محمد بن موسی کاظم(ع)

امامزاده

محمد بن موسی کاظم(ع)
نام	محمد بن موسی کاظم(ع)
مدفن	ایران _ شیراز
محل زندگی	شیراز
لقب(ها)	سید میر محمد عابد
پدر	امام موسی کاظم(ع)
مادر	اُم احمد

محمد بن موسی کاظم(ع) معروف به میر محمد عابد از فرزندان امام موسی کاظم(ع) است. براساس منابع تاریخی، وی به همراه برادرش احمد بن موسی(ع) برای عزیمت به طوس، از مدینه وارد فارس شد و چون از سوی حاکم شهر تحت تعقیب بود به اجبار به صورت مخفیانه در آنجا زندگی می‌کرد. برخی منابع بر شهادت وی پس از جدال و کشمکش حاکم فارس با یاران احمد بن موسی(ع) تاکید دارند. برخی منابع دیگر از رحلت و درگذشت به مرگ طبیعی حکایت می‌کنند.

نسب‌شناسی

سید محمد بن موسی(ع) از فرزندان امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) است. وی براساس منابع تاریخی و کتب انساب و رجال، با احمد بن موسی(ع) و حمزه از یک مادر هستند به نام «اُم احمد» هستند.

هجرت به ایران

سیدمیرمحمد عابد به همراه برادرش احمد بن موسی(ع)، برای عزیمت به طوس، از مدینه وارد فارس شد که با جنگی نابرابر از سوی حاکم فارس روبه‌رو شد. آنها پس از مقابله و کشمکش‌هایی، پس از شهادت عده‌ای از بنی‌هاشم، متفرق و در زوایایی مخفی شدند. سیدمیرمحمد عابد(ع) نیز مانند برادرش احمد بن موسی(ع) به زندگی مخفی روی آورد. منابع تاریخی، جزئیاتی از دوران زندگی مخفی و حتی چگونگی رحلت یا شهادت وی بیان نکرده‌اند.

با توجه به محتوای برخی متون، حضرت سیدمحمد عابد(ع) مخفیانه به کتابت قرآن مشغول شد و از این راه بندگان بسیاری را آزاد کرد.

دیدگاه فرصت الدوله

فرصت الدوله در «آثار العجم» می‌نویسد: بقعه مطهره سید امیرمحمد، مضجع آن حضرت است. پدر بزرگوارش حضرت موسی بن جعفر(ع) است و با برادرش حضرت شاهچراغ از یک مادرند. آن حضرت از اهل فضل و تقوا، قائم اللیل و صائم النهار بود. در عهد خلفا به شیراز آمد و در آن‌جا منزوی شد. گویند از حق الکتابه کلام الله مجید، بسیاری از بندگان را آزاد فرمود.

فرصت الدوله درباره اینکه آن حضرت را شهید کرده‌اند یا به مرگ طبیعی از دنیا رفته است، اقوال گوناگونی را که در منابع به آن برخورده، بیان می‌کند، ولی به جزئیات آن اشاره‌ای نمی‌کند.

فضایل

شیخ مفید در «ارشاد» درباره فضایل سیدمحمد عابد می‌نویسد: وکان محمد بن موسی من اهل الفَضل و الصَلاح اخبرنی ابومحمّد الحسن بن محمد بن یحیی، قال، حَدَثنی جدّی، قال حَدَثتنی‌هاشمیة مولاة رقیه بنت موسی (علیه‌السّلام) قالت: کان محمد بن موسی صاحب وضوء و صلوة و کان لیله کلّه یتوضاُ و یصلی، فَنَسمع سکب الماء والوضوء ثم یصلی لیلا، ثم یَهدا ساعة فیرقد و یقوم، فنسمع سکب الماء والوضوء ثم یصلی لیلا...، فلایزال لیله کذلک حتّی یصبح و ما رایته قطّ الّاذکرت قول الله تعالی (کٰانُوا قَلِیلاً مِنَ اللَّیْلِ مٰا یَهْجَعُونَ).

محمد بن موسی (علیه‌السّلام) همیشه با وضو بود. شب‌ها را به عبادت و نماز می‌گذراند و پس از فراغت از نماز،‌ اندکی استراحت می‌کرد و آنگاه به پا می‌خواست و وضو می‌گرفت و مشغول عبادت و نماز می‌شد. وی این‌کار را تا صبح تکرار می‌کرد.‌ هاشمیه (کنیز دخت موسی بن جعفر(ع)) همچنین می‌گوید: هیچ‌گاه محمد را ندیدم، مگر اینکه این آیه از قرآن را به‌خاطر آوردم (کٰانُوا قَلِیلاً مِنَ اللَّیْلِ مٰا یَهْجَعُونَ)؛ «و از شب‌ اندکی را خواب می‌کردند». (سوره ذاریات، آیه١٧)

صاحب «اعلام الوری» در فضیلت و منقبت وی نوشته است: «او مردی پرهیزکار و صالح بود». علامه مامقانی در «تنقیح المقال»، میرمحمد را از جمله راویان احادیث اهل‌بیت می‌داند.

چگونگی رحلت یا شهادت

درباره چگونگی رحلت یا شهادت حضرت سیدمیرمحمد عابد، اقوال متفاوتی وجود دارد. برخی منابع بر شهادت وی پس از جدال و کشمکش حاکم فارس با یاران احمد بن موسی(ع) تاکید دارند.

نویسنده کتاب «زندگانی سیاسی هشتمین امام» به نقل از برخی از منابع می‌نویسد: یکی دیگر از برادران امام رضا(ع) به‌نام احمد بن موسی، چون از حیله مامون آگاه شد، همراه سه هزار تن (به روایتی دوازده هزار) از بغداد (مدینه) قیام کرد. کارگزار مامون در شیراز به نام قتلغ خان، به امر خلیفه با او به مقابله برخاست و پس از کشمکش‌هایی او و برادرش «محمد عابد» و یارانش را به شهادت رساند.

با این‌حال، برخی منابع از رحلت و درگذشت سیدمیرمحمد، به مرگ طبیعی حکایت می‌کنند؛ چنان‌که صاحب شب‌های پیشاور می‌نویسد: «جناب سیدامیرمحمد عابد که در گوشه انزوا به‌عبادت اشتغال داشت، به اجل طبیعی از دنیا رفت».

منابع

این مقاله برگرفته از کتاب ابراهیم مجاب مدفون در حائر حسینی، بخش «محمد عابد، پدر بزرگوار»، ص49-52، است.

• رجال شيخ طوسى، محمدبن حسن طوسى، تحقيق: جواد قيومى اصفهانى، چاپ دوم، قم، مؤسسه نشر اسلامى وابسته به جامعه مدرسين، ١۴٢٠ه .ق.
• جامع الانساب، محمدعلی روضاتی.
• اعلام الوری، فضل بن حسن طبرسی (م ۵۴۸).
• آثار العجم، فرصت الدوله شيرازى، به كوشش على دهباشى، تهران، فرهنگ سرا، ١٣۶٢ه .ش.
• تنقيح المقال، عبدالله ما مقانى، چاپ نجف، ١٣۴١ه .ش.
• ارشاد، شيخ مفيد، قم، ١۴١٣ه .ق.
• زندگانی سیاسی هشتمین امام، جعفر مرتضی عاملی.
• اعيان الشيعة، سيدحسن امين، بيروت ١۴٠۶ه .ق.
• بحارالانوار، محمدباقر مجلسى، بيروت، مؤسسة الوفاء، ١۴٠٣ه .ق.
• قيام سادات علوى براى خلافت، على اكبر تشيد، تهران، بى‌تا، بى‌جا.
• شب‌های پیشاور، سلطان الواعظین شیرازی.