ستون‌های مسجدالنبی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی حج
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۸۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''ستون‌های مسجدالنبی'''، نگهدارنده سقف مسجد بوده و هر یک با توجه به پیشینه خود از این منظر که محل رجوع پیامبر و صحابه بوده‌اند، جنبه تقدس و تبرک یافته‌اند.
[[مسجد النبی|مسجدالنبی]]، تعداد زيادى ستون دارد که برخی از آنها،  مانند [[ستون توبه]]، [[ستون تهجد|تهجد]]، [[ستون حرس|حَرس]]، [[ستون حنانه|حَنّانه]]، [[ستون مخلقه|مُخَلّقه]]، در بنای اولیه مسجد در عصر [[حضرت محمد (ص)|رسول‌الله]](ص) نیز وجود داشته و به همين دليل، مورد توجه مسلمانان است.  هر چند مسجدالنبى چندين بار بازسازى شده اما جای این ستون‌ها در [[بازسازی مسجدالنبی|بازسازی‌های مسجدالنبی]] تغییر نکرده است. این ستون‌ها آخرين بار، در دوره عبدالمجید اول، سلطان [[عثمانی (حکومت)|عثمانی]]، بازسازی و با تغییر رنگ، از ديگر ستون‌های مسجد، متمایز شد.
==تاریخچه ستون‌ها==
در ابتدا، شش ستون از تنه درخت خرما، سقف [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] را که از شاخ و برگ نخل ساخته شده بود، نگه می‌داشت.<ref>حرمین شریفین، ص۱۲۹.</ref><ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۶۷؛ موسوعه مکه المکرمه، ج۱، ص۲۴۶.</ref> در بازسازی سال دوم، ستون‌ها افزایش یافت و به دو یا سه ردیف و در هر ردیف شش ستون رسید.<ref>موسوعه مکه المکرمه، ج۲، ص۳۴۶</ref> در بازسازی سال هفتم نیز مسجد گسترش یافت و بر شمار ستون‌ها افزوده شد و ستون‌های هر ردیف از شش، به نُه عدد رسید.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=54 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 54]</ref> در گسترش‌های بعد نیز، ستون‌های مسجد افزايش يافت. در توسعه‌های اخیر، ستون‌های اين مسجد به ۲۱۰۴ ستون رسیده است.<ref>موسوعه مکه المکرمه، ج۲، ص۳۵۳.</ref>
=== بازسازی ستون‌ها ===
در [[بازسازی مسجدالنبی|توسعه‌های مسجد]]، اصل بر آن بود که با تغییر جنس ستون، مکان آن تغییر نکند.<ref>التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 169؛ حرمین شریفین، ص۱۳۱.</ref> از زمان ملک ظاهر، سلطان مملوکی مصر، با ساخت [[ضریح رسول الله|ضریح پیامبر]] برخی از ستون‌ها در فضای داخل ضریح یا در میان دیواره مشبک ضریح قرار گرفتند.<ref>نک: وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۶۸.</ref> آخرین بار این ستون‌ها در دوره سلطان عبدالمجید اول عثمانی بازسازی شد و از آن وقت تا به امروز، به همراه سایر اجزای بخش جنوبی مسجد، تغییر نکرده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=68 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 68]</ref>
==ستون‌های بافضيلت و متبرک مسجدالنبى ==
چند ستون قدیمی که در شمارشان اختلاف است، به سبب رویداد یا خاطره‌ای از دوران پيامبر(ص)، نزد مسلمانان، جايگاه متمايزى از ديگر ستون‌ها دارند  و نماز خواندن در کنار هر یک از این ستون‌ها را پر فضیلت می‌شمارند.


در بازسازی‌های مسجد، محل این ستون‌ها تغییری نمی‌کرد، جز اینکه ستون‌های قدیمی جای خود را به ستون‌های جدید می‌داد. با توسعه مسجد، ستون‌های جدیدی نیز اضافه می‌شد؛ به طوری که اکنون مسجد نزدیک به ۲۱۰۴ ستون دارد.
===ستون امام علی (حَرَس)===
{{اصلی|ستون حرس}}
این ستون که آن را ستون حرس یا محرس نیز می‌خوانند، امروزه در دیوار [[ضریح رسول الله|ضریح پیامبر]] قرار گرفته است. این ستون در برابر درِ خانه [[عایشه]] قرار داشت.نام‌گذاری آن به حرس، از آن‌روست که [[امام علی(ع)]] در کنار این ستون می‌نشست و شب‌ها از پیامبر(ص) نگاهبانی می‌کرد. همچنین گزارش شده که امام علی(ع) نمازهایش را در این مکان می‌خواند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=185 وفاءالوفا، ج2، ص 185]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=72 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72]؛ التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 182</ref> 


==مکان ستون‌های نخستین مسجدالنبی==
=== ستون توبه ===
این ستون‌ها در قسمت جنوبی مسجد قرار داشتند. امروزه این ستون‌ها با رنگ متفاوت از بقیه ستونها متمایز شده تا ستون‌های نخستین قابل شناسی باشد.
{{اصلی|ستون توبه}}
چهارمین ستون از [[منبر پیامبر|منبر]] و دومین ستون از [[قبر پیامبر|قبر]]، سومین ستون از قبله است. این ستون مربوط به ماجرای توبه [[ابولبابه انصاری|ابولبابه]] در ماجرای [[جنگ بنی‌قریظه|نبرد بنی‌قریظه]] است و از این رو ستون توبه یا ستون ابولبابه نام گرفته است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=179 وفاءالوفا، ج2، ص 179]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=70 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70]</ref>
بنا بر روايتی، پيامبر بيشترين [[نمازنافله|نمازهاى نافله]] خود را كنار اين ستون بجا می‌آورد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=180 وفاء الوفاء، ج2، ص180]</ref> مستحب است زائر از چهارشنبه تا جمعه در مدينه روزه بگيرد و روز چهارشنبه نمازش را کنار ستون توبه به‌جا آورد .<ref>السرائر، ج1، ص652.</ref> همچنين نماز<ref>المزار، ص65.</ref>، عبادت و دعا<ref>من لا يحضره الفقيه، ج2، ص572.</ref> و تبرک کنار اين ستون، مستحب است.<ref>الغدير، ج5، ص124.</ref>


==ستون‌های نخستین==
===ستون وفود===
{{اصلی|ستون وفود}}
این ستون، پشت ستون حرس، از سمت شمال، قرار داشت.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=72 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72]</ref> <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=185 وفاءالوفا، ج2، ص 185]</ref>و محلی بود که رسول خدا(ص) در آنجا با نمایندگان قبایل دیدار می‌کرد. <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=185 وفاءالوفا، ج2، ص 185]</ref>


===استوانه حَرَس===
===ستون سریر===
یکی از ستون‌های متبرّک مسجد، ستون حرس یا محرّس است. نام‌گذاری آن به حرس، از آن‌روست که امام علی(ع) در کنار این ستون می‌نشستند و از پیامبر(ص) نگاهبانی می‌کردند. نوشته‌اند که پس از نزول آیه ( وَ اللّٰهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النّٰاسِ ... )[۸] دیگر امام به نگاهبانی از رسول‌خدا(ص) نپرداخت؛ چرا که خداوند خود حفاظت از جان رسول خدا(ص) را عهده‌دار شد.
{{اصلی|ستون سریر}}
ستون سریر در دیواره ضریح قرار دارد و در شرق [[ستون توبه]] قرارگرفته و به پنجره مشرف بر [[روضةالنبی|روضه شریفه]] متصل است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=71 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 71]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=184 وفاءالوفا، ج2، ص 184]</ref>این ستون محلی بود که رسول خدا(ص) ایام [[اعتکاف]] را در آنجا بسر می‌برد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=184 وفاءالوفا، ج2، ص 184]</ref> <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=71 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 71]</ref> بنابر برخى روايات، تبرک به اين ستون، مستحب است.<ref>الغدير، ج۵، ص۱۲۴.</ref>


موسی بن سلمه می‌گوید: از جعفر بن عبدالله بن حسین پرسیدم که فضیلت استوانه علی‌بن ابی طالب(ع) چیست؟ او گفت: «اِنَّ هذا الْمُحرّس کانَ عَلیّ بن أبی طالب یَجْلِسُ فی صَفْحَتها الَّتی تَلِی الْقَبْر مِمّا یَلی باب رَسُول الله (ص) یَحْرُسُ النَّبی»[۹] اینجا ستون محرس است که علی بن ابی‌طالب در کنار آن در سمتی که فعلا به طرف قبر است، می‌نشست و از آن حضرت حراست می‌کرد.
===ستون قرعه (عایشه، مهاجرین)===
{{اصلی|ستون قرعه}}
ستون قرعه، سومین ستون از منبر و سومین ستون از قبر و نیز سومین ستون از قبله است<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=176 وفاءالوفا، ج2، ص 176]</ref> <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=69 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 69]</ref> و در وسط [[روضةالنبی|روضه شریفه]] قرار گرفته است.<ref>التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 173</ref> روایتی از پیامبر به واسطه عایشه نقل شده که نشانه فضیلت مکان این ستون است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=176 وفاءالوفا، ج2، ص 176]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=70 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70]</ref> این ستون را همچنین به دلیل اجتماع مهاجران در کنار آن، ستون «مهاجرین» نامیدند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=176 وفاءالوفا، ج2، ص 176]</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=70 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70]</ref>
بنابر رواياتی، دعا نزد اين ستون مستجاب می‌شود.<ref>الدره الثمينه، ص۲۹؛ التعريف بما آنست الهجره، ص۹۱.</ref> گفته شده برخی صحابه کنار آن نماز می‌گزاردند.<ref>الغدير، ج۵، ص۱۲۴.</ref> برخی از خلفا و نيز [[عبدالله بن زبیر|ابن‌زبير]] و فرزندش عامر نيز کنار آن نماز ‌گزارده‌اند.<ref>اخبار المدينه، ص۱۰۱.</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=176 وفاءالوفا، ج2، ص 176]</ref>


همچنین نوشته‌اند که این ستون، محل اقامه نماز امام علی(ع) بوده است.
===ستون مُربّعه القبر (مقام جبرئیل)===
{{اصلی|ستون مربعة القبر}}
این ستون در جایی که دیوار غربی به سمت شمال منحرف می‌شود در صف ستون وفود<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=72 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72]</ref> و حرس قرار دارد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=186 وفاءالوفا، ج2، ص186]</ref>از این جهت به آن مربعه القبر گفته شده که داخل دیواری که اطراف [[قبر پیامبر|قبر نبوی]] کشیده شده، قرار دارد و به همین خاطر امکان زیارت آن وجود ندارد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aعمارة_و_توسعة_المسجد_النبوی_الشریف_عبر_التاریخ.pdf&page=72 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72]</ref>این مکان را محل نزول جبرئیل به پیامبر دانسته‌اند و به آن ستون مقام جبرئیل هم می‌گویند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=186 وفاءالوفا، ج2، ص 186]</ref>به نماز گزاردن در این مکان توصیه شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=187 . وفاء الوفاء، ج2، ص187.]</ref><ref>. الغدير، ج5، ص124.</ref>


===استوانه توبه===
===ستون تهجد===
به روایت ابن اسحاق و دیگر منابع کهن،[۱۰] ستون توبه یادآور خاطره‌ای است درباره یکی از اصحاب رسول خدا(ص) به نام بشیر بن عبدالمنذر انصاری مشهور به ابولبابه. زمانی که در سال پنجم هجرت، احزاب مشرک به مدینه یورش آوردند و در شمال مدینه با خندق روبرو شدند، به فکر اتحاد با یهودیان بنی‌قریظه افتادند که در قسمت جنوبی مدینه ساکن بودند و می‌توانستند با گشودن دروازه‌هایشان، احزاب را به مدینه راه دهند. یهود بنی‌قریظه با رسول خدا(ص) پیمان داشتند و به رغم این پیمان، با مشرکان همراهی کردند. پس از خاتمه حمله احزاب، رسول خدا(ص) به سراغ بنی‌قریظه رفت و آنان را در حصار گرفت.
{{اصلی|ستون تهجد}}
ستون تهجد پشت [[خانه فاطمه(س)|خانه فاطمه زهرا(س)]] قرار دارد<ref>التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 198</ref> و جایی بود که پیامبر در آنجا شب‌زنده‌داری می‌کرد و نماز شب می‌خواند. <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=188 وفاءالوفا، ج2، ص 188]</ref>
درباره  فضیلت برپايى نماز کنار این ستون، از جمله حديثى از [[محمد بن حنفیه]]، روایت‌هایی وارد شده است. <ref>الدره الثمینه، ص۲۵۷</ref><ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%B9%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.pdf&page=73 عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 73]</ref>


ابولبابه از طرف رسول خدا(ص) نزد بنی‌قریظه رفت تا با آنان سخن بگوید. وی از روی بی‌توجهی به اشاره، به آنان گفت: چون نقض عهد کرده‌اند، مرگ در انتظار آنهاست. این سخن می‌توانست بنی‌قریظه را به دفاعی سخت در برابر مسلمانان وادار کند. ابولبابه که خود متوجه خطای خویش شده بود، از قلعه بنی‌قریظه خارج شد و مستقیم به سوی مسجد رفت و خود را به یکی از ستون‌ها بست و شروع به گریه و زاری کرد و نماز خواند.
===ستون حنانه===
{{اصلی|ستون حنانه}}
ستونى که جايگاه سخنرانى‌هاى پيامبر(ص) در مسجدالنبى بود. <ref>دلائل النبوه، ج2، ص563-564؛ عيون الاثر، ج1، ص278؛ السيرة الحلبيه، ج2، ص366.</ref> اين ستون از ستون‌های روضه مطهر و پس از ستون توبه، دومين ستون به طرف روضه و ميان منبر و محراب است. <ref>المعالم الاثيره، ص44.</ref> نماز‌ گزاردن در کنار آن<ref>مستدرک الوسائل، ج3، ص426؛ جامع احاديث الشيعه، ج4، ص515.</ref> و تبرک بدان سفارش شده است.<ref>الغدير، ج5، ص124.</ref>


===استوانه وفود===
===ستون مُخَلَّقه===
یکی از کارهای جاری رسول خدا(ص) ، ملاقات با سران قبایل برای آشنا ساختن آنان با اسلام و یا مذاکرات سیاسی بود. آن حضرت محلی را در مسجد به این امر اختصاص داده بود و همیشه در همان مکان، هیأت‌ها را به حضور می‌پذیرفت. محل‌این‌ملاقات‌ها در کنار ستونی از ستون‌های مسجد بود که بعدها به نام «اسطوانةالوفود» معروف شد و اکنون نیز همین نام را دارد. «وفد» به معنای هیأت نمایندگی و «وفود» جمع آن است. بنا به گفته منابع، به این ستون «مجلس‌القلاده» نیز می‌گفتند، زیرا بزرگان صحابه در کنار آن نشسته و به گفتگو می‌پرداختند، و این بخاطر شرافت کسانی بود که در آنجا حاضر می‌شدند.[۱۱]
{{اصلی|ستون مُخَلَّقه}}
خلوق به معنای عطر و مخلقه به معنای معطر است. این ستون مکانی بوده که عود بر آن می‌گذاشتند تا فضای مسجد را معطر کند.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 229</ref> این ستون را عَلم رسول‌الله نیز نامیده‌اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده%3Aوفاء_الوفاء_سمهودی_ج۲.pdf&page=174 وفاءالوفا، ج2، ص 174]</ref> یکی از مکان‌های استجابت دعا، کنار ستون مخلقه دانسته شده است.<ref>سبل الهدی، ج۳، ص۳۲۲.</ref> بر پایه گزارشی برخی صحابه می‌کوشیدند به پیروی از پیامبر(ص)، نمازشان را کنار این ستون به‌جا آورند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B2.pdf&page=174 وفاءالوفا، ج2، ص 174]</ref>


===استوانه سریر===
بنابر روایات شیعه، [[امام رضا(ع)]] در سفر [[عمره]] نزد [[قبر پیامبر]] آمد و کنار ستون مخلقه شش یا هشت رکعت [[نماز]] گزارد.<ref>وسائل الشیعه، ج۵، ص۱۶۱؛ ج۱۴، ص۳۵۹.</ref> تبرک جستن به این ستون مستحب شمرده شده است.<ref>الغدیر، ج۵، ص۱۲۴.</ref>
یکی دیگر از ستون‌های مسجد، محلی بود که رسول خدا(ص) ایام اعتکاف را در آنجا بسر می‌برد. اصحاب در آنجا برگ‌هایی از درخت خرما پهن می‌کردند تا رسول خدا(ص) روی آن استراحت کند. این محل در کنار اسطوانةالسریر قرار داشته، به عنوان جایی که تختخواب رسول خدا(ص) بوده، شناخته شده است. «سریر» به معنای تخت است.


===استوانه قرعه، عایشه، مهاجرین===
==نقشه ستون‌های مسجدالنبی==
برای این ستون، سه نام یاد کرده‌اند. نام «قرعه» از آن‌روست که عایشه نقل کرد که پیامبر(ص) فرمود، در کنار این ستون، زمینی است که اگر مردم اهمیت آن را می‌شناختند برای نماز خواندن میان خود قرعه می‌انداختند. همچنین نام گذاری آن به «عایشه» از آن روست که وی این حدیث را روایت کرده وفضیلت آن را گوشزد کرد. پس از آن به دلیل اجتماع مهاجران در کنار آن، آن را استوانه «مهاجرین» نامیدند. بیشتر این نقلها را سمهودی در وفاء الوفاء آورده است.
[[پرونده:نقشه حجره و ستون های مسجدالنبی.jpg|وسط|بی‌قاب|700x700px|جایگزین=]]


===استوانه حنانه===
==گالری تصاویر==
پیشتر گفتیم‌که رسول خدا(ص) در آغاز و زمانی که هنوز منبر ساخته نشده بود، بر تنه درخت خرمایی تکیه می‌کرد و خطبه می‌خواند. نوشته‌اند، زمانی که برای آن حضرت منبر ساخته شد و برای ایراد سخن روی منبر قرار گرفت، از این درخت ناله‌ای شبیه ناله شتر ماده‌ای که از بچّه خود جدا شود، برخاست که به همین دلیل به ستونی که در محل آن بنا شد، حنانه می‌گویند. پیامبر(ص) دستور داد تا آن درخت را در همانجا دفن کردند. محل این ستون در غرب محراب است.
<gallery>
پرونده:ستون حرس و ستون وفود.webp|ستون حرس و ستون وفود
پرونده:ستون ابولبابه و ستون سریر.webp|ستون توبه و ستون سریر
پرونده:ستون عایشه2.webp|ستون قرعه یا عایشه
پرونده:ستون جبرئیل کنار قبر پیامبر.jpg|ستون جبرئیل
پرونده:ستون تهجد.jpg|ستون تهجد
پرونده:ستون مخلقه.jpg|ستون مخلقه


===استوانه مُربّعه القبر یا مقام جبرئیل===
</gallery>
این محل بدان جهت به عنوان «مقام جبرئیل» شناخته شده که ملک مقرّب از آنجا بررسول خدا(ص) وارد می‌شد و خدمت آن حضرت می‌رسید. اینجا درِ ورودی خانه حضرت فاطمه زهرا(س) نیز بوده است.[۱۲]


===اسطوانه التهجد===
==پانویس==
گذشت که انتهای دیوار غربی ضریح رسول خدا(ص) ، در نقطه‌ای که به دیوار شمالی می‌رسد، باب خانه فاطمه زهرا(س) و ستون مربعةالقبر یا مقام جبرئیل است. در ادامه دیوار شمالی به سمت شرق، و در انتهای دیوار شمالی خانه فاطمه زهرا(س) ، محراب تهجد قرار دارد. کسی که در این محراب بایستد، سمت چپ او باب جبرئیل و سمت راست او مقام جبرییل است.
{{پانویس}}


این نقطه، در زمان پیامبر، خارج از مسجد بوده و به این ترتیب روشن می‌شود که حضرت رسول(ص) نماز شب را در اینجا می‌خوانده و به همین دلیل به محراب تهجّد شهرت یافته است.
==منابع==
{{منابع}}


===استوانه مُخَلَّقه===
*'''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1381.
استوانه‌ای است نزدیک مصلای رسول خدا که بعدها به دلیل آن که مصحف در کنار آن بوده است، به آن «اسطوانه نزدیک مصحف» هم گفته می‌شد. اما این که چرا مخلقه نامیده شد، از آن روست که خَلوق به معنای عطر است و مُخَلّقه به معنای معطّر، و بعدها به دلیل آن که روی این ستون عود می‌نهادند و بوی آن فضای مسجد را معطّر می‌کرد، به آن مخلقه گفتند. گفته‌اند، این رسم (و طبعا نام هم) از زمان مهدی عباسی و توسط همسر او خیزران باب شد و از آن پس ادامه یافت و در حال حاضر، نامش روی این ستون نوشته شده است. به روایت بخاری سلمةبن اکوع، صحابی پیامبر(ص) به دلیل اعتقادش به تبرّک، همیشه در کنار این ستون نماز می‌گزارد؛ و می‌گفت: پیامبر(ص) را در کنار این ستون، در حال نماز دیده است. مالک بن انس نیز می‌گفت: بهترین جای خواندن نماز نافله اینجاست؛ و البته نماز واجب، بهترین جایش صف اول است. این روایات در منابع اصلی اهل سنت، باور نسل نخست صحابه را به تبرّک نشان می‌دهد.
 
*'''اخبار المدينه'''، ابن زباله (م.۱۹۹ق.)، به کوشش صلاح عبدالعزيز، مرکز بحوث و دراسات المدينه، ۱۴۲۴ق؛
 
*'''التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف'''، سید ضیاء بن محمد بن مقبول عطار، جده، کنوزالمعرفه، 2011م.
 
*'''التعريف بما آنست الهجره من معالم دار الهجره'''، محمد المطري (م.۷۴۱ق.)، به کوشش محمد عبدالمحسن، مدينه، دار الهجره، ۱۴۲۶ق؛
 
*'''جامع احاديث الشيعه'''، اسماعيل معزي ملايري، قم، المطبعه العلميه، ۱۳۹۹ق؛
 
*'''حرمین شریفین'''، حسین قره‌چانلو، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۲ش؛
 
*'''الدره الثمينه في اخبار المدينه'''، محمد بن محمود النجار (م.۶۴۳ق.)، به کوشش صلاح الدين، مرکز بحوث و دراسات المدينه، ۱۴۲۷ق؛
 
*'''دلائل النبوه'''، البيهقى (م.۴۵۸ق.)، به کوشش عبدالمعطي، بيروت، دار الكتب العلميه، ۱۴۰۵ق؛
 
*'''السيره الحلبيه'''، الحلبي (م.۱۰۴۴ق.)، بيروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق؛
 
*'''سبل الهدی و الرشاد'''، محمد بن یوسف الصالحی (م.۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق؛
 
* '''عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ'''، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
 
*'''عماره و توسعه المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ'''، محمد حسن نادی، المدینه المنوره، ۱۴۱۶ق؛
 
*'''عيون الاثر'''، ابن سيد الناس (م.۷۳۴ق.)‏، بيروت، دار القلم‏، ۱۴۱۴ق؛
 
*'''الغدير'''، الاميني (م.۱۳۹۲ق.)، بيروت، دار الکتاب العربي‌، ۱۳۸۷ق؛
 
*'''المعالم الاثيره'''، محمد محمد حسن شراب، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش؛
 
*'''مستدرک الوسائل'''، النوري (م.۱۳۲۰ق.)، بيروت، آل البيت:، ۱۴۰۸ق؛
 
*'''موسوعه مکه المکرمه و المدینه المنوره'''، احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۸ق؛
 
*'''وسائل الشیعه'''، الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۴ق
 
*'''وفاء الوفاء'''، السمهودی (م.۹۱۱ق.)‏، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
 
 
[[رده:ستون‌های مسجدالنبی]]
 
[[ar:أساطين المسجد النبوي]]
[[en: The Pillars of Masjid al-Nabi]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۴ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۹

مسجدالنبی، تعداد زيادى ستون دارد که برخی از آنها، مانند ستون توبه، تهجد، حَرس، حَنّانه، مُخَلّقه، در بنای اولیه مسجد در عصر رسول‌الله(ص) نیز وجود داشته و به همين دليل، مورد توجه مسلمانان است. هر چند مسجدالنبى چندين بار بازسازى شده اما جای این ستون‌ها در بازسازی‌های مسجدالنبی تغییر نکرده است. این ستون‌ها آخرين بار، در دوره عبدالمجید اول، سلطان عثمانی، بازسازی و با تغییر رنگ، از ديگر ستون‌های مسجد، متمایز شد.

تاریخچه ستون‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در ابتدا، شش ستون از تنه درخت خرما، سقف مسجدالنبی را که از شاخ و برگ نخل ساخته شده بود، نگه می‌داشت.[۱][۲] در بازسازی سال دوم، ستون‌ها افزایش یافت و به دو یا سه ردیف و در هر ردیف شش ستون رسید.[۳] در بازسازی سال هفتم نیز مسجد گسترش یافت و بر شمار ستون‌ها افزوده شد و ستون‌های هر ردیف از شش، به نُه عدد رسید.[۴] در گسترش‌های بعد نیز، ستون‌های مسجد افزايش يافت. در توسعه‌های اخیر، ستون‌های اين مسجد به ۲۱۰۴ ستون رسیده است.[۵]

بازسازی ستون‌ها[ویرایش | ویرایش مبدأ]

در توسعه‌های مسجد، اصل بر آن بود که با تغییر جنس ستون، مکان آن تغییر نکند.[۶] از زمان ملک ظاهر، سلطان مملوکی مصر، با ساخت ضریح پیامبر برخی از ستون‌ها در فضای داخل ضریح یا در میان دیواره مشبک ضریح قرار گرفتند.[۷] آخرین بار این ستون‌ها در دوره سلطان عبدالمجید اول عثمانی بازسازی شد و از آن وقت تا به امروز، به همراه سایر اجزای بخش جنوبی مسجد، تغییر نکرده است.[۸]

ستون‌های بافضيلت و متبرک مسجدالنبى[ویرایش | ویرایش مبدأ]

چند ستون قدیمی که در شمارشان اختلاف است، به سبب رویداد یا خاطره‌ای از دوران پيامبر(ص)، نزد مسلمانان، جايگاه متمايزى از ديگر ستون‌ها دارند و نماز خواندن در کنار هر یک از این ستون‌ها را پر فضیلت می‌شمارند.

ستون امام علی (حَرَس)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: ستون حرس

این ستون که آن را ستون حرس یا محرس نیز می‌خوانند، امروزه در دیوار ضریح پیامبر قرار گرفته است. این ستون در برابر درِ خانه عایشه قرار داشت.نام‌گذاری آن به حرس، از آن‌روست که امام علی(ع) در کنار این ستون می‌نشست و شب‌ها از پیامبر(ص) نگاهبانی می‌کرد. همچنین گزارش شده که امام علی(ع) نمازهایش را در این مکان می‌خواند.[۹][۱۰]

ستون توبه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: ستون توبه

چهارمین ستون از منبر و دومین ستون از قبر، سومین ستون از قبله است. این ستون مربوط به ماجرای توبه ابولبابه در ماجرای نبرد بنی‌قریظه است و از این رو ستون توبه یا ستون ابولبابه نام گرفته است.[۱۱][۱۲] بنا بر روايتی، پيامبر بيشترين نمازهاى نافله خود را كنار اين ستون بجا می‌آورد.[۱۳] مستحب است زائر از چهارشنبه تا جمعه در مدينه روزه بگيرد و روز چهارشنبه نمازش را کنار ستون توبه به‌جا آورد .[۱۴] همچنين نماز[۱۵]، عبادت و دعا[۱۶] و تبرک کنار اين ستون، مستحب است.[۱۷]

ستون وفود[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: ستون وفود

این ستون، پشت ستون حرس، از سمت شمال، قرار داشت.[۱۸] [۱۹]و محلی بود که رسول خدا(ص) در آنجا با نمایندگان قبایل دیدار می‌کرد. [۲۰]

ستون سریر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: ستون سریر

ستون سریر در دیواره ضریح قرار دارد و در شرق ستون توبه قرارگرفته و به پنجره مشرف بر روضه شریفه متصل است.[۲۱][۲۲]این ستون محلی بود که رسول خدا(ص) ایام اعتکاف را در آنجا بسر می‌برد.[۲۳] [۲۴] بنابر برخى روايات، تبرک به اين ستون، مستحب است.[۲۵]

ستون قرعه (عایشه، مهاجرین)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: ستون قرعه

ستون قرعه، سومین ستون از منبر و سومین ستون از قبر و نیز سومین ستون از قبله است[۲۶] [۲۷] و در وسط روضه شریفه قرار گرفته است.[۲۸] روایتی از پیامبر به واسطه عایشه نقل شده که نشانه فضیلت مکان این ستون است.[۲۹][۳۰] این ستون را همچنین به دلیل اجتماع مهاجران در کنار آن، ستون «مهاجرین» نامیدند.[۳۱][۳۲] بنابر رواياتی، دعا نزد اين ستون مستجاب می‌شود.[۳۳] گفته شده برخی صحابه کنار آن نماز می‌گزاردند.[۳۴] برخی از خلفا و نيز ابن‌زبير و فرزندش عامر نيز کنار آن نماز ‌گزارده‌اند.[۳۵][۳۶]

ستون مُربّعه القبر (مقام جبرئیل)[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: ستون مربعة القبر

این ستون در جایی که دیوار غربی به سمت شمال منحرف می‌شود در صف ستون وفود[۳۷] و حرس قرار دارد.[۳۸]از این جهت به آن مربعه القبر گفته شده که داخل دیواری که اطراف قبر نبوی کشیده شده، قرار دارد و به همین خاطر امکان زیارت آن وجود ندارد.[۳۹]این مکان را محل نزول جبرئیل به پیامبر دانسته‌اند و به آن ستون مقام جبرئیل هم می‌گویند.[۴۰]به نماز گزاردن در این مکان توصیه شده است.[۴۱][۴۲]

ستون تهجد[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: ستون تهجد

ستون تهجد پشت خانه فاطمه زهرا(س) قرار دارد[۴۳] و جایی بود که پیامبر در آنجا شب‌زنده‌داری می‌کرد و نماز شب می‌خواند. [۴۴] درباره فضیلت برپايى نماز کنار این ستون، از جمله حديثى از محمد بن حنفیه، روایت‌هایی وارد شده است. [۴۵][۴۶]

ستون حنانه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: ستون حنانه

ستونى که جايگاه سخنرانى‌هاى پيامبر(ص) در مسجدالنبى بود. [۴۷] اين ستون از ستون‌های روضه مطهر و پس از ستون توبه، دومين ستون به طرف روضه و ميان منبر و محراب است. [۴۸] نماز‌ گزاردن در کنار آن[۴۹] و تبرک بدان سفارش شده است.[۵۰]

ستون مُخَلَّقه[ویرایش | ویرایش مبدأ]

نوشتار اصلی: ستون مُخَلَّقه

خلوق به معنای عطر و مخلقه به معنای معطر است. این ستون مکانی بوده که عود بر آن می‌گذاشتند تا فضای مسجد را معطر کند.[۵۱] این ستون را عَلم رسول‌الله نیز نامیده‌اند.[۵۲] یکی از مکان‌های استجابت دعا، کنار ستون مخلقه دانسته شده است.[۵۳] بر پایه گزارشی برخی صحابه می‌کوشیدند به پیروی از پیامبر(ص)، نمازشان را کنار این ستون به‌جا آورند.[۵۴]

بنابر روایات شیعه، امام رضا(ع) در سفر عمره نزد قبر پیامبر آمد و کنار ستون مخلقه شش یا هشت رکعت نماز گزارد.[۵۵] تبرک جستن به این ستون مستحب شمرده شده است.[۵۶]

نقشه ستون‌های مسجدالنبی[ویرایش | ویرایش مبدأ]

گالری تصاویر[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • ستون حرس و ستون وفود

    ستون حرس و ستون وفود

  • ستون توبه و ستون سریر

    ستون توبه و ستون سریر

  • ستون قرعه یا عایشه

    ستون قرعه یا عایشه

  • ستون جبرئیل

    ستون جبرئیل

  • ستون تهجد

    ستون تهجد

  • ستون مخلقه

    ستون مخلقه

پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  1. ↑ حرمین شریفین، ص۱۲۹.
  2. ↑ وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۶۷؛ موسوعه مکه المکرمه، ج۱، ص۲۴۶.
  3. ↑ موسوعه مکه المکرمه، ج۲، ص۳۴۶
  4. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 54
  5. ↑ موسوعه مکه المکرمه، ج۲، ص۳۵۳.
  6. ↑ التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 169؛ حرمین شریفین، ص۱۳۱.
  7. ↑ نک: وفاء الوفاء، ج۱، ص۲۶۸.
  8. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 68
  9. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 185
  10. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72؛ التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 182
  11. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 179
  12. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70
  13. ↑ وفاء الوفاء، ج2، ص180
  14. ↑ السرائر، ج1، ص652.
  15. ↑ المزار، ص65.
  16. ↑ من لا يحضره الفقيه، ج2، ص572.
  17. ↑ الغدير، ج5، ص124.
  18. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
  19. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 185
  20. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 185
  21. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 71
  22. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 184
  23. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 184
  24. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 71
  25. ↑ الغدير، ج۵، ص۱۲۴.
  26. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 176
  27. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 69
  28. ↑ التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 173
  29. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 176
  30. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70
  31. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 176
  32. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 70
  33. ↑ الدره الثمينه، ص۲۹؛ التعريف بما آنست الهجره، ص۹۱.
  34. ↑ الغدير، ج۵، ص۱۲۴.
  35. ↑ اخبار المدينه، ص۱۰۱.
  36. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 176
  37. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
  38. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص186
  39. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 72
  40. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 186
  41. ↑ . وفاء الوفاء، ج2، ص187.
  42. ↑ . الغدير، ج5، ص124.
  43. ↑ التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، ص 198
  44. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 188
  45. ↑ الدره الثمینه، ص۲۵۷
  46. ↑ عمارة و توسعه المسجد النبوی، ص 73
  47. ↑ دلائل النبوه، ج2، ص563-564؛ عيون الاثر، ج1، ص278؛ السيرة الحلبيه، ج2، ص366.
  48. ↑ المعالم الاثيره، ص44.
  49. ↑ مستدرک الوسائل، ج3، ص426؛ جامع احاديث الشيعه، ج4، ص515.
  50. ↑ الغدير، ج5، ص124.
  51. ↑ آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 229
  52. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 174
  53. ↑ سبل الهدی، ج۳، ص۳۲۲.
  54. ↑ وفاءالوفا، ج2، ص 174
  55. ↑ وسائل الشیعه، ج۵، ص۱۶۱؛ ج۱۴، ص۳۵۹.
  56. ↑ الغدیر، ج۵، ص۱۲۴.

منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]

  • آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، تهران، مشعر، 1381.
  • اخبار المدينه، ابن زباله (م.۱۹۹ق.)، به کوشش صلاح عبدالعزيز، مرکز بحوث و دراسات المدينه، ۱۴۲۴ق؛
  • التعریف بتاریخ و معالم المسجد النبوی الشریف، سید ضیاء بن محمد بن مقبول عطار، جده، کنوزالمعرفه، 2011م.
  • التعريف بما آنست الهجره من معالم دار الهجره، محمد المطري (م.۷۴۱ق.)، به کوشش محمد عبدالمحسن، مدينه، دار الهجره، ۱۴۲۶ق؛
  • جامع احاديث الشيعه، اسماعيل معزي ملايري، قم، المطبعه العلميه، ۱۳۹۹ق؛
  • حرمین شریفین، حسین قره‌چانلو، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۲ش؛
  • الدره الثمينه في اخبار المدينه، محمد بن محمود النجار (م.۶۴۳ق.)، به کوشش صلاح الدين، مرکز بحوث و دراسات المدينه، ۱۴۲۷ق؛
  • دلائل النبوه، البيهقى (م.۴۵۸ق.)، به کوشش عبدالمعطي، بيروت، دار الكتب العلميه، ۱۴۰۵ق؛
  • السيره الحلبيه، الحلبي (م.۱۰۴۴ق.)، بيروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق؛
  • سبل الهدی و الرشاد، محمد بن یوسف الصالحی (م.۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق؛
  • عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.
  • عماره و توسعه المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، محمد حسن نادی، المدینه المنوره، ۱۴۱۶ق؛
  • عيون الاثر، ابن سيد الناس (م.۷۳۴ق.)‏، بيروت، دار القلم‏، ۱۴۱۴ق؛
  • الغدير، الاميني (م.۱۳۹۲ق.)، بيروت، دار الکتاب العربي‌، ۱۳۸۷ق؛
  • المعالم الاثيره، محمد محمد حسن شراب، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش؛
  • مستدرک الوسائل، النوري (م.۱۳۲۰ق.)، بيروت، آل البيت:، ۱۴۰۸ق؛
  • موسوعه مکه المکرمه و المدینه المنوره، احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسه الفرقان، ۱۴۲۸ق؛
  • وسائل الشیعه، الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۴ق
  • وفاء الوفاء، السمهودی (م.۹۱۱ق.)‏، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
برگرفته از «https://wikihaj.com/index.php?title=ستون‌های_مسجدالنبی&oldid=57625»