مزار اسماعیل بن جعفر(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۳۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی
'''مزار اسماعیل بن جعفر(ع)'''، محل دفن [[اسماعیل بن جعفر(ع)|اسماعیل]] پسر بزرگ [[امام صادق(ع)|امام جعفر صادق(ع)]] است که پیش از پدر درگذشت. پیکرش را در [[مدینه]] و در [[بقیع|قبرستان بقیع]] دفن کردند. این مقبره سده‌ها دارای بنا و گنبد، و محل زیارت زائران بود. گفته شده مکان این مقبره در زمینی ساخته شده که پیشتر خانه [[امام سجاد علیه السلام|امام سجاد(ع)]] بود و در صحن آن چاهی قرار داشت که مردم برای شفای بیماران از آن می‌نوشیدند.
| عنوان            = مقبره اسماعیل بن جعفر(ع)
| تصویر            =
| اندازه تصویر    =
| توضیح تصویر      =
| بنیانگذار        =
| تأسیس            = در دوره خلافت [[فاطمیان]] (۲۹۷–۵۶۷ق)  
| کاربری          =
| مکان            = [[مدینه]]، [[قبرستان بقیع]]
| نام‌های دیگر      =
| وقایع مرتبط      =
| تخریب            = دوره [[وهابیت|وهابیان]]
| ظرفیت            =
| وضعیت            = از میان رفته
| مساحت            =
| امکانات          =
| شماره ثبت        =
| معمار            =
| سبک              =
| بازسازی          =
| وبگاه            =
}}
'''مقبره اسماعیل بن جعفر(ع)'''، در [[مدینه]] و در [[بقیع|قبرستان بقیع]] قرار داشت، که به دست [[وهابیان]] ویران شد.  


در سال ۱۳۹۴ق. هنگام زیرسازی خیابان غربی بقیع، جسد او مکشوف شد و به بخش دیگری از قبرستان بقیع منتقل شد. این مکان نزدیک [[قبر ام البنین|قبر اُم البنین]] یا نزدیک [[شهیدان حره|شهیدان حرّه]] یا در ۱۰ متری [[قبر حلیمه سعدیه]] در انتهای بقیع است.
این زیارتگاه در سال 1344 قمری با غلبه وهابیان بر [[مکه]] و [[مدینه]] از میان رفت. پس از این تاریخ نیز یک چهاردیواری این قبر را پوشانده بود تا اینکه برای ساخت خیابانِ کنارِ قبرستان، آن را به طور کامل تخریب کردند. بنابر گزارش‌هایی پیکر اسماعیل را از آنجا به بخش دیگری از بقیع نزدیک [[قبر ام البنین|قبر اُم البنین]] یا نزدیک [[شهیدان حره|شهیدان حرّه]] یا در ۱۰ متری [[قبر حلیمه سعدیه]] منتقل کردند.  


==اسماعیل بن جعفر==
==اسماعیل بن جعفر==
{{اصلی|اسماعیل بن جعفر}}اسماعیل بن جعفر فرزند نخست امام جعفر بن محمد صادق، امام ششم شیعیان، بود که در زمان حیات پدرش درگذشت. تاریخ وفاتش را سال‌های 138 یا برخی سال‌های نزدیک به آن ذکر کرده‌اند.<ref>«بقعه اسماعیل بن جعفر در بقیع و بستر تاریخی آن تا قرن حاضر»، ص 52</ref> برخی از شیعیان در زمان حیات امام صادق بر آن بودند که اسماعیل جانشین آن امام خواهد بود. بعد از امام صادق گروهی مرگ اسماعیل را انکار کردند و گروه دیگر به امامت فرزند اسماعیل، محمد، باور یافتند و هر دو این گروه‌ها اسماعیلیه نامیده شدند.<ref>الارشاد، ج2، ص 209-210</ref>
{{اصلی|اسماعیل بن جعفر}}اسماعیل بن جعفر فرزند نخست [[امام صادق(ع)|امام جعفر بن محمد صادق]]، امام ششم [[شیعه|شیعیان]]، بود که در زمان حیات پدرش درگذشت. تاریخ وفاتش را حدود سال 138 ذکر کرده‌اند.<ref>«[https://miqat.hajj.ir/article_207892.html بقعه اسماعیل بن جعفر در بقیع و بستر تاریخی آن تا قرن حاضر]»، ص 52</ref> برخی از شیعیان در زمان حیات امام صادق بر آن بودند که اسماعیل جانشین آن امام خواهد بود. بعد از امام صادق گروهی مرگ اسماعیل را انکار کردند و گروه دیگر به امامت فرزند اسماعیل، محمد، باور یافتند و هر دو این گروه‌ها اسماعیلیه نامیده شدند.<ref>الارشاد، ج2، ص 209-210</ref>


== مکان دفن ==
== مکان دفن ==
بنابر گزارش منابع تاریخی، اسماعیل بن جعفر در [[عریض]] (روستایی در نزدیکی [[مدینه]]) درگذشت، اما پیکرش را به مدینه آوردند و در [[قبرستان بقیع]] دفن کردند.<ref>الارشاد، ج2، ص 209؛ سر السلسلة العلویه، ص۳۴؛ المجدی، ص۱۰۰.</ref>  
بنابر گزارش منابع تاریخی، اسماعیل بن جعفر در [[عریض|عُرَیْض]] (روستایی در نزدیکی [[مدینه]]) درگذشت، اما پیکرش را به مدینه آوردند و در [[قبرستان بقیع]] دفن کردند.<ref>الارشاد، ج2، ص 209؛ سر السلسلة العلویه، ص۳۴؛ المجدی، ص۱۰۰.</ref> قبر اسماعیل در جایی قرار داشت که با کشیده شدن دیوار مدینه از بقیه قبرهای بقیع جدا شد به شکلی که بارگاه اسماعیل داخل دیوارهای مدینه (چسبیده به دیوار شهر) قرار گرفت در حالی که بقیه قبرستان بقیع در خارج از دیوار مدینه قرار داشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B5.pdf&page=117 وفاء الوفا، ج5، ص 117]</ref> این مقبره بعدها با توسعه بقیع به قبرستان پیوست. 


== تاریخچه گنبد ==
== تاریخچه گنبد ==
قبر اسماعیل بن جعفر در دوره‌هایی از تاریخ گنبدی داشته است. گفته‌اند که گنبد و بارگاه قبر اسماعیل بن جعفر در زمان حکومت فاطمیان مصر (302-564) ساخته شد. توصیفی از این بارگاه در قرن هشتم هجری حاکی از آن است که در آن زمان قبر اسماعیل مزاری با گنبدی بزرگ و سفید در غرب بقیع و چسبیده به دیوار مدینه بوده است. بنابر همین گزارش این مقبره در زمینی قرار گرفته بود که پیشتر خانه امام زین‌العابدین(ع) بود. و در آن زمان مسجدی متروک در کنار مزار قرار داشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%A8%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9.pdf&page=121 التعریف بما انست الهجره، ص 121]</ref>
قبر [[اسماعیل بن جعفر]] در دوره‌هایی از تاریخ گنبدی داشته است. گفته‌اند که گنبد و بارگاه قبر او در زمان حکومت فاطمیان مصر (302-564ق) ساخته شد. توصیفی از این بارگاه در قرن هشتم هجری حاکی از آن است که در آن زمان قبر اسماعیل مزاری با گنبدی بزرگ و سفید در غرب گنبد عباس بن عبدالمطلب و چسبیده به دیوار مدینه بوده است. بنابر همین گزارش این مقبره در زمینی قرار گرفته بود که پیشتر [[خانه امام زین‌العابدین(ع)]] بود و در آن زمان مسجدی متروک و چاه آبی در کنار مزار قرار داشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%A8%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9.pdf&page=121 التعریف بما انست الهجره، ص 121]</ref>


سَمهودی، تاریخ‌نگار مدینه در نیمه دوم قرن نهم، از دو سنگ نبشته در آرامگاه اسماعیل خبر می‌دهد. این سنگ‌نوشته‌ها حاکی از این بود که این بنا به دست حسین بن ابوالهیجاء (فرستاده حکومت فاطمی) در سال 546 قمری ساخته شده و همین فرد باغی که در غرب آن قرار داشت را نیز به مزار اسماعیل [[وقف]] کرده بود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=306 وفاء الوفاء، ج۳، ص۳۰۶.]</ref>


سفرنامه‌های بعدی نیز از بارگاه اسماعیل بن جعفر خبر داده‌اند.<ref>نک: «[https://miqat.hajj.ir/article_207892.html بقعه اسماعیل بن جعفر در بقیع و بستر تاریخی آن تا قرن حاضر]»، ص56-59</ref> عیاشی، سفرنامه‌نویسی اهل شام در سده یازدهم گزارش می‌کند که [[شیعه|شیعیان]] که تعداد زیادی از آنان در کاروان [[عراق]] حضور داشتند، به زیارت قبر اسماعیل اهتمام داشتند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%AD%D9%84%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%8A%D8%A7%D8%B4%D9%8A%D9%87%D8%8C_%D8%AC_1.pdf&page=381 الرحله العیاشیه، ص 381]</ref> در گزارشی از ابتدای سده سیزدهم هجری نیز از چاه آبی که در داخل حیاط زیارتگاه و منسوب به امام زین‌العابدین بوده و از آن برای شفای بیماران آب می‌بردند یاد شده است.<ref>حالات الحرمین، در پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ص 256</ref>
[[پرونده:مقبره اسماعیل بن جعفر2.jpg|600px|thumb|وسط|عکس هوایی [[مدینه]]. مقبره [[اسماعیل بن جعفر(ع)|اسماعیل بن جعفر]]، چسبیده به دیوار شهر، با کادر مشکی در سمت راست تصویر مشخص شده است]]


برخی منابع محل دفن او را در جهت غرب آرامگاه عباس عموی پیامبر(ص) و میان آن و خانه [[امام سجاد(ع)]] دانسته‌اند.<ref>المدینة المنوره، ص۸۸؛ النصرة بتلخیص معالم دار الهجره، ص۱۲۹.</ref>
== تخریب گنبد ==
 
با قدرت‌گیری [[وهابیت|وهابیان]] در [[شبه جزیره عربستان|شبه جزیره]] و [[مدینه]]، آرامگاه اسماعیل مانند دیگر مرقدها و بارگاه‌ها در سال 1344 قمری ویران شد. اما گزارش‌های بعدی نشان می‌دهد که آرامگاه اسماعیل بن جعفر، کاملا ویران نشده بود و چهار دیواری ساده‌ای روی آن قرار داشت.<ref>سفرنامه مکه حاج سید محمد فاطمی، در چهارده سفرنامه حج قاجاری دیگر، ص996</ref> گفته شده که مرقد او با دیوارهایی بدون در و پنجره و به ابعاد سه در سه متر و ارتفاع دو و نیم متر احاطه شده و در بیرون از [[بقیع|قبرستان بقیع]] به فاصله ۱۵ متری دیوار آن، در جهت غرب و روبه‌روی قبرهای ائمه(ع)  قرار داشت.<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۸۹–۲۹۰.</ref>  
== پیشینه ==
در دوره خلافت [[فاطمیان]] (۲۹۷–۵۶۷ق) که [[اسماعیلیه|اسماعیلی مذهب]] بودند، آرامگاهی بر قبر اسماعیل ساخته شد.<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص۱۲۱.</ref> این بنای بزرگ و سفید و دارای [[گنبد]]<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص۱۲۱؛ المغانم المطالبه، ج۲، ص۵۱۳.</ref> به فرمان یکی از خلفای فاطمی ساخته شد که نام او دانسته نیست. به گفته برخی مدینه‌شناسان، پس از ساختن حصار شهر مدینه، در حدود نیمه اول سده ششم ق.<ref>تاریخ اربل، ج۲، ص۵۹.</ref> این آرامگاه در رکن شرقی حصار و در جهت [[قبله]] یعنی جنوب قرار داشت و [[زائر|زائران]] از دری که از درون شهر برای آن فراهم شده بود، به این آرامگاه رفت و آمد داشتند.<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص۱۲۱؛ المغانم المطالبه، ج۲، ص۵۱۳.</ref>
 
همچنین سَمهودی از دو سنگ نبشته در آرامگاه اسماعیل خبر می‌دهد. اولی بر سر در میانی آرامگاه نصب شده بود و بر بازسازی این آرامگاه به سال ۵۴۶ق. به دست حسین بن ابوالهِیجاء، از دولتمردان خلافت فاطمی، دلالت داشت. دومی که درون مرقد و میان دو در میانی و انتهایی نصب شده بود، به باغی در جانب غربی آرامگاه اشاره می‌کرد که همو برای این بنا وقف کرده بود.<ref>وفاء الوفاء، ج۳، ص۳۰۶.</ref>
 
از جمله گزارش‌ها درباره این آرامگاه، گزارش عیاشی (م. ۳۲۰ق) است. او خود دیده است که زائرانی فراوان، به ویژه از [[عراق]]، به زیارت اسماعیل آمده و او را با عباراتی همچون «السلام علیک یا سیدنا اسماعیل» و «نشهد انک علی دین أخیک موسی الکاظم رضی الله عنه و نشهد أنک غیر مخالف له» زیارت می‌کرده‌اند.<ref>المدینة المنوره، ص۹۵.</ref> این عبارات نشان‌گر تشیع امامی زائران وی و توجه آنان به این مرقد، همانند دیگر مرقدهای خاندان [[معصومان(ع)]] است.
 
== آثار نزدیک به آرامگاه ==
کنار این آرامگاه و در جهت شرقی آن، مسجدی کوچک منسوب به امام سجاد(ع) وجود داشته است.<ref>عمدة الاخبار، ص۱۵۸.</ref> این مسجد به سال ۲۸۴ق. ساخته شده بود و میان آرامگاه و باغ وقفی آن قرار داشت وتا هنگام گزارش سَمهودی (م. ۹۱۱ق) باقی بوده است.<ref>وفاء الوفاء، ج۳، ص۳۰۶.</ref>
 
از دیگر آثاری که عیاشی از آن گزارش می‌دهد، چاهی منسوب به امام سجاد(ع) است که گفته می‌شود [[امام باقر(ع)]]، در دوران کودکی درون آن افتاده<ref>وفاء الوفاء، ج۳، ص۳۰۶.</ref> و یکی از فرقه‌های شیعه به نام [[ناووسیه]] که به مهدویت امام صادق(ع) معتقد بوده‌اند،<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۶.</ref> ورود امام صادق(ع) به این چاه را سرآغاز غیبت ایشان دانسته‌اند.<ref>المدینة المنوره، ص۹۵.</ref> این چاه که زائران به آن تبرک می‌جسته و از آب آن برای [[شفا]] یافتن بهره می‌برده‌اند،<ref>وفاء الوفاء، ج۳، ص۳۰۶.</ref> میان در اول و میانی این آرامگاه قرار داشته است.<ref>التعریف بما آنست الهجره، ص۱۲۱.</ref>
 
== ویرانی به دست وهابیان ==
با قدرت‌گیری [[وهابیت|وهابیان]] در [[شبه جزیره عربستان|شبه جزیره]] و [[مدینه]]، آرامگاه اسماعیل مانند دیگر مرقدها و بارگاه‌ها ویران شد.  
 
از گزارش‌های برخی ایرانیان در دهه‌های پایانی سده چهاردهم ق. یعنی پیش از ۱۳۹۴ق. به دست می‌آید، که آرامگاه اسماعیل بن جعفر، به‌گونه کامل ویران نشده و به دیوارهایی محدود گشته بود. در این میان، مرقد اسماعیل با دیوارهایی بدون در و پنجره و به ابعاد سه در سه متر و ارتفاع دو و نیم متر احاطه شده و در بیرون از گورستان به فاصله ۱۵ متری دیوار بقیع، در جهت غرب و روبه‌روی قبرهای ائمه(ع)  قرار داشت. نیمی از محوطه در خیابان و نیمی از آن در پیاده‌رو بود و زائران در پیاده‌رو به زیارت می‌پرداختند.<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۸۹–۲۹۰.</ref>
 
به سال ۱۳۹۴ق. هنگام زیرسازی خیابان غربی بقیع، محوطه پیرامون قبر اسماعیل تخریب و چنین شایع شد که جنازه او پس از سده‌ها به صورت سالم آشکار شده است.<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۰.</ref> بر پایه برخی دیده‌ها و گفته‌های محلی،<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۰؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۴۸.</ref> با پیش‌بینی‌های صورت گرفته و با هماهنگی برخی از بزرگان اسماعیلیه،<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۴۸.</ref> جسد اسماعیل به درون گورستان بقیع منتقل و نشانه گذاری شد. محل دفن او به دلیل وصف‌های متفاوت و از میان رفتن نشانه‌ها، دقیقاً مشخص نیست. محل آن را درحوالی قبر اُم البنین یا نزدیک شهیدان حرّه یا در ۱۰ متری قبر حلیمه سعدیه در انتهای بقیع دانسته‌اند.<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۱.</ref>


=== مکان فعلی قبر اسماعیل بن جعفر ===
در سال ۱۳۹۴ قمری (۱۳۵۵ شمسی) هنگام ساخت خیابان غربی بقیع، محوطه پیرامون قبر اسماعیل تخریب و چنین شایع شد که جنازه او به صورت سالم آشکار شده است.<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۰.</ref> برخی گزارش کرده‌اند که پیکر [[اسماعیل بن جعفر(ع)|اسماعیل بن جعفر]] با هماهنگی برخی از بزرگان اسماعیلیه<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۴۸.</ref> به داخل [[بقیع|قبرستان بقیع]] منتقل و نشانه‌گذاری شد.<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۰؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۴۸.</ref> محل دفن او به دلیل وصف‌های متفاوت و از میان رفتن نشانه‌ها، دقیقاً مشخص نیست؛ اما محل آن را درحوالی قبر [[ام البنین|اُم البنین]] یا نزدیک [[قبر شهدای حره|شهیدان حرّه]] یا در ۱۰ متری قبر [[حلیمه سعدیه]] در انتهای بقیع دانسته‌اند.<ref>تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۱.</ref>
==گالری==
<gallery>
پرونده:موقیعت قبور بقیع.jpg| مکان تقریبی قبر اسماعیل بن جعفر در بقیع (علامت شماره 8)
پرونده:نقشه بقیع.jpg| نقشه موقعیت قبر اسماعیل بن جعفر در بقیع
</gallery>
== پانویس ==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
 
{{دانشنامه
{{دانشنامه
  | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9075
  | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9075
  | عنوان = اسماعیل بن جعفر
  | عنوان = اسماعیل بن جعفر
  | نویسنده =
  | نویسنده =  
}}
}}
 
*'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1382
*'''الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد'''، شیخ مفید، تحقیق و تصحیح مؤسسة آل البیت، قم، کنگره شیخ مفید.   (1413ق)
*'''التعریف بما انست الهجرة'''، تحقیق: سلمان الرحیلی، جمال الدین محمد بن احمد مطری، دارالملک عبدالعزیز.(1426ق)،
*«بقعه اسماعیل بن جعفر در بقیع و بستر تاریخی آن تا قرن حاضر»، حافظ نجفی، میقات حج، شماره 124، ص 49-74
*'''بهشت بقیع'''، احمد خامه یار، تهران، اندیشه میراث، 1401ش.
*'''تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره'''، محمدصادق نجمی، نشر مشعر، تهران، (1386ش).
*'''الرحله العیاشیه'''، عبدالله بن محمد العیاشی، تحقیق سعید الفاضلی و سلیمن القرشی، ابوظبی، دار السویدی للنشر و التوزیع، 2006
*'''وفاء الوفا باخبار دار المصطفی'''، على بن عبدالله سمهودی، تصحیح قاسم السامرائی،  لندن، موسسه الفرقان، (2006م)،


[[رده:قبرستان بقیع]]
[[رده:قبرستان بقیع]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۱۲

مزار اسماعیل بن جعفر(ع)، محل دفن اسماعیل پسر بزرگ امام جعفر صادق(ع) است که پیش از پدر درگذشت. پیکرش را در مدینه و در قبرستان بقیع دفن کردند. این مقبره سده‌ها دارای بنا و گنبد، و محل زیارت زائران بود. گفته شده مکان این مقبره در زمینی ساخته شده که پیشتر خانه امام سجاد(ع) بود و در صحن آن چاهی قرار داشت که مردم برای شفای بیماران از آن می‌نوشیدند.

این زیارتگاه در سال 1344 قمری با غلبه وهابیان بر مکه و مدینه از میان رفت. پس از این تاریخ نیز یک چهاردیواری این قبر را پوشانده بود تا اینکه برای ساخت خیابانِ کنارِ قبرستان، آن را به طور کامل تخریب کردند. بنابر گزارش‌هایی پیکر اسماعیل را از آنجا به بخش دیگری از بقیع نزدیک قبر اُم البنین یا نزدیک شهیدان حرّه یا در ۱۰ متری قبر حلیمه سعدیه منتقل کردند.

اسماعیل بن جعفر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: اسماعیل بن جعفر

اسماعیل بن جعفر فرزند نخست امام جعفر بن محمد صادق، امام ششم شیعیان، بود که در زمان حیات پدرش درگذشت. تاریخ وفاتش را حدود سال 138 ذکر کرده‌اند.[۱] برخی از شیعیان در زمان حیات امام صادق بر آن بودند که اسماعیل جانشین آن امام خواهد بود. بعد از امام صادق گروهی مرگ اسماعیل را انکار کردند و گروه دیگر به امامت فرزند اسماعیل، محمد، باور یافتند و هر دو این گروه‌ها اسماعیلیه نامیده شدند.[۲]

مکان دفن[ویرایش | ویرایش مبدأ]

بنابر گزارش منابع تاریخی، اسماعیل بن جعفر در عُرَیْض (روستایی در نزدیکی مدینه) درگذشت، اما پیکرش را به مدینه آوردند و در قبرستان بقیع دفن کردند.[۳] قبر اسماعیل در جایی قرار داشت که با کشیده شدن دیوار مدینه از بقیه قبرهای بقیع جدا شد به شکلی که بارگاه اسماعیل داخل دیوارهای مدینه (چسبیده به دیوار شهر) قرار گرفت در حالی که بقیه قبرستان بقیع در خارج از دیوار مدینه قرار داشت.[۴] این مقبره بعدها با توسعه بقیع به قبرستان پیوست.

تاریخچه گنبد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

قبر اسماعیل بن جعفر در دوره‌هایی از تاریخ گنبدی داشته است. گفته‌اند که گنبد و بارگاه قبر او در زمان حکومت فاطمیان مصر (302-564ق) ساخته شد. توصیفی از این بارگاه در قرن هشتم هجری حاکی از آن است که در آن زمان قبر اسماعیل مزاری با گنبدی بزرگ و سفید در غرب گنبد عباس بن عبدالمطلب و چسبیده به دیوار مدینه بوده است. بنابر همین گزارش این مقبره در زمینی قرار گرفته بود که پیشتر خانه امام زین‌العابدین(ع) بود و در آن زمان مسجدی متروک و چاه آبی در کنار مزار قرار داشت.[۵]

سَمهودی، تاریخ‌نگار مدینه در نیمه دوم قرن نهم، از دو سنگ نبشته در آرامگاه اسماعیل خبر می‌دهد. این سنگ‌نوشته‌ها حاکی از این بود که این بنا به دست حسین بن ابوالهیجاء (فرستاده حکومت فاطمی) در سال 546 قمری ساخته شده و همین فرد باغی که در غرب آن قرار داشت را نیز به مزار اسماعیل وقف کرده بود.[۶]

سفرنامه‌های بعدی نیز از بارگاه اسماعیل بن جعفر خبر داده‌اند.[۷] عیاشی، سفرنامه‌نویسی اهل شام در سده یازدهم گزارش می‌کند که شیعیان که تعداد زیادی از آنان در کاروان عراق حضور داشتند، به زیارت قبر اسماعیل اهتمام داشتند.[۸] در گزارشی از ابتدای سده سیزدهم هجری نیز از چاه آبی که در داخل حیاط زیارتگاه و منسوب به امام زین‌العابدین بوده و از آن برای شفای بیماران آب می‌بردند یاد شده است.[۹]

عکس هوایی مدینه. مقبره اسماعیل بن جعفر، چسبیده به دیوار شهر، با کادر مشکی در سمت راست تصویر مشخص شده است

تخریب گنبد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

با قدرت‌گیری وهابیان در شبه جزیره و مدینه، آرامگاه اسماعیل مانند دیگر مرقدها و بارگاه‌ها در سال 1344 قمری ویران شد. اما گزارش‌های بعدی نشان می‌دهد که آرامگاه اسماعیل بن جعفر، کاملا ویران نشده بود و چهار دیواری ساده‌ای روی آن قرار داشت.[۱۰] گفته شده که مرقد او با دیوارهایی بدون در و پنجره و به ابعاد سه در سه متر و ارتفاع دو و نیم متر احاطه شده و در بیرون از قبرستان بقیع به فاصله ۱۵ متری دیوار آن، در جهت غرب و روبه‌روی قبرهای ائمه(ع) قرار داشت.[۱۱]

مکان فعلی قبر اسماعیل بن جعفر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در سال ۱۳۹۴ قمری (۱۳۵۵ شمسی) هنگام ساخت خیابان غربی بقیع، محوطه پیرامون قبر اسماعیل تخریب و چنین شایع شد که جنازه او به صورت سالم آشکار شده است.[۱۲] برخی گزارش کرده‌اند که پیکر اسماعیل بن جعفر با هماهنگی برخی از بزرگان اسماعیلیه[۱۳] به داخل قبرستان بقیع منتقل و نشانه‌گذاری شد.[۱۴] محل دفن او به دلیل وصف‌های متفاوت و از میان رفتن نشانه‌ها، دقیقاً مشخص نیست؛ اما محل آن را درحوالی قبر اُم البنین یا نزدیک شهیدان حرّه یا در ۱۰ متری قبر حلیمه سعدیه در انتهای بقیع دانسته‌اند.[۱۵]

گالری[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • مکان تقریبی قبر اسماعیل بن جعفر در بقیع (علامت شماره 8)

    مکان تقریبی قبر اسماعیل بن جعفر در بقیع (علامت شماره 8)

  • نقشه موقعیت قبر اسماعیل بن جعفر در بقیع

    نقشه موقعیت قبر اسماعیل بن جعفر در بقیع

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ «بقعه اسماعیل بن جعفر در بقیع و بستر تاریخی آن تا قرن حاضر»، ص 52
  2. ↑ الارشاد، ج2، ص 209-210
  3. ↑ الارشاد، ج2، ص 209؛ سر السلسلة العلویه، ص۳۴؛ المجدی، ص۱۰۰.
  4. ↑ وفاء الوفا، ج5، ص 117
  5. ↑ التعریف بما انست الهجره، ص 121
  6. ↑ وفاء الوفاء، ج۳، ص۳۰۶.
  7. ↑ نک: «بقعه اسماعیل بن جعفر در بقیع و بستر تاریخی آن تا قرن حاضر»، ص56-59
  8. ↑ الرحله العیاشیه، ص 381
  9. ↑ حالات الحرمین، در پنجاه سفرنامه حج قاجاری، ص 256
  10. ↑ سفرنامه مکه حاج سید محمد فاطمی، در چهارده سفرنامه حج قاجاری دیگر، ص996
  11. ↑ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۸۹–۲۹۰.
  12. ↑ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۰.
  13. ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۴۸.
  14. ↑ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۰؛ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۳۴۸.
  15. ↑ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص۲۹۱.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل اسماعیل بن جعفر.
  • آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1382
  • الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، شیخ مفید، تحقیق و تصحیح مؤسسة آل البیت، قم، کنگره شیخ مفید.   (1413ق)
  • التعریف بما انست الهجرة، تحقیق: سلمان الرحیلی، جمال الدین محمد بن احمد مطری، دارالملک عبدالعزیز.(1426ق)،
  • «بقعه اسماعیل بن جعفر در بقیع و بستر تاریخی آن تا قرن حاضر»، حافظ نجفی، میقات حج، شماره 124، ص 49-74
  • بهشت بقیع، احمد خامه یار، تهران، اندیشه میراث، 1401ش.
  • تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره، محمدصادق نجمی، نشر مشعر، تهران، (1386ش).
  • الرحله العیاشیه، عبدالله بن محمد العیاشی، تحقیق سعید الفاضلی و سلیمن القرشی، ابوظبی، دار السویدی للنشر و التوزیع، 2006
  • وفاء الوفا باخبار دار المصطفی، على بن عبدالله سمهودی، تصحیح قاسم السامرائی، لندن، موسسه الفرقان، (2006م)،
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=مزار_اسماعیل_بن_جعفر(ع)&oldid=59371»