اربعین: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۲ اوت ۲۰۲۱، ساعت ۱۴:۲۲

زیارت امام حسین در بیستم صفر

زیارت امام حسین(ع) در بیستم ماه صفر سنتی قدیمی نزد شیعیان است. در کتاب های اصلی زیارت شیعه از جمله در مصباح المتهجد نوشته شیخ طوسی از استحباب زیارت امام حسین(ع) در بیستم صفر یاد شده و زیارتنامه ای از قول امام صادق برای این روز نقل شده است.^[۱]

نظرها درباره سابقه و ریشه زیارت اربعین

چنان که گفته شد، زیارت اربعین امام حسین(ع) در روز بیستم صفر، آیینی کهن است. آنچه مورد اختلاف واقع شده است، ریشه و منشاء این آیین است.

زیارت جابر بن عبدالله انصاری

بر اساس روایتی که نزد شیعیان مشهور است در نخستین اربعین امام حسین(ع)، یعنی چهل روز پس از شهادت امام حسین(ع) که برابر با بیستم صفر سال ۶۱ هجرت است، جابر بن عبدالله انصاری که پیشتر از مدینه به سوی مکه راهی شده بود، به کربلا رسید و قبر امام حسین(ع) را زیارت کرد. و این نخستین زیارت از قبر آن حضرت بود. این روایت را بیشتر منابع تاریخی و کتاب‌های آیینی کهن شیعه تایید کرده‌اند. همچنین این روز یعنی روز ۲۰ صفر سال ۶۱ سال ورود کاروان اسرای کربلا به مدینه نیز دانسته شده است.

بازگشت اسرای عاشورا به کربلا

روایت دیگری که نزد شیعیان مشهور است، حاکی از آن است که در همین روز کاروان اسرای اهل بیت که از شام به سوی مدینه می‌رفت، به کربلا رسید و قبر امام حسین را زیارت کرد و بنابر روایتی سر امام حسین نیزدر همین روز به پیکر مطهر ایشان ملحق و به خاک سپرده شد.

نقد‌ها به این روایت

این روایت را بیشتر منابع کهن و معتبر شیعه تایید نکرده اند. و بسیاری از محققان نیز در صحت آن تردید کرده اند. سید طاووس که در یکی از کتاب‌های خود به نام لهوف ماجرای بازگشت اسرا به کربلا در اربعین را نقل کرده است، در کتاب دیگرش با عنوان الاقبال بالاعمال الحسنه، بازگشت اسرا به عراق در مدت چهل روز را بعید دانسته است.^[۲] برخی دیگر از جمله علامه مجلسی^[۳]، محدث نوری،^[۴]، شیخ عباس قمی^[۵]، محمد ابراهیم آیتی^[۶] و مرتضی مطهری^[۷] در صحت چنین گزارشی تردید کرده‌اند. این نویسندگان یا اصل بازگشت کاروان و زیارت اهل بیت از قبر امام را انکار کرده اند یا زمان آن را زمانی غیر از اربعین سال نخست شهادت امام حسین دانسته اند.

برخی پژوهشگران جدید از جمله محمد امین پور امینی^[۸] و رسول جعفریان و محمد تقی سبحانی نیا^[۹] نیز بازگشت اسرا به کربلا در روز اربعین را ناممکن دانسته اند.

مهم‌ترین انتقادی که درباره بازگشت کاروان اهل بیت به کربلا رد نخستین روز اربعین مطرح شده است، امکان نداشتن پیمودن مسیر کوفه تا شام و بازگشت به کربلا در مدت ۴۰ روز است. از دید مخالفان این گزارش، در حالی که کاروان در شهرهای مختلف به ویژه در کوفه و شام توقف‌های طولانی داشته است، طی این فاصله در این مسافت ممکن نیست. سکوت منابع معتبر و کهن تاریخی از دیگر دلایل تضعیف روایت کاروان اسرای کربلا از شامل به کربلا در اربعین است.

موافقان بازگشت اسرا به کربلا

قدیم‌ترین گزارش از بازگشت کاروان اسرا به کربلا در اربعین یعنی بیستم صفر از آن ابوریحان بیرونی است. به نوشته ابوریحان در روز بیستم صفر سر حسین به بدنش ملحق و در همان مکان دفن شد.^[۱۰] شیخ بهایی نیز در توضیح المقاصد این گزارش را پذیرفته است.^[۱۱]

مهم‌ترین پژوهش در اثبات امکان حضور کاروان در کربلا در روز اربعین، کتاب تحقیقی درباره اول اربعین حضرت سید‌الشهدا نوشته سید محمد علی قاضی طباطبایی(م۱۳۵۸ش.)است. نویسنده در این کتاب در پی اثبات امکان سفر کاروان اسرای اهل بیت از کربلا به دمشق و بازگشت آنان به کربلا است.

بسیاری از آثار جدیدتر نیز تحت تاثیر این کتاب بازگشت تاریخی کاروان اهل بیت به کربلا در اربعین را پذیرفته اند.^[۱۲] از جمله مقالاتی که ابعاد مختلف موضوع را بررسی کرده است، پژوهشی در اربعین حسینی از محسن رنجبر است.

↑ مصباح المتهجد، ج2، ص 787
↑ الاقبال بالاعمال الحسنه، ج۳، ص ۳۷۰
↑ بحار الانوار، ج۹۸، ص ۳۳۴-۳۳۶
↑ چشم اندازی به تحریفات عاشورا (لولو و مرجان)، ص ۲۳۲-۲۳۴
↑ منتهی الآمال، ص ۱۰۱۳-۱۰۱۵
↑ بررسی تاریخ عاشورا، ص ۱۳۹-۱۴۱
↑ مجموعه آثار، ج ۱۷، ص ۵۷۶
↑ پژوهشی در بازگشت اهل بیت از شام به کربلا
↑ تحقیقی درباره اربعین حسینی، تاریخ در آیینه پژوهش، شماره ۶
↑ الآثار الباقیه عن القرون الخالیه، ص ۲۳۱
↑ توضیح المقاصد، ص ۷۶
↑ از جمله محمد فاضل در تحلیل تاریخی اربعین نظریات قاضی طباطبایی را خلاصه کرده است

[1] مصباح المتهجد، ج2، ص 787

[2] الاقبال بالاعمال الحسنه، ج۳، ص ۳۷۰

[3] بحار الانوار، ج۹۸، ص ۳۳۴-۳۳۶

[4] چشم اندازی به تحریفات عاشورا (لولو و مرجان)، ص ۲۳۲-۲۳۴

[5] منتهی الآمال، ص ۱۰۱۳-۱۰۱۵

[6] بررسی تاریخ عاشورا، ص ۱۳۹-۱۴۱

[7] مجموعه آثار، ج ۱۷، ص ۵۷۶

[8] پژوهشی در بازگشت اهل بیت از شام به کربلا

[9] تحقیقی درباره اربعین حسینی، تاریخ در آیینه پژوهش، شماره ۶

[10] الآثار الباقیه عن القرون الخالیه، ص ۲۳۱

[11] توضیح المقاصد، ص ۷۶

[12] از جمله محمد فاضل در تحلیل تاریخی اربعین نظریات قاضی طباطبایی را خلاصه کرده است

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{در دست ویرایش|ماه=[[تیر]]|روز=[[۲۶]]|سال=[[۱۳۹۹]]|کاربر=H-najafi  }}
+{{در دست ویرایش|ماه=[[مرداد]]|روز=[[۳۱]]|سال=[[۱۴۰۰]]|کاربر=Kamran  }}
+[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]
-اربعین:واژه‌ای است عربی به معنای چهل یا چله که در متون دینی ما زیاد به آن توجه شده است. این کلمه از قداست خاصی برخوردار است. خصوصیتی در این عدد وجود دارد که در سایر ارقام،  وجود ندارد. غالب انبیا در سن چهل سالگی به مقام رسالت رسیده‌اند. مدت مناجات حضرت موسی علیه‌السلام در کوه طور چهل شب بود: «واعدنا موسی اربعین لیله»<ref>بقره  51 </ref> گفته‌اند: در نماز شب ۴۰ مومن را دعا کنید...برای حسین بن علی علیه‌السلام آسمان و زمین چهل روز گریستند.
+==زیارت امام حسین در بیستم صفر==
+زیارت امام حسین(ع) در بیستم ماه صفر سنتی قدیمی نزد شیعیان است. در کتاب های اصلی زیارت شیعه از جمله در [[مصباح المتهجد]] نوشته شیخ طوسی از استحباب زیارت امام حسین(ع) در بیستم صفر یاد شده و [[زیارت اربعین|زیارتنامه ای]] از قول امام صادق برای این روز نقل شده است.<ref>مصباح المتهجد، ج2، ص 787</ref>
+==نظرها درباره سابقه و ریشه زیارت اربعین==
+چنان که گفته شد، زیارت اربعین امام حسین(ع) در روز بیستم صفر، آیینی کهن است. آنچه مورد اختلاف واقع شده است، ریشه و منشاء این آیین است.
+==زیارت جابر بن عبدالله انصاری==
+بر اساس روایتی که نزد شیعیان مشهور است در نخستین اربعین امام حسین(ع)، یعنی چهل روز پس از شهادت امام حسین(ع) که برابر با بیستم صفر سال ۶۱ هجرت است، جابر بن عبدالله انصاری که پیشتر از مدینه به سوی مکه راهی شده بود، به کربلا رسید و قبر امام حسین(ع) را زیارت کرد. و این نخستین زیارت از قبر آن حضرت بود. این روایت را بیشتر منابع تاریخی و کتاب‌های آیینی کهن شیعه تایید کرده‌اند. همچنین این روز یعنی روز ۲۰ صفر سال ۶۱ سال ورود کاروان اسرای کربلا به مدینه نیز دانسته شده است.
+==بازگشت اسرای عاشورا به کربلا==
+روایت دیگری  که نزد شیعیان مشهور است، حاکی از آن است که در همین روز کاروان اسرای اهل بیت که از شام به سوی مدینه می‌رفت، به کربلا رسید و قبر امام حسین را زیارت کرد و بنابر روایتی سر امام حسین نیزدر همین روز به پیکر مطهر ایشان ملحق و به خاک سپرده شد.
+====نقد‌ها به این روایت====
+این روایت را بیشتر منابع  کهن و معتبر شیعه تایید نکرده اند.  و بسیاری از محققان نیز در صحت آن تردید کرده اند.
+سید طاووس که در یکی از کتاب‌های خود به نام لهوف  ماجرای بازگشت اسرا به کربلا در اربعین را نقل کرده است، در کتاب دیگرش با عنوان الاقبال بالاعمال الحسنه،  بازگشت اسرا به عراق در مدت چهل روز را بعید دانسته است.<ref>الاقبال بالاعمال الحسنه، ج۳، ص ۳۷۰</ref>
+برخی دیگر از جمله علامه مجلسی<ref>بحار الانوار، ج۹۸، ص ۳۳۴-۳۳۶</ref>، محدث نوری،<ref>چشم اندازی به تحریفات عاشورا (لولو و مرجان)، ص ۲۳۲-۲۳۴</ref>، شیخ عباس قمی<ref>منتهی الآمال، ص ۱۰۱۳-۱۰۱۵</ref>، محمد ابراهیم آیتی<ref>بررسی تاریخ عاشورا، ص ۱۳۹-۱۴۱</ref> و مرتضی مطهری<ref>مجموعه آثار، ج ۱۷، ص ۵۷۶</ref> در صحت چنین گزارشی تردید کرده‌اند. این نویسندگان یا اصل بازگشت کاروان و زیارت اهل بیت از قبر امام را انکار کرده اند یا زمان آن را زمانی غیر از اربعین سال نخست شهادت امام حسین دانسته اند.
-==مفهوم لغوی و اصطلاحی==
+برخی پژوهشگران جدید از جمله محمد امین پور امینی<ref>پژوهشی در بازگشت اهل بیت از شام به کربلا</ref> و رسول جعفریان و محمد تقی سبحانی نیا<ref>تحقیقی درباره اربعین حسینی، تاریخ در آیینه پژوهش، شماره ۶</ref> نیز بازگشت اسرا به کربلا در روز اربعین را ناممکن دانسته اند.
-<br />اربعین: در لغت به معنای چهل، چله، مدت چهل روز که صوفیان بگوشه می نشینند و عبادت می کنند. چهل روز از عاشورا رفته، بیستم صفر.  اما اربعین در اصطلاح دینی به چهلمین روز شهادت حضرت اباعبدالله الحسین ع اختصاص یافته است. این عنوان در اصطلاح و کاربردهای دینی، از قداست و اهمیت زیادی برخوردار است. گویا در عدد اربعین، خصوصیتی وجود دارد که در سایر اعداد وجود ندارد.
-==اربعین در متون دینی==
-بنابر مفاد برخی آیات و روایات، اربعین سند کمال و نشانه رشد عقلی انسان است،  انسان در چهل سالگی، به درک نعمت و مقام شکر دست می یابد و به حقیقت عبودیت واقف می شود، از این رو غالب انبياي الهي بویژه حضرت ختمي مرتبت در سن چهل سالگي به رسالت مبعوث شدند، «ميقات» موسي با پروردگارش در چهل روز حاصل شد. . نشان کمال اربعينی به اين است که نوري در قلب انسان مي‌تابد، باعث انشراح قلب و اتصال به مبدء آفرینش مي‌شود. بدین سان چله‌نشيني براي رسيدن به مقام‌هاي سلوک و عرفان، برآورده شدن حاجت، یکی از گام های موثر اهل ریاضت و مراقبت بشمار می آید. حافظ مي‌گويد:
-شنیدم رهروی در سرزمینی                همی گفت این معما با قرینی
-که ای صوفی شراب آنگه شود صاف    که در شیشه بماند اربعینی
-مولاي متقيان علي ع فرمود: خداوند متعال به حضرت داوود ع وحي کرد: « أَنَّكَ نِعْمَ الْعَبْدُ لَوْ لَا أَنَّكَ تَأْكُلُ مِنْ بَيْتِ الْمَالِ وَ لَا تَعْمَلُ بِيَدِكَ شَيْئا... » اي داود! اگر از بيت‌المال تغذيه نمي‌کردي و از دست‌رنج خودت امرار معاش مي‌نمودي، چقدر بنده خوبي بودي! حضرت داوود چهل صبح با ناله و زاري به درگاه احديت استغاثه کرد و از خداوند خواست تا مشکل او را رفع نمايد؛ خداوند متعال نيز مقدمات آهنگري را در اختيار او گذاشت. به اين ترتيب حضرت داوود به کار زره‌سازي پرداخت. او هر روز يک زره مي‌ساخت و به هزار درهم مي‌فروخت تا اينکه با ساختن 630 زره که به مبلغ 360 هزار درهم فروخت، سرمايه‌اي به دست آورد و از بيت‌المال بي‌نياز شد.  به روایتی از پیامبر اسلام ص اگر کسي چهل روز خالصانه براي خدا باشد، خداوند حکمت را از قلبش بر زبان وی جاري مي‌کند.   سفارش شده است که نماز گزار، در نماز شب، چهل مؤمن را دعا کند  و مردم همسايگان خود را تا چهل خانه گرامي بدارند.   بر پایه روایتی از امام صادق ع شهادت چهل مؤمن، بر خوبی میت موجب آمرزش اوست. ایشان فرمودند:
-هر گاه بر جنازه میت چهل نفر از مؤمنان حضور يابند و گواهي دهند که پروردگارا! ما به جز خوبي و نيکي از اين شخص نديده‌ايم، خداوند متعال مي‌فرمايد: من نيز شهادت شما را پذيرفتم و آنچه از بدي‌ها و گناهان از او مي‌دانستم که شما بي‌اطلاع بوديد، همه را بخشيدم.
- دعا براي چهل مؤمن پیش از دعا برای خویشتن، موجب استجابت دعا می شود. ؛  بنابر روایتی از امام صادق ع اگر گروهي چهل نفره جمع شوند و خداي خويش را بخوانند، مطمئناً دعاي آنان مستجاب خواهد شد....   افراد سعادتمند کساني هستند که تا سن چهل سالگي در اعمال و رفتارشان نشانه‌هاي صلاح و سداد پيدا مي‌شود؛ در غیر این صورت به گفته پيامبر گرامي اسلام اصلاح انسان مشکل خواهد بود.  بدین سبب به روایتی از امام زين العابدين ع به چهل ساله‌ها هشدار داده شده است!.
-پيامبر گرامي اسلام ص فرمود: خداوند، فرشته‌اي را مأمور کرده است تا در هر شب صدا بزند: «َ يَا أَبْنَاءَ الْأَرْبَعِينَ مَا ذَا أَعْدَدْتُمْ لِلِقَاءِ رَبِّكُمْ » ؛ «اي کساني که چهلمين بهار عمر خود را سپري مي‌کنيد، براي ملاقات با پروردگارتان، چه چيزي آماده کرده‌ايد و چه پاسخي داريد؟»
-در باب تاثیر تغذيه در روایات آمده است کسي که لقمه حرامي بخورد، تا چهل روز، دعايش مستجاب نمي‌شود».   امام صادق ع فرمود: « لَا تُقْبَلُ صَلَاةُ شَارِبِ الْخَمْرِ أَرْبَعِينَ يَوْماً إِلَّا أَنْ يَتُوب‏ » ؛ «کسي که از شراب و مسکرات حرام استفاده کند، تا چهل روز نمازش پذيرفته نمي‌شود، مگر اينکه حقيقتاً توبه کند».
-و زمین چهل روز برای مصائب حضرت اباعبدالله الحسين(ع) گریسته است.
-اعتبار حفظ چهل حديث که در چندین روايت از پيامبر اسلام ص آمده است: «اگر کسي از امت من، چهل حديث حفظ کند که در امر دينيش از آنها بهره ببرد، خداوند در روز قيامت او را فقيه و عالم محشور خواهد کرد».  سبب تأليف صدها اثر با عنوان «اربعين»، با انتخاب چهل حديث و شرح و بسط آنها شده است.
-اما بیشترین کاربرد واژه اربعين اختصاص به اربعین حسيني ع به معنای چهلمین روز شهادت حضرت اباعبدالله الحسین ع (بیستم صفر) دارد. اربعین روزی است که بنا بر روايت مشهور نزد شيعيان، جابر بن عبدالله انصاري که از مدينه آمده بود،  به همراه عطیه عوفی به کربلا رفته و به زيارت امام حسين ع پرداخت و اين نخستين زيارت از قبر آن حضرت و آندو نفر اولین زائران حضرت امام حسین ع بودند.
-<br />
+مهم‌ترین انتقادی که درباره بازگشت کاروان اهل بیت به کربلا رد نخستین روز اربعین مطرح شده است، امکان نداشتن پیمودن مسیر کوفه تا شام و بازگشت به کربلا در مدت ۴۰ روز است. از دید مخالفان این گزارش، در حالی که کاروان در شهرهای مختلف به ویژه در کوفه و شام توقف‌های طولانی داشته است، طی این فاصله در این مسافت ممکن نیست. سکوت منابع معتبر و کهن تاریخی از دیگر دلایل تضعیف روایت کاروان اسرای کربلا از شامل به کربلا در اربعین است.
+===موافقان بازگشت اسرا به کربلا===
+قدیم‌ترین گزارش از بازگشت کاروان اسرا به کربلا در اربعین یعنی بیستم صفر از آن ابوریحان بیرونی است. به نوشته ابوریحان در روز بیستم صفر سر حسین به بدنش ملحق و در همان مکان دفن شد.<ref>الآثار الباقیه عن القرون الخالیه، ص ۲۳۱</ref> شیخ بهایی نیز در توضیح المقاصد این گزارش را پذیرفته است.<ref>توضیح المقاصد، ص ۷۶</ref>
-==پانویس==
+مهم‌ترین پژوهش در اثبات امکان حضور کاروان در کربلا در روز اربعین، کتاب [[تحقیقی درباره اول اربعین حضرت سید‌الشهدا]] نوشته سید محمد علی قاضی طباطبایی(م۱۳۵۸ش.)است. نویسنده در این کتاب در پی اثبات امکان سفر کاروان اسرای اهل بیت از کربلا به دمشق و بازگشت آنان به کربلا است.
-{{پانویس}}
-==منابع==
+بسیاری از آثار جدیدتر نیز تحت تاثیر این کتاب بازگشت تاریخی کاروان اهل بیت به کربلا در اربعین را پذیرفته اند.<ref>از جمله محمد فاضل در تحلیل تاریخی اربعین نظریات قاضی طباطبایی را خلاصه کرده است</ref> از جمله مقالاتی که ابعاد مختلف موضوع را بررسی کرده است، پژوهشی در اربعین حسینی از محسن رنجبر است.
-{{منابع}}
-{{برگرفتگی
-| پیش از لینک = کتاب
-| منبع = پیاده روی اربعین، فرصت ها، آسیب ها و توصیه ها.
-| پس از لینک = حافظ نجفی، مشعر ، قم 1398 ش
-[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]