها في منازلهم

شمالي المسجد النبوي. وأنها زالت أو تغير اسمها منذ زمن.

(وفاء ج ۳ ص ۹۷۸ ،۹۸۲


در منطقه العوالی مدینه، چاهی به نام بئر العهن وجود دارد که به گفته منابع، چاهی بسیار نیکوست و در دل کوه کنده شده است. این چاه که در گذشته با خرید به مالکیت شهید مرحوم علی بن مطرف العمری درآمد، از جمله چاه‌هایی است که آب آن هرگز خشک نمی‌شود. در کنار این چاه، درخت سِدر (کنار) نیز وجود دارد.

ابن زُبالة، مورخ نامدار، در کتاب خود درباره چاه‌های مدینه مطالبی آورده و به چاه‌هایی که در خانه‌های انصار بوده‌اند اشاره کرده است. او می‌گوید پیامبر اسلام (صلى الله عليه وسلم) از برخی از این چاه‌ها آب نوشیده و در برخی دیگر وضو گرفته‌اند. بسیاری از این چاه‌ها امروزه ناشناخته و ناپدید شده‌اند.

از جمله این چاه‌ها، چاهی در حره غربی در انتهای منطقه‌ای به نام «النَّقا» است، در سمت چپ راهی که به بئر علی در محل میقات (ذو الحلیفة) می‌رود. در سمت شمالی این چاه، بنایی مستطیل‌شکل و گچ‌کاری‌شده وجود دارد. این چاه به بئر السُقیا معروف است و گفته می‌شود متعلق به سعد بن ابی‌وقاص بوده است.

بر اساس نقل‌های تاریخی، پیامبر اسلام (صلى الله عليه وسلم) پیش از جنگ بدر در همین منطقه سپاه خود را بازبینی کردند. در همان‌جا نماز خواندند و برای مردم مدینه دعا کردند که خداوند در مُدّ و صاع (واحدهای وزن و پیمانه) آنان برکت دهد و رزق آنان را از هر سو روانه سازد. همچنین از آب این چاه نوشیدند. گفته می‌شود زمین اطراف این چاه به «فُلجان» معروف بوده است. امروزه این چاه متروکه و ویران است، اما از نظر تاریخی چاهی است بزرگ، خوش‌کیفیت و کنده‌شده در دل کوه.

از سوی دیگر، حافظ عبدالغنی نقل می‌کند که پیامبر (صلى الله عليه وسلم) در منطقه‌ای بالاتر از چاه قبلی در حره، موسوم به بئر أبی عَنبه، نیز لشکر خود را بازبینی کردند. این چاه به سمت غرب، حدود یک میل با مدینه فاصله داشته است. چاهی دیگر نیز در نزدیکی آن وجود دارد که اگر کسی در مسیر عمومی حرکت کند و در سمت چپ خود چاه سُقیا را ببیند، این چاه در سمت راست او و اندکی دورتر از راه اصلی قرار می‌گیرد. این چاه در دامنه‌ای از حره واقع شده و با بنایی گچ‌کاری‌شده محصور شده است. لب آن نیز حوضی سنگی قرار داشته که بعدها شکسته شده است.

مردم مدینه، چه در گذشته و چه در دوران‌های اخیر، همواره به آب این چاه تبرک می‌جستند و از آن می‌نوشیدند. حتی مانند آب زمزم، آب آن را به مناطق دوردست می‌فرستادند و خود چاه را نیز به دلیل برکتش "زمزم" می‌نامیدند. با این حال، در منابع معتبر اثری خاص درباره آن یافت نشده که به آن اتکا شود.

برخی احتمال داده‌اند که این چاه، همان چاهی باشد که فاطمه بنت الحسین بن علی، همسر حسن بن حسن، در دوران خلافت ولید بن عبدالملک حفر کرد. زمانی که به دستور خلیفه، حجره‌های همسران پیامبر (صلى الله عليه وسلم) و خانه فاطمه زهرا (س) را به مسجد النبی وارد کردند، فاطمه بنت الحسین از خانه بیرون رفت و در منطقه حره منزل ساخت. در آنجا دستور حفر چاه داد، اما هنگام حفر به سنگ سختی رسیدند. وی وضو گرفت، دو رکعت نماز خواند، دعا کرد و با باقی‌مانده وضو خود محل چاه را پاشید. پس از آن، ادامه حفاری انجام شد و سنگ مانعی ایجاد نکرد تا آب چاه ظاهر شد.

بنابراین، احتمال می‌رود این چاه، همان چاه فاطمه بنت الحسین باشد. اما به نظر می‌رسد چاه سُقیا، همان چاه اولی است که در مسیر راه قرار دارد، چرا که نزدیک‌تر به جاده عمومی است و این نظر به واقع نزدیک‌تر است. والله أعلم.

التعریف بما انست الهجره ۱۶۵


چاه العهن، چاهی است که در شمال مسجد النبوی در مدینه منوره واقع شده است. این چاه به نام "العهن" که نوعی پشم است، نام‌گذاری شده است. برخی منابع مانند سمهودی در کتاب "وفاء الوفاء" احتمال می‌دهند که چاه العهن همان چاه العسره باشد. در دوران جاهلیت، این چاه به نام "العسره" شناخته می‌شد تا اینکه پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص)، نام آن را تغییر داد. همچنین، چاه العهن گاهی "چاه بنی‌امیه" نیز نامیده می‌شود، زیرا در نزدیکی خانه‌های بنی‌امیه قرار داشته است.

برخی روایت‌ها اشاره دارند که چاه العهن به مرور زمان از بین رفته یا نام آن تغییر کرده است.

وفاء ج ۳ ص ۹۷۸ ،۹۸۲


چاه عهن

چاه عهن به کسر حرف «ع» و سکون حرف «هـ» و به حرف «ن» معروف است. این چاه در منطقه عوالی (جنوب غربی مدینه) قرار دارد و در منابع مختلف تاریخی مورد اشاره قرار گرفته است. در کتاب "وفاء الوفاء" تألیف ابن شهاب المطری، آمده است که ابن النجار در فهرست آبار مدینه از شش چاه نام برده است: آریس، البصه، بضاعه، رومة، الغرس، و بئر حاء، اما چاه هفتم که ذکر شده است، دیگر شناخته شده نیست. سپس مطری به یک حاشیه‌نویسی از خط شیخ امین‌الدین ابن عساگر اشاره می‌کند که در آن آمده است: "چاه عهن در العالیه (منطقه‌ای در اطراف مدینه) وجود دارد که امروز در آن کشاورزی می‌شود و در کنار آن درخت سدرة (درختی خاص که در عربستان معروف است) قرار دارد."

مطری همچنین توضیح می‌دهد که چاه عهن در العالیه به شدت معروف است و آب آن تقریباً هیچ‌گاه خشک نمی‌شود و در نزد مردم مدینه احترام زیادی داشته است. اگرچه اطلاعات دقیقی در مورد فضل یا نسبت این چاه به پیامبر اسلام ﷺ وجود ندارد، اما مردم به طور سنتی از این مکان برکت می‌جستند.

ابن عساگر در حاشیه خود به نام "چاه عهن" اشاره کرده و این‌گونه استنباط می‌شود که احتمالاً همان چاه "الیسیره" است که در نواحی بنی‌امیه از انصار وجود داشته است. از نظر تاریخی، این چاه به دلیل موقعیتش در نزدیکی خانه‌های آن‌ها و برکت‌هایی که از پیامبر اسلام در آن‌جا صورت گرفته، حائز اهمیت بوده است.

وفاء الوفاء ج۳ ص ۳۸۸


بئر العهن یکی از چاه‌های معروف در شهر مدینه منوره است که در منطقه العوالی قرار دارد. در زبان عربی، واژه "العهن" به معنی صوف رنگی است. این چاه به‌طور ویژه در متون تاریخی به‌ویژه توسط ابن عساگر و المطری ذکر شده است.

طبق روایت‌های موجود، این چاه به نام بئر عالية شناخته می‌شده و در حال حاضر در منطقه‌ای که در آن کشاورزی انجام می‌شود، قرار دارد. همچنین در کنار این چاه درختی به نام سدرة وجود دارد که در برخی منابع تاریخی به آن اشاره شده است. در برخی از روایت‌ها آمده که این درخت قطع شده است. این منطقه به‌طور خاص به بنی‌امیه انصاریان نسبت داده شده است و به‌دلیل این که "العهن" در نزدیکی خانه‌های آن‌ها وجود داشته، این چاه به این نام معروف شده است.

چاه العهن در گذشته در نزدیکی منطقه‌ای به نام العوالی واقع شده و امروزه هنوز هم با همان نام شناخته می‌شود. در حال حاضر این چاه در داخل بستانی قرار دارد که نام آن از همین چاه گرفته شده است.

تاریخ المعالم مدینه منوره قدیماً وحدیثا ص ۲۶۸


در روستای دوم قُربان، که شرقی از مسجد قباء واقع شده، مسجد الفَضیح در مسیر وادی ابی جَیدة قرار دارد. همچنین در همان روستا، یکی از چاه‌های معروف به نام چاه العهن وجود دارد که هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وصف المدینه المنوره ص ۱۰


بئر العهن یک چاه معروف است که در منطقه "العالیه" و در وسط باغی سرسبز واقع شده است. این چاه در کنار یک درخت "سدرة حسناء" (سدرة زیبای) قرار دارد که به زیبایی و جذابیت این مکان افزوده است. چاه بئر العهن آب فراوانی دارد و به حدی غزیر است که تقریباً هیچ‌گاه خشک نمی‌شود.

این مکان یکی از چاه‌های مشهور منطقه است و اهمیت زیادی در منابع تاریخی و جغرافیایی دارد.

مغانم المطابه ص ۴۵


مدينه شناسى ( ط مشعر ) ( فارسى )، ج ١، محمد باقر النجفي، ص ٤٠٨

. مطرى و ابن‌نجّار در اين‌كه چاه مزبور ، برخوردار از موقعيّت تاريخى باشد ، ترديد كرده‌اند و سمهودى اطمينانى به ارزش تاريخى آن نشان نمىدهد . « 1 » وى در زمان خود ، مشاهده كرده است كه مردم ، به چاه عهن به عنوان چاهى كه پيامبر از آن آبى نوشيده و وضو گرفته و حضورى در كنارش داشته ، تبرّك مىجويند ؛ ولى در نوشته‌هاى خود با ترديد از كنار اين موضوع گذشته است . چاه مزبور چون خارج از شهر مدينه قرار دارد ، تاكنون ( 1398 ه . ق . ) محو توسعهء شهر نشده است . در حال حاضر مىتوانيم در سمت شرقى مجاورت جنوبى وادى بطحان و منطقه‌اى كه به بلاد البدريّه شهرت دارد ، از اين چاه ديدار كنيم . قطر چاه حدود 3 متر و به گفتهء كشاورزانِ حول آن ، عمقش 16 متر است . از اسناد اوقافى مدينه چنين برمىآيد كه خاندان برزنجى ، چاه و باغِ در برگيرنده‌اش را وقف عام نموده‌اند . اكنون حدودش از جانب مغرب به بلاد ابراهيم شاكر و از شمال به بلاد ناعمه و از مشرق به بلاد نقيرةالغرى و از جنوب به بلاد القطيعة مشخّص شده است . موقعيّت تاريخى اين چاه براى مدنىها و زائران ، ناشناخته مانده است و فضلاى مدينه ، موقعيّت جغرافيايى آن را با تعبير « بلادالعهن » مىشناسانند . « 2 »

( 1 ) . وفاء الوفا باخبار دارالمصطفى ، جزء 3 ، ص 978 ( 2 ) . دربارهء واژهء « عهن » نك : ابن‌فارس ، معجم مقاييسُ اللّغه ، ج 4 ، ص 177 ، اهتمام : عبدالسّلام محمّد هارو


خلاصة الوفا بأخبار دار المصطفى ( ص ) ( اخبار مدينه ) ( فارسى )، نور الدين علي بن أحمد السمهودي ( مترجم : سيد كمال حاج سيد جوادى )، ص ٣١٧

پس آن حضرت - صلىاللَّه عليه وآله وسلم - [ 119 - آ ] فرمودند چنين است ، ليكن اسم أو يسيره است وآب دهان مُبارك خود در آن انداخته به بركت در حق آن دعا نمود ، در روايتي وضو ساخت واين مضمون از طرق ديگر نيز وارد است وگذشت كه بئر العهن بايد كه همين بئر يسيره بوده باشد پس بر اين تقدير آبار « 2 » مُباركه نوزده بوده باشد وآنكه در هفت عدد حصر كرده‌اند مردود است ليكن آنچه مشهور شده هفت است : بئر اريس ، بئر حاء ، بئر رومه ، بئر غرس ، بئر بضاعه ، بئرالبصه ، بئرالسقيا يا بئر العهن يا بئر جمل در سابع سه قول است