مزار زینب صغری بنت علی(ع) (دمشق)

مزار زینب بنت علی(ع)

گنبد جلوی تصویر سمت راست، متعلق به مزار زینب صغری بنت علی(ع) است.
اطلاعات اوليه
مکان	سوریه، دمشق، قبرستان باب الصغیر.
مشخصات
وضعیت	فعال
امکانات	صحن، گنبد، سرداب، ضریح و صندوقچه.

مزار زینب صغری بنت علی(ع)، در سوریه، در دمشق و در قبرستان باب الصغیر قرار دارد و متصل به مزار سکینه بنت حسین(ع) است. این مزار، میان مردم منتسب به زینب صغری یا ام کلثوم دختر امام علی(ع) است.

درباره درستی این انتساب میان عالمان و پژوهشگران اختلاف است. به گمان برخی، این انتساب، در دوره اخیر به وجود آمده است. برخی این مزار را در سده هفتم قمری، منتسب به زینب دختر امام سجاد(ع) دانسته‌اند. به گمانِ برخی نیز، این مزار، متعلق به خدیجه دختر امام سجاد(ع) است.

مکان و اهمیت

مزار زینب بنت علی(ع)، در سوریه، در دمشق و در قبرستان باب الصغیر قرار دارد. این مزار متصل به مزار سکینه بنت حسین(ع) است.

این مزار به همراه مزار سکینه بنت حسین(ع) که متصل به یکدیگرند، از مهمترین زیارتگاه‌های قبرستان باب‌الصغیر دمشق به شمار آمده و مورد توجه زائران شیعه از کشورهای مختلف است.

بنا

نوشتار اصلی: مزار زینب بنت علی(ع) و سکینه بنت حسین(ع) (دمشق)

ضریح.

این زیارتگاه، دارای صحن، گنبدی سبزرنگ، ضریح نقره‌ای طلاکوب و سرداب است. قبر اصلی، در سرداب است و روی آن صندوقچه‌ای نسبتاً جدید قرار دارد.

اقوال درباره مدفون

این زیارتگاه، میان مردم منسوب به زینب صغری یا ام کلثوم دختر امام علی(ع) است. تاریخ‌نگاران و پژوهشگران در انتساب این مزار اختلاف کرده‌اند؛ اقوال آنها چنین است:

زینب صغری بنت علی(ع)

به باور برخی، لقب زینب صغری، «ام کلثوم» بود؛ از این رو، این دو نام به یک نفر اشاره دارد. به باور یکی از پژوهشگران معاصر، زینب صغری، در آستانه زینبیه دفن شده است. و به گمان وی، انتساب این قبر به زینب یا ام‌کلثوم، دختر امام علی(ع)، در دوره اخیر به وجود آمده است. در برابر، بسيارى از عالمان شيعه در چند سده اخير انتساب آستانه زینبیه به زینب کبری را پذيرفته‌اند.

برخی تاریخ‌نگاران و سرگذشت‌نگاران، میان زینب صغری و ام‌کلثوم صغری فرق گذاشته‌اند. شیخ طبرسی نیز، ام‌کلثوم صغری را کنیه نفیسه دختر امام علی(ع) دانسته است.

زینب بنت زین‌العابدین(ع)

شمس‌الدین ذهبی (673-748ق)، درباره شیخ جمال‌الدین ساوجی (م.بعداز۶۲۰ق)، از مشایخ طریقت قلندریه، نوشته است که وی برای مدتی در قبرستان باب‌الصغیر، نزدیک قبر زینب دختر امام سجاد(ع) اقامت کرد. بعدها در محل سکونت شیخ جمال‌الدین ساوجی خانقاه طریقت قلندریه ساخته شد، که امروزه آرامگاهی از این خانقاه باقی مانده و متصل به مزار زینب بنت علی(ع) است. از این رو، معلوم می‌شود در آن زمان این مزار منتسب به زینب دختر امام سجاد(ع) بوده است.

این در حالی است که بیشتر سرگذشت‌نگاران و عالمان انساب، فرزندی به نام زینب برای امام سجاد(ع) ذکر نکرده‌اند. تنها در کتاب الشجرة المبارکة دختر هشتم امام سجاد(ع) زینب دانسته است. رساله اخبار الزینبات نیز، از زینب دختر امام سجاد(ع) نام برده و مادر او را ام‌ولد دانسته است؛ ولی به گفته او زینب در مدینه از دنیا رفته است.

خدیجه بنت زین‌العابدین(ع)

به باور برخی، این زیارتگاه، با توجه به مشهور بودن آن به زینب دختر امام سجاد(ع) در گذشته، احتمال دارد این محل، قبر خدیجه دختر امام سجاد(ع) باشد که در منابع تاریخی، به وجود قبر وی و قبر همسرش محمد بن عمر بن علی(ع) در باب‌الصغیر اشاره شده است.

خدیجه، با علی اصغر پسر امام سجاد(ع) از یک مادر بوده‌اند. خدیجه از همسر خود، محمد بن عمر بن علی(ع)، دارای دو فرزند به نام‌های عبدالله و عبیدالله بوده است.

دیگر مزارهای منسوب به او

به باور برخی، آستانه زینبیه که میان مردم به زینب کبری دختر امام علی(ع) منسوب است، متعلق به زینب صغری یا ام کلثوم است. در برابر، بسيارى از عالمان شيعه در چند سده اخير انتساب آستانه زینبیه به زینب کبری را پذيرفته‌اند.

جستارهای وابسته

• مزار زینب بنت علی(ع) و سکینه بنت حسین(ع) (دمشق)
• مزار سکینه بنت حسین(ع)

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه، احمد خامه‌یار، تهران، مشعر، ۱۳۹۳ش. ص۲۵۲ است.

• الارشاد في معرفة حجج الله علي العباد، محمد بن محمد بن نعمان (شيخ مفيد)، ط 1، بيروت، مؤسسة آل‌البيت: لاحياء التراث، 1995م.
• الاشارات إلی معرفة الزیارات، علی بن ابی‌بکر الهروی، تحقیق: جانین سوردیل ـ طومین، ط ۱، دمشق، المعهد الفرنسی، ۱۹۵۳م.
• اعلام الوري بمن ولي نائباً من الاتراک بدمشق الشام الکبري، محمد بن علي الصالحي الدمشقي (ابن طولون)، تحقيق: محمد احمد دهمان، ط 2، دمشق، دار الفکر، 1984م.
• تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر والأعلام، محمد بن احمد بن عثمان الدمشقی (شمس‌الدین الذهبی)، عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی.
• تاریخ مدینة دمشق، علی بن الحسن الدمشقی (ابن عساکر)، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۹۹۵-۲۰۰۱م.
• تذکرة الخواص، یوسف بن قُزُغلی البغدادی الحنفی (سبط ابن الجوزی)، بیروت، مؤسسة اهل البیت، ۱۹۸۱م.
• السيدة زينب وأخبار الزينبات للعبيدلي النسابة، حسن محمد قاسم، ط 2، القاهرة، المطبعة المحمودية التجارية، 1353ه‍ .ق ـ 1934م.
• الشجرة المبارکة في انساب الطالبية، محمد بن عمر (فخرالدين الرازي)، تحقيق: مهدي الرجائي، ط 1، قم، مکتبة آية الله العظمي المرعشي النجفي، 1409ه‍ .ق.
• معجم البلدان، یاقوت بن عبدالله الحموی، بیروت، دار صادر، ۱۳۹۷ق. (۱۹۷۷م.)