تاریخ نگاری محلی مدینه: تفاوت میان نسخه‌ها
| (۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''تاریخ نگاری محلی مدینه'''، به | '''تاریخ نگاری محلی مدینه'''، به مجموعه‌ای از آثار در تاریخ شهر [[مدینه]] اطلاق می‌‌شود. اهمیت و تأثیرگذاری علمی [[مدینه]] منوّره در سده‌های نخست اسلامی، عامل مهمی بود تا در طول سده دوم و سوم هجری، چندین تاریخ محلی مهم، با هدف گردآوری اخبار و روایات مربوط به سیره [[پیامبر(ص)|رسول خدا]] و تاریخ این شهر و اماکن مقدس و نیز حوادث سیاسی آن، نگاشته شود. نخستین تواریخ محلی مدینه که در پایان سده دوم و در طول سده سوم نگاشته شده‌اند، مطابق سنت تاریخ‌نگاری این دوره، معمولاً «اخبار المدینه» نامگذاری می‌شدند. | ||
[[ | پس از آثار نخستین مانند [[اخبار المدینه (ابن زباله)|اخبار المدینه ابن زباله]] و [[اخبار المدینه (ابن شبه)|ابن شبه]]، طی قرن چهار تا ششم تنها دو اثر مکتوب از این نوع تاریخ نگاری بجا ماند. در دوره مملوکی نگارش آثاری در تاریخ محلی مدینه رونق بیشتری یافت و تألیفاتی مانند [[الدُّرّة الثمینة فی تاریخ المدینة]] و [[وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی]] شکل گرفت. در دوره عثمانی نیز آثاری مانند [[تاریخ المدینه نهروالی|تاریخ المدینه]] اثر [[قطب الدین نهروالی|قطب‌الدین نهروالی]] تألیف شد. | ||
==آثار نخستین == | |||
برخی از منابع، نخستین تاریخ محلی مدینه را کتاب [[اخبار المدینه (ابن زباله)|اخبار المدینه ابن زباله]] (زنده در 199ق.) دانسته‌اند.<ref>وفا الوفاءباخبار دارالمصطفی، ج2، ص65؛ تاریخ المدینه المنوره، «ل»</ref> این اثر، امروزه متنی مفقود به شمار میآید؛ اما نقل قول‌های متعددی از آن در منابع دوره‌های بعدی به جای مانده است.برخی دیگر، نخستین متن نگاشته‌شده در تاریخ مدینه را از [[عبدالعزیز ابن عمران مَدَنی]] دانسته‌اند که گزارش‌های تاریخی فراوانی درباره [[مدینه]] از وی به واسطه شاگردش، ابوغسّان محمد بن یحیی مدنی (زنده در 190ق.)، روایت شده است.<ref>العرب، ص 98-100</ref> برخی نیز برآنند که نخستین تاریخ‌محلی مدینه نوشته ابوغسّان مدنی دانسته است که تاریخ‌نگاران بعدی، به ویژه [[ابن شبه|ابن شبّه]]، گزارش‌های تاریخی فراوانی را از او روایت کرده‌اند.<ref>«ابو غَسّان محمد بن یحیی المدنی وکتابه المفقود اخبار المدینة» ، ص 189-203</ref> | |||
از میان تاریخ‌های محلی مدینه در سده‌های نخست اسلامی تنها بخشی از کتاب [[اخبار المدینه (ابن شبه)|اخبار المدینه ابن شَبَّه]](د. 262ق.) در دسترس ما است و به چاپ رسیده است. از دیگر آثار اولیه در تاریخ مدینه باید به [[اخبار المدینه (علوی)|اخبار المدینه]] یحیی بن حسن علوی مدنی (د. 277ق.) اشاره کرد که سمهودی در قرن هشتم از او فراوان نقل کرده است.<ref>وفاء الوفاء، ج۲، ص۶۵.</ref> | |||
افزون بر این، شواهدی بر وجود تاریخ‌های دیگری برای [[مدینه]] از جمله [[اخبار المدینه مدائنی]] (د. 225ق.)، [[اخبار المدینه (زبیر بن بکار)|اخبار المدینه زبیر بن بکّار]] (د. 256)<ref>ابن حجر در الاصابه از او نقل کرده است. نک: الاصابه، ج۳، ص۴۷۱؛ ج۴، ص۲۷۸-۲۷۹، ۴۴۸.</ref> و کتاب [[المدینه وأخبارها]] اثر [[عبدالله بن ابی‌سعد وراق|عبدالله بن ابی‌سعد ورّاق]] (د. 274ق.) <ref>الفهرست، ج1-2، ص335</ref> وجود دارد که در منابع تاریخی دوره‌های بعد، نقل قول‌های بسیار کمتری از آنها به چشم می‌خورد. | |||
==سده‌های چهارم تا ششم== | |||
طی سده‌های چهارم تا ششم هجری، نگارش تواریخ محلی مدینه شامل دو کتاب [[الانتقاء فی اخبار المدینة]] اثر محمد بن عبدالرحمان بغدادی ذهبی، معروف به [[ابوطاهر مُخلّص]] (305-393ق.) و کتاب [[اخبار دارالهجره|اخبار دارالهجرة]] اثر رُزَین بن معاویه عبدری سَرقُسطی (د. 524ق.) بوده است. این دو متن، امروزه مفقود هستند؛ اما نقل قول‌هایی از آنها در منابع تاریخی دوره‌های بعدی به جای مانده است<ref>«الانتقاء فی اخبارالمدینه»،، ص299ـ301؛ «اخباردالهجره»، ص6ـ29</ref> | |||
طی سده‌های چهارم تا ششم هجری، نگارش تواریخ محلی مدینه شامل دو کتاب | |||
این دو متن، امروزه مفقود هستند؛ اما نقل قول‌هایی از | |||
==تاریخ نگاری در دوره مملوکی== | ==تاریخ نگاری در دوره مملوکی== | ||
تاریخ‌نگاری مدینه در دوره مملوکی رشد یافت. این تاریخ‌ها با تأکید بر تحولات شهر [[مدینه]] و شناخت اماکن دینی و جغرافیایی آن به ویژه [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] نگاشته می‌شد. فهرستی از این آثار به شرح زیر است: | |||
* [[الدُّرّة الثمینة فی تاریخ المدینة]] اثر [[ابن نجار|ابن نجّار]] (د. 643ق.) | * [[الدُّرّة الثمینة فی تاریخ المدینة]] اثر [[ابن نجار|ابن نجّار]] (د. 643ق.) که نقطه آغاز موج تازه‌ای از تاریخ‌نگاری محلی مدینه به شمار میآید. | ||
* [[بهجة النفوس و الاسرار فی تاریخ دار هجرة المختار|بهجة النفوس والاسرار فی تاریخ دارهجرة المختار|بهجة النفوس والاسرار فی تاریخ دارهجرة المختار]] اثر مرجانی (زنده در 770ق.) | * [[بهجة النفوس و الاسرار فی تاریخ دار هجرة المختار|بهجة النفوس والاسرار فی تاریخ دارهجرة المختار|بهجة النفوس والاسرار فی تاریخ دارهجرة المختار]] اثر مرجانی (زنده در 770ق.) | ||
* [[التعریف بما أنست الهجرة (کتاب)|التعریف بما أنست الهجرة من معالم دارالهجرة]] اثر [[جمال‌الدین مطری]] (د. 741ق.) | * [[التعریف بما أنست الهجرة (کتاب)|التعریف بما أنست الهجرة من معالم دارالهجرة]] اثر [[جمال‌الدین مطری]] (د. 741ق.) | ||
| خط ۵۲: | خط ۲۳: | ||
* [[المغانم المطابة فی معالم طابة]] اثر [[مجدالدین فیروزآبادی]] (د. 817ق.) | * [[المغانم المطابة فی معالم طابة]] اثر [[مجدالدین فیروزآبادی]] (د. 817ق.) | ||
* [[وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی]] اثر [[نورالدین سمهودی]] (د. 911ق.) به عنوان مفصّل‌ترین و مهم‌ترین تواریخ محلی [[مدینه]] در دوره [[مملوکی]]، باید از آن نام برد. | * [[وفاء الوفا بأخبار دارالمصطفی]] اثر [[علی بن عبدالله سمهودی|نورالدین سمهودی]] (د. 911ق.) به عنوان مفصّل‌ترین و مهم‌ترین تواریخ محلی [[مدینه]] در دوره [[مملوکی]]، باید از آن نام برد. | ||
=== تراجم‌نگاری‌ها === | |||
گونه دیگری از تاریخ‌نگاری محلی که در عصر مملوکی رشد یافت، تراجم‌نگاری (شرح‌حال نگاری) مشاهیر و علمای مدینه بود. [[الروضة الفردوسیة والحضرة القدسیة]] اثر [[آقشهری]] (د. 739ق.)، [[نصیحة المشاور وتعزیة المجاور]] اثر [[ابن فرحون مالکی]] (د. 769ق.)، [[تاریخ المدینه کنانی|تاریخ المدینه]] اثر [[شمس‌الدین محمد بن صالح کِنانی]] (785ق.) که مفقود است و ا[[التحفة اللطیفة (کتاب)|لتحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة]] اثر [[شمس‌الدین سخاوی]] (د. 902ق.)، که نقطه اوج نگارش در حوزه تراجم‌نگاری اعلام مدینه به شمار می‌آمد، از جمله این آثار‌اند. | |||
==تاریخ نگاری در دوره عثمانی== | ==تاریخ نگاری در دوره عثمانی== | ||
| خط ۶۸: | خط ۳۵: | ||
* [[عمدة الاخبار فی مدینة المختار]] اثر [[احمد بن عبدالحمید عبّاسی]] (سده 10ق.)، | * [[عمدة الاخبار فی مدینة المختار]] اثر [[احمد بن عبدالحمید عبّاسی]] (سده 10ق.)، | ||
* [[نتیجة الفِکَر فی خبر مدینة سید البشر]] اثر [[زین‌العابدین بن محمد بن عبدالله عبّاسی]] (د. 1130ق.) | * [[نتیجة الفِکَر فی خبر مدینة سید البشر]] اثر [[زین‌العابدین بن محمد بن عبدالله عبّاسی]] (د. 1130ق.) | ||
* [[الاخبار الغریبة فی ذکر ما وقع بطیبة الحَبیبة]] اثر [[جعفر بن حسین مدنی]] (د. 1342ق.) | * [[الاخبار الغريبة|الاخبار الغریبة فی ذکر ما وقع بطیبة الحَبیبة]] اثر [[جعفر بن حسین مدنی]] (د. 1342ق.) | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||