رئوس الشهداء (زیارتگاه)

رُئوس الشهداء زیارتگاهی است در قبرستان باب الصغیر در دمشق در کشور سوریه که محل دفن سرهای بریده شانزده تن از شهدای کربلا دانسته شده است. درباره صحت انتساب این قبور سند قابل اعتمادی در دست نیست و منابع تاریخی از دفن سرهای شهدای کربلا در این مکان سخنی نگفته اند.

مکان رئوس الشهداء

این مکان میان زیارتگاه عبدالله بن امام زین العابدین و زیارتگاه زینب یا ام کلثوم دختر امام علی(ع) و سکنیه دختر امام حسین(ع) واقع شده است و خیابان کوچکی بین این زیارتگاه و قبرستان فاصله انداخته است.

اسامی مدفونین

زیارتگاه رئوس الشهداء در باب الصغیر

در تابلوهایی که در ساختمان زیارتگاه نصب شده، این مکان محل دفن سرهای افراد ذیل دانسته شده است:

• جعفر بن عقیل
• جعفر بن امام علی
• حبیب بن مظاهر
• حر ریاحی
• حسین بن عبدالله (احتمالا عبدالله بن حسین صحیح است)
• عباس بن امام علی
• عبدالله بن عقیل
• عبدالله بن امام علی
• عبدالله بن عون (احتمالا عون بن عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب)
• عثمان بن امام علی
• علی بن ابی بکر (احتمالا ابوبکر بن امام علی صحیح است)
• علی اکبر بن امام حسین
• عمر بن امام علی (این فرد از شهدای کربلا نیست و بنابر روایات وتاریخی در ینبع به مرگ عادی درگلشته است)
• قاسم بن امام حسن
• محمد بن ابمام علی
• محمد بن مسلم بن عقیل بن ابی طالب

صحت انتساب

در منابع تاریخی اشاره ای به وجود زیارتگاه سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر نشده است و سرنوشت سرهای شهدای کربلا بعد از ورود به دمشق نیز در منابع تاریخی و مقتل های امام حسین(ع) نیامده است. تنها خواند میر(م942ق.) در کتاب خود با عنوان «حبیب السیر» نوشته است که امام زین العابدین(ع) در روز اربعین سرهای شهدا را به بدن‌های آن‌ها در کربلا ملحق کرد و به پیروی از او، شیخ عباس قمی و برخی از معاصران نیز این مطلب را نقل کرده اند.

سید محسن امین عاملی از قبرستانی معروفی در باب الصغیر خبر داده که بعد از سال 1321 قمری از آن دیدار کرده و بر سرد آن سنگی بوده حاکی از اینکه این مکان محل دفن سر عباس بن علی(ع)، علی‌اکبر بن حسین(ع) و حبیب بن مظاهر است. او اشاره میکند که چند سال بعد از زیارتگاه تخریب و بازسازی شد و داخل آن قبری بنا کردند و نام تعدادی از شهدای کربلا بر آن نوشته شد.

تاریخچه بنای زیارتگاه

درباره بنای نخستین این زیارتگاه اطلاعی در دست نیست. ظاهرا این بنا در سال 1330 قمری با حمایت سلطان عبدالحمید دوم عثمانی و به دست سلیم افندی فرزند سید حسین مرتضی انجام شده است.

معماری بنا

ساختمان مزار میان صحن مربعی شکلی قرار دارد که در یک دهه اخیر رواق‌هایی نیز اطراف آن ساخته شده و نمای غربی صحن با سنگ های مرمر سفید پوشیده شده است. ورودی زیارتگاه هم میان آن قرار دارد. بنای اصلی مزار شامل اتاقی به شکل مربع است که از قالب های سنگی سیاه و سفید ساخته شده است و دارای گنبدی کم خیز و سفید رنگ با گردن هشت ضلعی است. در ضلع شمالی آن سردر مرتفعی وجود دارد که در راس آن یک طاق قرار دارد. دو طرف سردر نیز دو پنجره مشبک آهنی به چشم میخورد. محل دفن سرهای شهدا به صورت قبر مربع برجسته ای میان اتاق مزار قرار گرفته است. روی قبر نیز ضریح نقره ای مربع شکلی قرار دارد که در سال 1414 قمری به کوشش محمد برهان الدین داعی اسماعیلیان بهره در هند نصب شده است. داخل ضریح شانزده عمامه پارچه‌ای کوچک به نشانه سرهای شهدای کربلا بر قبر قرار داده شده است.

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه نوشته احمد خامه یار است.

• آثار پیامبر(ص)و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه، احمد خامه یار، پژوهشکده حج و زیارت، 1393
• اعیان الشیعه، سید محسن الامین العاملی، تحقیق حسن الامین، بیروت، دار التعارف، 1986 میلادی
• تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، غیاث الدین بن همام الدین حسینی(خواندمیر)
• مقتل الحسین، عبدالرزاق المقرم، قم، دارالثقافه، 1411قمری
• نفس المهموم، عباس القمی، قم، مکتبه بصیرتی، 1405 قمری