احجار المراء

اَحجارُ المِراء: جایگاه دیدار پیامبر(ص) با جبرئیل در مدینه، نزدیک مسجد قبا. برطبق منابع روایی اهل سنت، در این دیدار جبرئیل حدیث اَحرُف سَبعه را به پیامبر گفته است. اهل سنت این حدیث را دلیلی بر جایزبودن قرائت قرآن مطابق با هریک از قرائت‌های هفت‌گانه می‌دانند. برخی گفته‌اند دیدار پیامبر(ص) با جبرئیل و بیان حدیث احرف سبعه، در محلی به نام «حصحاص» در مکه نزدیک ذی طُوی روی داده است. شیعیان این حدیث را نمی‌پذیرند.

وجه نامگذاری

این نام از دو واژه اَحجار جمع حَجَر به معنای سنگ‌ و مِراء جایی از قُبا ترکیب یافته است. مِراء جمع مَروه به معنای سنگ سفید اشتعال‌پذیر است. مردم مدینه در منطقه احجار المراء قلعه‌های سنگی بلندی ساخته بودند که «أُطم» نام داشت. بنی‌عمرو از تیره‌های اوس، صاحب یکی از این بناها به نام «شُنَیف» بودند که نزدیک احجار المراء قرار داشت. احجار المراء در منابع تاریخی، جغرافیایی و حدیثی نام دو مکان است: مکانی نزدیک مسجد قبا کنار نهر بنی غفار در مدینه منوره و نیز جایی در مکه که محل گفت‌و‌گو و فخرفروشی قریش بوده است.

دیدار پیامبر و جبرئیل در احجار المراء

حدیث احرف سبعه

برطبق منابع حدیثی اهل سنت، جبرئیل در احجار المراء حدیث اَحرُف سَبعه را برای پیامبر اسلام(ص) بیان کرده است.

در منابع روایی و تفسیری اهل سنت، در حدیثی درباره اَحرُف سَبعه آمده است: پیامبر(ص) هنگام ورود به مدینه، در احجار المراء در دیداری با جبرئیل، به او گفت: من بر امتی اُمّی مبعوث شده‌ام که توانایی خواندن ندارد و تاکنون کتابی نخوانده است. جبرئیل پاسخ داد: به راستی که قرآن بر هفت حرف نازل شده است. مسلمانان این روایت را دلیلی بر جواز قرائت‌های هفت‌گانه دانسته‌اند. این روایت مباحث بسیاری در علوم قرآنی، به ویژه فنون قرائت، پدید آورده است. در منابع شیعه این روایت نیامده است؛ اما در روایت‌های مشابه، بارها از بطن‌های هفت‌گانه قرآن سخن رفته است.

دیدگاه دیگر

برخی از مکه‌شناسان، دیدار پیامبر(ص) با جبرئیل و حدیث احرف سبعه را در جایی به نام «حصحاص» نزدیک ذی طُوی در یک فرسخی کعبه و نزدیک نهر کوچک بنی غفاردر مکه دانسته‌اند که مدفن برخی از مهاجران بوده است؛ اما برخی از صاحب‌نظران بر پایه ادله زیر، این دیدار و محل صدور روایت و احجار المراء را در مدینه می‌دانند:

• گواهی مدینه‌شناسان نام‌آوری همچون سمهودی (م.۹۱۱ق.) بر وقوع این رخداد در مدینه.
• وجود ابی بن کعب مدنی در سند این حدیث که از اهالی مدینه و در شمار مسلمانان پس از هجرت بوده است.
• اسلام پیش از هجرت در میان قبایل مختلف رواج نداشته تا اختلاف لهجه‌ها سبب اختلاف قرائت‌ها شود و حرف‌های هفت‌گانه به معنای قرائت با لهجه‌های مختلف معنا یابد؛ بلکه اسلام پس از هجرت در میان قبایل مختلف رواج یافته و زمینه اختلاف قرائت‌ها پدید آمده است.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل احجار المراء.

• الاحرف السبعة للقرآن: عثمان بن سعید ابوعمر الدانی (م.۴۴۴ق.)، به کوشش عبدالمهیمن، مکه، مکتبة المناره، ۱۴۰۸ق.
• اخبار مکه: الازرقی (م.۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق.
• الاستیعاب: ابن عبدالبر (م.۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
• البیان فی تفسیر القرآن: الخوئی (م.۱۴۱۳ق.)، انوار الهدی، ۱۴۰۱ق.
• جامع البیان: الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
• لسان العرب: ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
• مجمع البحرین: الطریحی (م.۱۰۸۵ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق.
• مسند ابی‌داود الطیالسی: سلیمان بن داود (م.۲۰۳ق.)، بیروت، دار الحدیث.
• مسند احمد: احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، بیروت، دار صادر.
• المعالم الاثیره: محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.
• معجم البلدان: یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
• معجم ما استعجم: عبدالله البکری (م.۴۸۷ق.)، به کوشش مصطفی السقاء، بیروت، عالم الکتاب، ۱۴۰۳ق.
• النهایه: ابن اثیر مبارک بن محمد الجزری (م.۶۰۶ق.)، به کوشش محمود محمد و طاهر احمد، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۷ش.
• وفاء الوفاء: السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.