در حال ویرایش کاربر:Ahmad/صفحه تمرین۱

هشدار: شما وارد نشده‌اید. نشانی آی‌پی شما برای عموم قابل مشاهده خواهد بود اگر هر تغییری ایجاد کنید. اگر وارد شوید یا یک حساب کاربری بسازید، ویرایش‌هایتان به نام کاربری‌تان نسبت داده خواهد شد، همراه با مزایای دیگر.

این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.

نسخهٔ فعلی متن شما
خط ۱: خط ۱:
==تعریف فقهی==
وادى محسر
سجده در اصطلاح خاص فقه به نهادن پیشانی بر زمین<ref>. تحریر الاحکام، ج1، ص253؛ معجم الفاظ الفقه، ص225؛ القاموس الفقهی، ص166-167، «السجود».</ref> و آنچه بر آن می روید-به جز خوردنیها و پوشیدنیها- به قصد تعظیم خداوند اطلاق می گردد.<ref>. جواهر الکلام، ج10، ص123 - 124؛ کتاب الصلاة، کاظمی، ج2، ص152.</ref>
 
==احکام سجده==
 
به نظر فقیهان امامیه<ref>. الخلاف، ج 1، ص 355؛ تذکرة الفقهاء، ج 3، ص 188؛ الحدائق الناضره، ج 8، ص 276.</ref>و برخی از فقیهان اهل سنت،<ref>. المغنی، ج1، ص555؛ المجموع، ج3، ص422. </ref>در سجده، مکلف باید هفت عضو خود یعنی پیشانی، دو کف دست، دو انگشت شصت پاها و دو زانوی خود را بر زمین بگذارد.<ref>. منتهی المطلب، ج 5، ص 142؛ </ref>
عباسعلى براتى‏
۴. موضع سجده: به نظر فقیهان امامیه نمازگزار هنگام سجده باید بر زمین همچون خاک، سنگ، ریگ، شن و مانند آنها یا آنچه از زمین می روید مانند علف، چوب، برگ درختان- به جز خوردنیها و پوشیدنیها- سجده کند. <ref>الخلاف، ج1، ص357؛ تذکرة الفقهاء، ج2، ص434 </ref>
 
در مقابل فقیهان اهل سنت سجده بر غیر زمین همچون لباس و عمامه و فرش را جایز شمرده اند.<ref>. المجموع، ج3، ص423 ، 456؛ تحفة الفقهاء، ج1، ص135؛ المغنی، ج1، ص557. </ref>د
موقعیت جغرافیایى‏
 
«محسّر» رود کوچکى است که از سمتِ شرقى کوه «ثبیر» بزرگ از سوى ثقبه سرازیر مى‏شود و به «وادى عُرَنه» مى‏ریزد. هنگامى که از میان منى و مزدلفه مى‏گذرد به صورت مرز و فاصله‏اى میان آن دو قرار مى‏گیرد و به سوى جنوب مى‏رود. آبِ سیل این رودخانه قبل از اینکه به «عُرَنه» بریزد، از کنار چشمه حسینیه (عین الحسینیّه) مى‏گذرد و با سه رود کوچک در منطقه مَفاجر مخلوط مى‏شود و همگى یک رودخانه را تشکیل مى‏دهند. محلّ به هم پیوستن این سه رودخانه، اکنون آباد شده و یکى از محلّات شهر مکّه‏
 
میقات حج، ج‏3، ص: 196
گردیده است. در محسّر، کشاورزى و آبادانى وجود ندارد، مردم بیشتر با آن قسمت از محسّر آشنا هستند که در میان مزدلفه و مِنى قرار دارد و حاجیان از آن مى‏گذرند، در این قسمت، تابلوهایى وجود دارد که حدود «محسّر» را نشان مى‏دهد.[1]
 
معناى لغوى‏
 
محسّر از ریشه «حَسَرَ» و معناى آن خسته شدن و از پا افتادن است.[2]
 
خداوند متعال در قرآن مى‏فرماید: «... یَنْقَلِبْ إِلَیْکَ الْبَصَرُ خاسِئاً وَ هُوَ حَسِیرٌ» (الملک: 4)؛ «چشم، با خستگى به سوى تو باز مى‏گردد».[3]
 
علت نامگذارى آن به وادى محسّر آن است که ابرهه و لشکرش با فیل براى نابودى کعبه آمدند، آنان وقتى به این رودخانه رسیدند؛ از پاى در آمدند و از توان افتادند، و بنا به گفته قرآن، با سنگریزه‏هاى «سجیل» از پاى افتادند. و ابرهه یاران خود را از پیروزى نا امید ساخت و آنان به خاطر از دست رفتن پیروزى، حسرت خوردند.[4]
 
فیل ابرهه «محمود» نام داشت و هر چه وادار کردند، وارد منطقه حرم نشد و حتى به وادى محسر هم نرسید، ولى هرگاه روى او را به سوى یمن باز مى‏گرداندند، با شتاب مى‏رفت.
 
نامهاى مختلف محسّر
 
وادى محسر چند نام دیگر نیز دارد به این شرح:
 
1- وادى النار؛ که مردم مکّه، آن را به این نام مى‏خوانند.[5]
 
علت این نامگذارى آن است که مردى از اهل مکّه براى شکار به آنجا رفته بود که آتشى از آسمان آمد و او را سوزانید.[6]
 
محمد حسین هیکل بر طبق دیدگاه علمى- تجربى خود، این نامگذارى را چنین توجیه مى‏کند که: آتش بیمارى آبله در این رودخانه، سپاهیان ابرهه را سوزانید و آنان با حسرت به کشورشان بازگشتند[7] و این بر خلاف ظاهر قرآن است.
 
2- مهلل، زیرا وقتى مردم به این وادى مى‏رسند، شتاب مى‏گیرند.[8]
 
3- مهلهل؛ زیرا این جایگاه نزد مردم مشهور است، و یا به همین دلیل سابق.[9]
 
4- بطن محسّر.[10]
 
______________________________
(1). عاتق بن غیث بلادى، معجم معالم مکّه، ص 248، دار مکّه، مکّة المکرّمة، 1403 ه/ 1983؛ همو، أودیة مکّة، ص 28، 86، 115، دار مکّه.
 
(2). طریحى، مجمع البحرین، مادّه «حسر».
 
(3). طبرسى، مجمع البیان، 10/ 323، دار احیاء التراث العربى، بیروت، 1379 ه.
 
(4). عاتق بن غیث بلادى، اودیة مکّة، ص 86، سبیتى، ملئ العیبة، 5/ 101، وفاسى، شفاء الغرام، 1/ 499، ابن اثیر، النهایة فى غریب الحدیث، مادّه «حبس»، عاتق بن غیث بلادى، أودیة مکّة، ص 86؛ همو، فضائل مکّة و حرمة البیت الحرام، ص 197؛ ابن هشام، السیرة النبویة 1/ 44.
 
46. ابن صلاح، المقدّمة فى علوم الحدیث، 44 أ، حلب، 1931 م، وصلة الناسک فى صفة المناسک، مخطوط، دارلکتب المصریة.
 
(5). أزرقى، أخبار مکة، 2/ 93؛ فاسى، شفاء الغرام، 1/ 499؛ بلادى، معجم معالم مکّه، ص 249، سبیتى، ملئ العیبة بما جمع بطول الغیبة، 5/ 102.
 
(6). سبیتى، ملئ العیبة، 5/ 102؛ ابن الصلاح، المقدّمة فى علوم الحدیث، 44 أ، حلب، 1931 م، وصلة الناسک وصفة المناسک؛ سلیمان الجمل، الحاشیة على شرح المنهج، 2/ 463.
 
(7). فى منزل الوحى، ص 285، ط 7، دارالمعارف، القاهره، بى تا.
 
(8). أزرقى، اخبار مکّه، 2/ 93.
 
(9). فاسى، شفاء الغرام، 1/ 499؛ ابن الصلاح، المقدّمة، 44 أ.
 
(10). زبیدى، تاج العروس، 3/ 140، دار مکتبة الحیاة، بیروت؛ الجوهرى، الصحاح، 2/ 630، منتهى الأرب، مادّه «حسر».
 
میقات حج، ج‏3، ص: 197
آیا «وادى محسّر» بخشى از «منى» است؟
 
از آنجا که احکام فقهى خاصّى براى هریک از مزدلفه، مِنى‏ و محسّر وجود دارد، لذا فقهاى گذشته، به بررسى حدود این سرزمین و دیگر مشاعر مقدّسه پرداخته‏اند.
 
اکثریت قاطع نویسندگان و فقهاى اهل سنّت و شیعه، وادى محسّر را بیرون از منى و نیز بیرون از مزدلفه مى‏دانند و معتقدند این سه منقطه به ترتیب و بدون فاصله پشت سر هم قرار دارند: «منى»، «محسر» و «مزدلفه»؛ مثلًا مى‏گویند: محسّر، بیرون از منى و چسبیده به آن است.[11] و یا مى‏نویسند: محسّر میان منى و مزدلفه قرار گرفته است. و منى، میان دو رودخانه قرار دارد که یکى چسبیده به موضع «جمره عقبه» نزدیک مکّه، و دیگرى محسّر است.[12]
 
ابن قدامه فقیه حنبلى (م. 620 ه) مى‏نویسد: محسّر جزئى از منى نیست.[13]
 
شیخ یوسف بحرانى از علماى شیعه مى‏نویسد: محسر مرز منى است، بنا بر این، خارج از آن حساب مى‏شود.[14]
 
حضرت آیة اللَّه العظمى امام خمینى- قدس سره الشریف- مى‏نویسد: وادى محسّر، خارج از منى است.[15]
 
عدّه‏اى از نویسندگان سنّى و شیعه، با پیروى از برخى روایات، وادى محسّر را بخشى از منى دانسته‏اند.
 
محبّ طبرى آورده است: فضل بن عباس حدیثى دارد که مى‏رساند: محسّر از منى است. این حدیث در صحیحین آمده است.[16]
 
و صاحب مطالع مى‏نویسد: بخشى از محسّر داخل در منى و بخشى از آن در مزدلفه قرار دارد.[17]
 
شوکانى آورده است: محسّر بخشى از منى است.[18]
 
و از علماى شیعه، شهید ثانى مى‏نویسد: وادى محسّر بخشى از منى است، بنابر این واسطه‏اى میان مشعر و منى، وجود ندارد.[19]
 
و نیز محقّق ثانى، شیخ على بن حسین کَرَکى (م. 940 ه) مى‏نویسد: محسّر (به کسر سین) جایى در منى است که در صحاح نیز نام آن آمده است.[20]
 
احکام و آداب مُحسِّر
 
یکى از احکام وادى محسِّر آن است که قبل از طلوع آفتاب نباید از آن عبور کرد.
 
______________________________
(1). حربى، کتاب المناسک و أماکن طرق الحج و معالم الجزیرة، تحقیق حمد الجاسر، ص 506، دارلیمامه، ریاض، 1401 ه/ 1981 م؛ عاتق بن غیث بلادى، معجم معالم الحجاز، 8/ 40.
 
42، یاقوت حموى، معجم البلدان، 5/ 62، دار احیاء التراث العربى، بیروت، 1399 ه/ 1979 م.
 
(2). عاتق بن غیث بلادى، معجم الحجاز، 8/ 40، سبیتى ملئ العیبة، 5/ 101.
 
(3). المغنى، 3/ 427 و 447.
 
(4). الحدائق الناضرة، 17/ 4، ط 2، دارالاضواء، بیروت، 1405 ه/ 1985 م.
 
(5). مناسک حج، ص 213، ط 4، شرکت افست، تهران، 1407 ه.
 
(6). الفاسى، شفاء الغرام، 1/ 498، ط 1، دارالکتاب العربى، بیروت 1405 ه/ 1985 م، به نقل از محب طبرى، القِرى‏؛ مسلم، صحیح. کتاب حج (حدیث 1282)- 3/ 104، مؤسسة عزالدین، بیروت، 1407 ه/ 1987 م؛ ابن قدامه، المغنى، 3/ 444؛ شوکانى، نیل الاوطار، 5/ 62.
 
(7). الفاسى، شفاء الغرام، 1/ 498 به نقل از صاحب مطالع، السبیتى، محمد بن عمر بن رشید (م.
 
721 ه)، ملئ العیبة بما جمع بطول الغیبة، 5/ 101 (پاورقى)، دارالغرب الاسلامى، بیروت، 1408 ه/ 1988 م؛ البکرى، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، 4/ 1191 تحقیق مصطفى السقاء، بیروت، 1983 م، أزرقى، اخبار مکّة، 2/ 93.
 
(8). نیل الأوطار، 5/ 62، دارالجیل، بیروت (افست از روى چاپ دارالحدیث- قاهره) بى‏تا.
 
(9). الروضة البهیة فى شرح اللمعة الدمشقیة، 1/ 234، چاپ اسلامیة، تهران، بى‏تا (کتاب حج، فصل خامس، فى الاحرام والوقوفین).
 
(10). جامع المقاصد، 3/ 220، مؤسسة آل البیت، قم، 1408 ه؛ الجوهرى، صحاح اللغة، 2/ 630، دارالعلم للملایین، بیروت، 1376 ه/ 1956 م.
 
میقات حج، ج‏3، ص: 198
این حکم، براى کسانى است که در صبح روز عید قربان، مى‏خواهند براى افاضه به منى، مشعر الحرام (مزدلفه) را به سوى منى ترک کنند. آنان مى‏توانند تا نزدیکى وادى محسّر بیایند و آنجا توقف کنند و با طلوع خورشید وارد محسر شوند و از آن بگذرند و به منى بروند.[21]
 
مراجع کنونى شیعه نیز مى‏فرمایند: باید قبل از طلوع آفتاب از وادى محسّر نگذرند.[22]
 
یکى دیگر از احکام ویژه محسّر آن است که به هنگام عبور از آن، مستحب است انسان، با حالت دویدن، مسیر را طى کند. و این حکم، تقریباً در میان همه مسلمین اجماعى است، زیرا پیامبر- ص- و صحابه نیز چنین مى‏کرده‏اند.
 
پیامبر- ص- وقتى به محسّر مى‏رسید، با شتاب، مرکب خود را مراند.[23]
 
عمر بن خطاب نیز وقتى به این نقطه مى‏رسید، چنین مى‏کرد و این اشعار را مى‏خواند:
 
الیک تسعى‏ قلقاً وزینها مخالفاً دین النصارى دینها
معترضا فى بطنها جنینها قد ذهب الشحم الذى یزینها
 
 
در حالیکه کمربندش مى‏جنبد به سوى تو مى‏آید و دین او با دین نصارى مخالف است فرزند خود را در شکم، جاى داده است و پیه و چربى که زینت بخش او بود، از دست داده است‏
 
عبداللَّه بن عمر نیز هنگامى که به میان این وادى مى‏رسید همین کار را مى‏کرد، و تاکنون نیز مردم چنین مى‏کنند.[24] ائمه أربعه اهل سنت، درباره استحباب دویدن در این وادى اتفاق نظر دارند.[25] در منابع شیعه نیز روایاتى درباره استحباب دویدن در محسّر آمده است.[26]
 
استحباب دویدن به قدرى مؤکد است که در روایتى آمده است که امام صادق- ع- به کسى که دویدن در آنجا را فراموش کرده بود؛ سفارش فرمود که از مکّه بازگردد و دوباره در آنجا بدود، و اگر جاىِ محسّر را نمى‏داند؛ از مردم بپرسد.[27]
 
دعایى نیز براى هنگام دویدن در محسر رسیده است که متن آن چنین است:
 
«الّلهم سلّم عهدى واقبل توبتى و أجب دعوتى و اخلفنى فیمن ترکت بعدى».
 
این دعا از رسول خدا- ص- روایت مى‏شود و مقدار دویدن در محسر، صدگام‏
 
______________________________
(1). ابن حمزه، وسیله (الینابیع الفقهیه) 8/ 441؛ ابن زهره، الغنیة (الینابع الفقهیه)، 8/ 410؛ شیخ مفید، المقنعة، ص 417، مؤسسة النشر الاسلامى، قم، 1410 ه؛ شیخ طوسى، المبسوط، 1/ 368، المکتبة المرتضویة. المطبعة الحیدریة، تهران، 1387؛ محقق حلى، الشرائع، 1/ 258، دار الاضواء، بیروت، 1403 ه/ 1983 م. محقق کرکى، جامع المقاصد، 3/ 220 شهید ثانى، اللمعة الدمشقیة، 2/ 272، دارالعالم الاسلامى، بیروت، باشراف السید محمد کلانتر.
 
(2). على افتخارى، آراء المراجع فى الحج، ص 338، دارالقرآن الکریم، قم 1412 ه/ 1371 ه
 
(3). عاتق بن غیث بلادى، معجم معالم مکّة، ص 249؛ همو، معجم معالم الحجاز، 8/ 41 به نقل از جابر بن عبداللَّه انصارى؛ فاسى، شفاء الغرام، 2/ 93؛ البکرى، المعجم، 4/ 119، به نقل از نووى، الایضاح و المحب الطبرى، القرى و المطالع؛ الأزرقى، اخبار مکّة 2/ 93.
 
(4). همه مصادر فوق.
 
(5). فاسى، شفاء الغرام، 1/ 499؛ أزرقى، اخبار مکة، 2/ 189- 190.
 
(6). الحرّ العاملى، وسائل الشیعة، 10/ 46، دار احیاء التراث العربى، بیروت، به نقل از تهذیب و من لایحضره الفقیه، کافى و مستدرک الوسائل، 10/ 54، به نقل از دعائم الاسلام و فقه الرضا و الهدایة؛ شهید ثانى، الروضة البهیّة (کتاب الحج، اعمال الوقوفین).
 
(7). وسائل الشیعه، 10/ 46، حدیث 1 و 2 و 3، از باب 13، از ابواب وقوف به مشعر، نجفى، جواهر الکلام، 19/ 102.
 
میقات حج، ج‏3، ص: 199
است.[28]
 
در منابع اهل سنّت آمده است که توقف در این منطقه مکروه، و وقوف در آن ممنوع است، و شاید علّت، آن باشد که اینجا مکان نزول عذاب است، بنابر این، باید از عذاب خدا، به خود او پناه برد، و زودتر آن مکان را ترک کرد. برخى گفته‏اند: این وادى جایگاه شیاطین است.[29] و برخى گفته‏اند که این سرزمین موقف مسیحیان، به هنگام حج بوده است.[30]
 
آیا قربانى کردن در وادى محسّر، درست است؟
 
فتواى مراجع کنونى شیعه آن است که قربانى باید در منى باشد، و در وادى محسّر، نیز قربانى، صحیح است و اگر عسر و حرجى در کار باشد، ذبح و قربانى در خارج از منى نیز اشکالى ندارد.[31]
 
در روایات شیعه آمده است که: امام صادق- ع- فرمود: هدى واجب را فقط در منى و هدى غیر واجب را در مکه و یا منى مى‏توان انجام داد.[32]
 
در روایت دیگر آمده است: معاویة بن عمار گفت: به امام صادق- ع- گفتم: مردم تعجب کردند که شما قربانى خود را در منزل خود، در مکّه کشتید. فرمود: سراسر مکّه، قربانگاه است.[33] که تفسیر و تأویل آن، همان روایت قبلى است.
 
از نظر اهل سنّت، قربانى کردن در تمام درّه‏هاى مکّه، درست است. و روایات آنها نیز در این باره دو دسته است، که برخى از آنها به جواز قربانى در همه جاى مکّه اشاره مى‏کند:
 
در روایتى از جابر بن عبداللَّه انصارى از رسول خدا روایت شده است که فرمود: «... سراسر منى، قربانگاه است، و همه دره‏هاى مکّه راهِ عبور و قربانگاه است».[34]
 
در روایا دیگر آمده است: عبداللَّه بن عباس در مکه نیز قربانى مى‏کرد، ولى عبداللَّه بن عمر، در مکه قربانى نمى‏کرد، و فقط در منى، ذبیحه خود را مى‏کشت.[35]
 
ولى روایات دیگرى نیز دارند که ظاهر آنها فقط جواز قربانى در منى است مانند حدیث زیر:
 
ابو رافع مى‏گوید: پیامبر- ص- فرمود: سراسر منى‏ قربانگاه است.[36]
 
و جابر بن عبداللَّه انصارى مى‏گوید: من در اینجا عرفه توقف کردم، ولى سراسر
 
______________________________
(1). وسائل الشیعة 10/ 47، حدیث 1 و 2، از باب 14، از ابواب وقوف به مشعر؛ النجفى، جواهرالکلام، 19/ 102.
 
(2). فاسى، شفاء الغرام، 1/ 500.
 
(3). نى بیدى، تاج العروس، 3/ 140.
 
(4). على افتخارى گلپایگانى، آراء المراجع فى الحج، ص 358، دارالقرآن الکریم، قم، 1412 ه/ 1371 ش.
 
(5). شیخ طوسى، الاستبصار، 2/ 263، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1390 ه.
 
(6). همان، والتهذیب، 1/ 502؛ الکافى، 1/ 299.
 
(7). بیهقى، السنن الکبرى، 5/ 122، دارالفکر، بیروت.
 
(8). همان.
 
(9). همان.
 
میقات حج، ج‏3، ص: 200
عرفه، موقف است. و در اینجاى مزدلفه توقف کردم ولى سراسر آن موقف است، و در اینجاى منى‏ قربانى کردم ولى سراسر آن قربانگاه است.[37]
 
احکام دیگر وادى محسّر
 
* یکى از احکامِ محسّر در فقه اهل سنت این است که مستحب است، سنگریزه‏هاىِ مورد نیاز براى رمى جمرات را از آنجا جمع کرد.
 
مسلم آورده است: پیامبر- ص- وقتى به محسر- که بخشى از منى است- رسید، به اصحاب فرمود: سنگریزه‏هایى (به اندازه دانه باقلا) براى رمى جمرات، جمع کنید.[38]
 
* توقف در وادى محسّر جز در صورت ضرورت جایز نیست،[39] زیرا نصارى‏ و مسیحیان در آنجا توقف مى‏کردند، و مأموریم با آنها مخالفت کنیم.[40]
 
* مستحب است در حال عبور از وادى محسر پیوسته تلبیه بگوید.[41]
 
* مستحب است دویدن در وادى محسر را به مقدار پرتاب یک سنگ ادامه دهد.
 
مساحت وادى محسّر
 
طول محسر، 3812 متر است. نقطه پایان آن، مأزمین (دو کوهى که در مسیر حجّاج از مزدلفه به منى قرار دارد) است. بخش وسیع و گسترده محسّر، مزدلفه نامیده مى‏شود، و 2548 متر طول دارد و از مشعر الحرام یا منطقه «قُزَح» که حاجیان، صبح روز عید براى دعا نزد آن مى‏ایستند؛ آغاز مى‏شود و علامت آن دو دیوار است یکى از راست و دیگرى از چپ.
 
این رودخانه (محسّر) در پایان سرزمین مزدلفه، باریک مى‏شود و عرض آن به 50 متر مى‏رسد و تا مسافتى در حدود 4372 متر یعنى تا «العلمین» که مرز حرم از سمت عرفه است؛ امتداد پیدا مى‏کند. این دو ساختمان، مانند دو ساختمان موجود در مشعر (ستون سنگى) ولى کوچکتر هستند و فاصله میان آندو، 100 متر است. اینجا رودخانه را «مأزَمین»، یا «طریق المأزمین» یا تنگه میان مزدلفه و عرفه مى‏نامند. زیرا دو کوهى که در دو طرف آن است «مأزمین» نام دارند، و «مأزم» به معناى راه باریک میان دو کوه است.[42]
 
فاصله میان جمره عقبه تا وادى محسر (طول منى‏): 3528 متر.
 
پایان وادى محسر تا آغاز مأزمین (طول مزدلفه): 3812 متر.
 
آغاز مأزمین تا نقطه العین، مرز حرم (طول مأزمین): 4372 متر.[43]
 
______________________________
(1). همان، 5/ 239.
 
(2). مسلم، صحیح، کتاب حج، حدیث 268 (شماره مسلسل حدیث 1281)، ج 3، ص 104، ط 1، مؤسسة عزالدین، 1407 ه/ 1987 م؛ النسائى، السنن، 5/ 258؛ عاتق بن غیث بلادى، فضائل مکه و حرمة البیت الحرام، ص 169، دارمکّة، مکّة المکرمة، 1410 ه/ 1985 م.
 
(3). عاتق بن غیث بلادى، اودیة مکّة، ص 86، دار مکّة، مکّة المکرمة، 1405 ه/ 1985 م.
 
(4). سلیمان الجمل، الحاشیة على شرح المنهج، 2/ 463، دارالفکر، بیروت، بى‏تا.
 
(5). ابن قدامة، المغنى، 3/ 444.
 
(6). ابراهیم رفعت پاشا، مرآة الحرمین، ج 1، ص 339- 341، المطبعة العلمیة، قم، افست از روى ط 2، مطبعة دارالکتب المصریة، القاهرة 1344 ه/ 1925 م.
 
(7). همان، 341.
 
میقات حج، ج‏3، ص: 201
در اینجا براى آشنایى بیشتر با موقعیت جغرافیایى محسّر توجه شما را به این نقشه جلب مى‏کنیم:
 


==سجده بر تربت امام حسین==
سجده بر تربت امام حسین(ع) مشروع و بلکه بهترین سجده گاه در میان مواضع سجده است<ref> الحدائق الناضره، ج7، ص260؛ مستند الشیعه، ج5، ص266؛ جواهر الکلام، ج8، ص437.  .  </ref> در نقلی دیگر آمده است که امام صادق(ع) جز بر خاک کربلا سجده نمی کرد<ref>وسائل الشیعه، ج5، ص366؛ بحار الانوار، ج82، ص158؛ جامع احادیث الشیعه، ج5، ص267.  .  </ref> و نیز روایت شده است که آن حضرت هنگام نماز پارچه ای که در آن تربت امام حسین قرار داشت را پهن و بر آن سجده کرد و فرمود: سجود بر تربت کربلا حجابهای هفتگانه را پاره می کند.<ref>سائل الشیعه، ج5، ص366؛ مکارم الاخلاق، ص302؛ بحار الانوار، ج82، ص153.  .  </ref> و در روایتی دیگر فرمود: سجده بر خاک قبر امام حسین(ع) زمین های هفتگانه را نورانی می کند.<ref>وسائل الشیعه، ج5، ص365؛ جامع احادیث الشیعه، ج5، ص267. .  </ref>در برابر برخی از فقیهان اهل سنت از جمله پیروان ابن تیمیه این عمل را بدعت و حرام دانسته اند،<ref>مناظرات فی العقائد والاحکام، ج2، ص111؛ الشیعه الفرقة الناجیه، ج1، ص357. .  </ref>
==سجده در مسجد الحرام==
فقیهان امامیه بر اساس روایات منقول از اهل بیت(ع) سجده در موارد و مکان های مختلفی از مسجد الحرام را مستحب شمرده اند. از جمله موارد یاد شده سجده بعد از طواف و نماز طواف است. مستند این عمل روایتی از سیره امام صادق(ع) است که آن حضرت پس از طواف و نماز طواف سر به سجده گذاشتند و اذکار و دعای« سجد وجهی لک تعبدا ورقا لا إله إلا أنت حقا
حقا الأول قبل کل شئ والآخر بعد کل شئ وها أنا ذا بین یدیک ناصیتی بیدک فاغفر لی إنه لا یغفر الذنب العظیم غیرک فاغفر لی فإنی مقر بذنوبی علی نفسی ولا یدفع
الذنب العظیم غیرک» را بر زبان جاری کردند.<ref>3. مناسک الحج، گلپایگانی، ص120؛ مناسک الحج، فیاض، ص182؛ جامع احادیث الشیعه، ج11، ص386. </ref> همچنین فقیهان امامیه ورود به خانه کعبه و سجود در این مکان و قرائت دعای: « لا یرد غضبک إلا حلمک ، ولا یجیر من عذابک إلا رحمتک ... » در حال سجده را با استناد به روایتی از امام صادق(ع)مستحب شمرده اند.<ref>4. مستند الشیعه، ج13، ص89؛ جواهر الکلام، ج20، ص62؛ دلیل الناسک، ص471. </ref>مورد دیگر سجده هنگام وداع با خانه خداست که مستحب است زائر قبل از خروج از مسجد الحرام در نزد درب خروج رو به کعبه سر به سجده گزارد و از خداوند طلب کند تا  اعمال او را قبول کند و سفر یاد شده را سفر آخر او قرار ندهد و ذکر و دعای: «سجدت لک تعبدا ورقا ، ولا إله إلا أنت ربی حقا حقا ، اللهم اغفر لی ذنوبی وتقبل حسناتی وتب علی ، إنک أنت التواب الرحیم» را نیز بر زبان جاری کند.<ref>5. جواهر الکلام، ج20، ص67؛ کشف اللثام، ج6، ص271. </ref>
==سجده در برابر مرقد معصومان==
سجده برای غیر خداوند-هر چند برای اولیای الهی باشد- حرام است.<ref>6. جواهر الکلام، ج10، ص124-126؛ مهذب الاحکام، ج7، ص144. </ref>دلیل این امر آیاتی است که تنها خدا را شایسته عبادت دانسته<ref>. کتاب الصلاة، محقق داماد، ج4، ص298.  </ref>: «أَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ »(یوسف: ۴۰) و انسانها را از سجده برای غیر خدا نهی کرده و آنان را به سجده برای خدا فرمان داده است<ref>. تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله(کتاب النجاسات والاحکام) ص236.  </ref>: «لَا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَلَا لِلْقَمَرِ وَاسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی خَلَقَهُنَّ»(فصلت: ۳۷) در روایاتی از اهل بیت(ع) نیز سجده تنها شایسته خداوند دانسته شده<ref>. المزار، مشهدی، ص464؛ مستدرک الوسائل، ج4، ص480؛ بحار الانوار، ج98، ص200.  </ref>و از سجده برای غیر خدا نهی شده است.<ref>. وسائل الشیعه، ج6، ص388؛ بحار الانوار، ج11، ص138.  </ref> بر پایه ادله یاد شده فقیهان امامیه گفته اند که سجده در برابر مرقد معصومان و اولیای الهی اگر برای غیر خداوند باشد حرام است، اما اگر برای شکر خداوند به جهت توفیق زیارت اولیای خدا باشد جایز و بلکه مستحب و دارای پاداش است.<ref>.اجوبة المسائل المهنائیه، ص24؛ العروة الوثقی، ج2، ص587؛ المسائل الواضحه، ج1، ص190.  </ref>از این رو فقیهان امامیه، شیعیان را از سجده کردن در مشاهد مشرفه برای صاحبان قبور نهی کرده و برآنند که سجده در این مکانها باید تنها برای خداوند باشد.<ref>. منهاج الصالحین، حکیم، ج1، ص251؛ منهاج الصالحین،خوئی، ج1، ص179. </ref>
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
خط ۲۱: خط ۲۵۳:
{{منابع}}
{{منابع}}
{{دانشنامه
{{دانشنامه
  | آدرس = https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1725792/%D8%B3%D8%AC%D8%AF%D9%87
  | آدرس = https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1725820/%d8%b3%d9%84%d8%b9
  | عنوان = سجده
  | عنوان = سَلع
  | نویسنده = سید جعفر صادقی فدکی
  | نویسنده = ابوالفضل ربانی
}}
}}
* '''اجوبه المسائل المنهاجیه''': حسن بن یوسف حلی(علامه حلی) (درگذشت ۷۲۶ق)، قم، خیام، ۱۴۰۱ق.
* '''بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار''': محمد باقر المجلسی (درگذشت ۱۱۱۱ق)، تصحیح محمد باقر بهبودی و سید ابراهیم میانجی و سید محمد مهدی موسوی خرسان، بیروت، دار احیاء التراث العربی و مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
* '''تحریر الوسیله''': امام خمینی قدس سره (درگذشت ۱۳۶۸ش)، نجف، دار الکتب العلمیه، ۱۳۹۰ق.
* '''تحفه الفقهاء''': علاالدین محمد السمرقندی(درگذشت  ۵۳۹ق)، بیروت،دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
* '''تذکرة الفقهاء''': حسن بن یوسف حلی (درگذشت  ۷۲۶ق)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
* '''تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله''': محمد فاضل لنکرانی، قم، مرکز فقه الائمه الاطهار، ۱۴۲۱ق.
* '''جامع احادیث الشیعه''': اسماعیل معزی ملایری، قم، مطبعة العلمیه، ۱۳۹۹ق.
* جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام: محمد حسین نجفی الجواهری (درگذشت  ۱۲۶۶ق)، تحقیق عباس قوچانی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.
* '''الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره''': یوسف بن احمد البحرانی (درگذشت  ۱۱۸۶ق)، تحقیق محمد تقی ایروانی و علی آخوندی، قم، النشر الاسلامی، ۱۳۶۳ش.
* '''الخلاف فی الاحکام''': محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵-۴۶۰ق)، تحقیق خراسانی و دیگران،  قم، النشر الاسلامی، ۱۴۰۷ق.
* '''دلیل الناسک''': سید محسن حکیم طباطبایی، تحقیق سید محمد علی قاضی طباطبایی، نجف الاشرف، مدرسه دارالحکمه، ۱۴۱۶ق.
* '''العروة الوثقی''': سید محمد کاظم طباطبایی یزدی (۱۲۴۷-۱۳۳۷ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق.
* '''القاموس الفقهی''': سعدی ابوحبیب، دمشق، دارالفکر، ۱۴۰۸ق.
* '''کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام''': محمد بن الحسن الفاضل الهندی (درگذشت ۱۱۳۷ق)، قم، نشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق.
* '''کلمة التقوی (فتاوی)''': محمد امین زین الدین، قم، مهر، ۱۴۱۳ق.
* '''کتاب الصلاة''': تقریر بحث المحقق الداماد للآملی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق.
* '''المجموع شرح المهذب''': محیی بن شرف النووی (درگذشت ۶۷۶ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۳۲ق.
* '''المزار الکبیر''': محمد بن جعفر المشهدی (درگذشت ۶۱۰ق)، تحقیق جواد القیّومی، قم، انتشارات الاسلامی، ۱۴۱۹ق.
* '''المسائل الواضحه''': محمد علی الاراکی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۴ق.
* '''مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل''': حسین نوری الطبرسی (درگذشت ۱۳۲۰ق)، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۸ق.
* '''مستند الشیعة فی احکام الشریعه''': احمد بن محمد مهدی النراقی (درگذشت  ۱۲۴۵ق)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۵ق. 
* '''معجم الفاظ الفقه الجعفری''': احمد فتح الله، الدمام، مطابع المدخول، ۱۴۱۵ق.
* '''المغنی''': عبدالله بن قدامه (درگذشت ۶۲۰ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه.
* '''مفردات الفاظ القرآن''': حسین بن محمد الراغب الاصفهانی (درگذشت ۴۲۵ق)، تحقیق صفوان عدنان داودی، قم، طلیعه نور، ۱۴۲۷ق.
* '''مکارم الاخلاق''': الفضل بن الحسن الطبرسی (قرن۶ق)، قم، شریف الرضی، ۱۳۹۲ق.
* '''مناسک الحج''': محمد اسحاق الفیاض، قم، عزیزی، ۱۴۱۸ق.
* '''مناسک الحج''': سید محمدرضا الگلپایگانی، قم، دار القرآن الکریم،۱۴۱۳ق.
* '''مناظرات فی العقائد والأحکام''': الشیخ عبد الله الحسن، قم، انتشارات دلیل
* '''منتهی المطلب فی تحقیق المذهب''': حسن بن یوسف حلی (درگذشت ۷۲۶ق)، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة ، ۱۴۱۹ ق.
* '''منهاج الصالحین''': سید ابوالقاسم موسوی خویی (درگذشت ۱۴۱۳ق)، قم، مدینة العلم آیة الله العظمی السید الخوئی،۱۴۱۰.
* '''منهاج الصالحین''': السید محمد سعید الحکیم، بیروت، دار الصفوة،  ۱۴۱۵ق.
* '''مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام''': ‏ سید عبدالأعلی‌سبزواری (درگذشت ۱۴۱۴ق)، مکتبة آیه الله سبزواری، ‏۱۴۱۶ق.
* '''وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه)''': محمد بن الحسن الحر العاملی (درگذشت ۱۱۰۴ق)، الحر العاملی (درگذشت ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
{{پایان}}
لطفاً توجه داشته‌باشید که همهٔ مشارکت‌ها در ویکی حج منتشرشده تحت Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike در نظر گرفته‌می‌شوند (برای جزئیات بیش‌تر ویکی حج:حق تکثیر را ببینید). اگر نمی‌خواهید نوشته‌هایتان بی‌رحمانه ویرایش و توزیع شوند؛ بنابراین، آنها را اینجا ارائه نکنید.
شما همچنین به ما تعهد می‌کنید که خودتان این را نوشته‌اید یا آن را از یک منبع با مالکیت عمومی یا مشابه آزاد آن برداشته‌اید (برای جزئیات بیش‌تر ویکی حج:حق تکثیر را ببینید). کارهای دارای حق تکثیر را بدون اجازه ارائه نکنید!
لغو راهنمای ویرایش‌کردن (در پنجرهٔ تازه باز می‌شود)

الگوهای به‌کاررفته در این صفحه:

برگرفته از «https://wikihaj.com/view/کاربر:Ahmad/صفحه_تمرین۱»