قبر حضرت خدیجه: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۴۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات بنای مذهبی | |||
| عنوان = | |||
| تصویر = قبر حضرت خدیجه(س).jpg | |||
| اندازه تصویر = | |||
| توضیح تصویر = مزار حضرت خدیجه (مربع سمت راست) و فرزندش قاسم (مربع سمت چپ) | |||
| بنيانگذار = | |||
| تأسیس = | |||
| کاربری = مزار | |||
| مکان = [[جنة المعلاة|قبرستان جنة المعلاة]] (ابو طالب) | |||
| نام‌های دیگر = | |||
| وقایع مرتبط = تخریب قبرستان جنة المعلاة | |||
| ظرفیت = | |||
| مساحت = | |||
| وضعیت = | |||
| امکانات = | |||
| شماره ثبت = | |||
| معمار = | |||
| سبک = | |||
| بازسازی = | |||
| وبگاه = | |||
| تخریب = سال‌های ۱۲۱۸ و ۱۳۴۳ق | |||
| عرض جغرافیایی =21.435321105019536 | |||
| طول جغرافیایی = 39.828392607934006 | |||
}} | |||
قبر حضرت خدیجه | '''قبر حضرت خدیجه(س)'''، آرامگاه خَدیجه دختر خُوَیلَد، همسر [[حضرت محمد(ص)]] است که در [[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]] ([[جنة المعلاة|جنة المَعلاة یا حجون]]) در [[مکه]] قرار دارد. | ||
در | در منابع تاریخی به دفن پیکر خدیجه(س) در [[حجون]] اشاره شده است اما مكان دقیق قبر آن حضرت تا قرن هشتم هجری شناخته شده نبوده است. از نیمه نخست سده هشتم قمری، مکانی در قبرستان مَعلاة در مکه به عنوان محل قبر حضرت خدیجه شناسایی شد و سنگ قبری برایش ساختند. بعدا بارگاه و در سده‌های متاخر گنبدی بلند بر آن ساخته شد. بنای این بارگاه در 1218 توسط وهابیان تخریب شد. اما مجددا بازسازی شد تا اینکه در سال 1343 با برپایی دولت آل سعود تخریب شد. | ||
==حضرت خدیجه(س)== | |||
{{اصلی|حضرت خدیجه (س)}} | |||
خدیجه(س) دختر خُوَیْلد بن اسد اولین همسر [[پیامبر(ص)]] بود.<ref>سیره ابن اسحاق، ص۲۴۵؛ المناقب آل ابی‌طالب، ج۱، ص۱۴۹؛ تاریخ تحلیلی اسلام، ص۳۹-۴۰.</ref> پیامبر اکرم(ص) در ۲۵ سالگی با خدیجه ازدواج کرد<ref>تاریخ تحلیلی اسلام، ص۳۹-۴۰.</ref> که حاصل این ازدواج شش فرزند بود؛ دو پسر به نام‌های قاسم و عبدالله و چهار دختر به نام‌های زینب، رقیه، ام کلثوم و فاطمه(س).<ref>الاعلام، ج۲، ص۳۰۲.</ref>در روایتی حضرت محمد(ص)، سرورِ زنان جهان را خدیجه(س)، [[فاطمه(س)]]، مریم و آسیه معرفی می‌کند.<ref>ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۲۹.</ref> | |||
خدیجه حدود ۲۵ سال با حضرت محمد(ص) زندگی کرد. وی دهم رمضان سال ۱۰ [[بعثت]] در مکه درگذشت.<ref>الطبقات الکبری، ج۸، ص۱۴؛ سیره ابن هشام، ج۱، ص۴۱۶.</ref> | |||
==مکان قبر== | ==مکان قبر== | ||
منابع از دفن حضرت خدیجه در قبرستان [[حجون]] خبر داده‌اند، این همان قبرستانی است که در باب المعلی قرار داشته و به [[جنة المعلاة|قبرستان باب المعلاة]] نیز شهرت دارد.<ref>امتاع الاسماع، ج6، ص30</ref> | |||
اما قدیم‌‌ترین گزارش‌ها درباره مکان دقیق قبر آن حضرت از قرن هشتم در منابع ثبت شده است و مکان قبر پیش از آن معلوم نبوده است. [[ابن جبیر]] (م614ق.) در قرن ششم گزارش می‌کند که قبرهای قبرستان حجون در باب المعلی خراب و فراموش شده است.<ref>رحلة ابن جبیر، ص 78</ref> تجیبی که در سال 696 از مکه دیدن کرده است، اشاره می‌کند که مردم مکه می‌گویند قبر خدیجه(س) در شعبی است که در طرف معلاة قرار دارد اما در آنجا قبری دیده نمی‌شود.<ref>مستفاد الرحله، ص 340-341</ref> | |||
از قرن هشتم هجری است که قبر حضرت خدیجه در [[جنة المعلاة|جَنَّة المَعلاة]] شهرت یافته و در منابع از آن یاد شده است. ابن بطوطه که در سال‌های 729-730 در مکه اقامت داشت گزارش می‌کند که در قبرستان معلاة تنها تعداد اندکی از قبرها از جمله قبر حضرت خدیجه شناخته شده است.<ref>رحله ابن بطوطه، ج1، ص381؛ الدروس الشرعیه، ج1، ص468.</ref> مرجانی(770ق.) جغرافی‌نگاری قرن هشتم گزارش کرده که مکان قبر حضرت خدیجه در مکه دانسته نیست اما بر یکی از صالحان در خواب (یا حالت کشف) معلوم شد که قبر آن حضرت کنار قبر فضیل بن عیاض قرار دارد و در سال 749 سنگی بر آن مکان ساختند.<ref>بهجة النفوس، ج2، ص1016</ref> | |||
== | فاسی(م.832ق.)، تاریخ‌نگار مشهور مکه، درباره درستی انتساب این قبر به خدیجه(س) تردید کرده و برآن است که در معلاة کسی از صحابه پیامبر نیز دفن نشده است.<ref>شفاء الغرام، ج1، ص376.</ref> برخی پژوهشگران معاصر نیز در درستی انتساب این قبر تردید کرده‌اند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/644624/خرافه-قبه-الیهودیه?q=قبة%20الیهودیه&score=23.0&rownumber=1 العرب السنة العاشرة، رمضان و شوال 1395 - الجزء 3 و 4، ص 278-279]</ref> | ||
==ساخت گنبد و ضریح== | |||
[[پرونده:گنبد مزار حضرت خدیجه قبل از تخریب.jpg|بندانگشتی|گنبد مزار حضرت خدیجه (سمت راست) و فرزندش قاسم (سمت چپ) قبل از تخریب]] | |||
نخستین بار در سال 749قمری سنگی با عبارت «ان هذا قبر السیدة خدیجه» بر قبر خدیجه گذاشته شد.<ref>تحصیل المرام، ج2، ص646.</ref> بعدها [[صندوق|صندوقی]] چوبی بر روی قبر او ساخته شد.<ref>تحصیل المرام، ص647.</ref> | |||
در سال | در سال ۹۵۰ قمری محمد بن سلیمان از صاحب منصبان [[مصر]]، بارگاه و [[گنبد|گنبدی]] از سنگ برای این مقبره ساخت.<ref>تحصیل المرام، ص647.</ref> بر روی قبر نیز صندوقی تازه گذاشت و پارچه‌ای فاخر بر روی آن قرار داد و برای بارگاه خادمی مشخص کرد.<ref>تحصیل المرام، ص647؛ افادة الانام، ج2، ص150.</ref> | ||
این بارگاه پس از تخریب بدست [[آل سعود]]، در سال۱۲۴۲ق تجدید بنا شد<ref>افادة الانام، ج2، ص151.</ref> و تا سده چهاردهم قمری باقی ماند. گزارش‌ها از ارسال پارچه‌هایی از سوی حاکمان عثمانی مصر، برای استفاده بر روی صندوق این بارگاه | این بارگاه پس از تخریب بدست [[آل سعود]]، در سال۱۲۴۲ق تجدید بنا شد<ref>افادة الانام، ج2، ص151.</ref> و تا سده چهاردهم قمری باقی ماند. گزارش‌ها از ارسال پارچه‌هایی از سوی حاکمان عثمانی مصر، برای استفاده بر روی صندوق این بارگاه حکایت دارند.<ref>افادة الانام، ج2، ص170.</ref> | ||
سفرنامه‌های سده سیزده و چهارده قمری به مقبره خدیجه اشاره کرده‌اند. از جمله فراهانی در ۱۳۰۲ از ضریح چوبی مقبره یاد کرده<ref>سفرنامه فراهانی، ص202.</ref> و رفعت پاشا در ۱۳۱۸ از گنبد بلند قبر خدیجه(س) خبر داده است. <ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=پرونده:مرآة_الحرمین_ابراهیم_رفعت_پاشا_ج1.pdf&page=30 مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت پاشا، ج1، ص 30]</ref> | |||
==تخریب ضریح== | ==تخریب ضریح== | ||
با تسلط [[وهابیت]] بر [[مکه]] و پایه‌گذاری نخستین دولت [[آل سعود|سعودی]]، همه بناها و [[گنبد]]های موجود در جنة المعلاة، در روز چهارشنبه ۲۹ ربیع الثانی ۱۲۱۸ق | با تسلط [[وهابیت]] بر [[مکه]] و پایه‌گذاری نخستین دولت [[آل سعود|سعودی]]، همه بناها و [[گنبد]]های موجود در جنة المعلاة، در روز چهارشنبه ۲۹ ربیع الثانی ۱۲۱۸ق ویران شد و قبرهای این قبرستان با زمین هم‌سطح شد.<ref>منائح الکرم، ج4، ص422؛ کشف الارتیاب، ص27.</ref> پس از شکست این دولت از نیروهای [[دولت عثمانی|عثمانی]]، بار دیگر گنبدی بر قبر و بارگاه حضرت خدیجه ساخته شد؛ ولی این بنا نیز در سال ۱۳۴۳ قمری و به دنبال تشکیل دولت سوم سعودی تخریب شد.<ref>نک: افادة الانام، ج2، ص151.</ref> | ||
==جستارهای وابسته== | |||
== | * [[حضرت خدیجه (س)]] | ||
* [[جنة المعلاة]] | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| خط ۴۳: | خط ۶۲: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* '''اسد الغابه فی معرفة الصحابه''': علی بن محمد ابن اثیر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق. | |||
* '''افاده الانام بذکر اخبار بلد الله الحرام'''، عبدالله بن محمد الغازی (۱۳۶۵ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبه الاسدی، ۱۴۳۰ق. | * '''افاده الانام بذکر اخبار بلد الله الحرام'''، عبدالله بن محمد الغازی (۱۳۶۵ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبه الاسدی، ۱۴۳۰ق. | ||
* '''الاستیعاب فی معرفةالأصحاب'''، یوسف بن عبدالله ابن عبدالبر، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق. | |||
* '''امتاع الاسماع'''، تقی‌الدین مقریزی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420 | |||
* '''الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه'''، شهید اول، قم، موسسه النشر الاسلامیه لتابعه لجماعه المدرسین، چاپ دوم، 1417ق | |||
* '''بهجة النفوس و الاسرار'''، عبدالله المرجانی (۶۹۹ق)، به کوشش محمد عبدالوهاب، بیروت، دارالغرب الاسلامی، ۲۰۰۲م. | * '''بهجة النفوس و الاسرار'''، عبدالله المرجانی (۶۹۹ق)، به کوشش محمد عبدالوهاب، بیروت، دارالغرب الاسلامی، ۲۰۰۲م. | ||
* '''تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره'''، اصغر قائدان، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش. | * '''تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره'''، اصغر قائدان، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش. | ||
* '''تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام و ال‍م‍ش‍اع‍ر ال‍ع‍ظام و مکه و الحرم و ولات‍ه‍ا ال‍ف‍خ‍ام'''، محمد بن احمد الصباغ (۱۳۲۱ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبه الاسدی، ۱۴۲۴ق. | * '''تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام و ال‍م‍ش‍اع‍ر ال‍ع‍ظام و مکه و الحرم و ولات‍ه‍ا ال‍ف‍خ‍ام'''، محمد بن احمد الصباغ (۱۳۲۱ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبه الاسدی، ۱۴۲۴ق. | ||
* '''رحله ابن بطوطه (ت‍ح‍ف‍ه ال‍ن‍ظار فی غ‍رائ‍ب الام‍ص‍ار و ع‍ج‍ائ‍ب الاس‍ف‍ار)'''، ابن بطوطه (۷۷۹ق)، تحقیق عبدالهادی تازی، رباط، اکادیمیه المملکه المغربیه، ۱۴۱۷ق. | * '''رحله ابن بطوطه (ت‍ح‍ف‍ه ال‍ن‍ظار فی غ‍رائ‍ب الام‍ص‍ار و ع‍ج‍ائ‍ب الاس‍ف‍ار)'''، ابن بطوطه (۷۷۹ق)، تحقیق عبدالهادی تازی، رباط، اکادیمیه المملکه المغربیه، ۱۴۱۷ق. | ||
* '''سفرنامه فرهاد میرزا (ه‍دای‍ه ال‍س‍ب‍ی‍ل و ک‍ف‍ای‍ه ال‍دل‍ی‍ل)'''، فرهاد میرزا معتمد الدوله، تصحیح غلام رضا طباطبایی، تهران، علمی، ۱۳۶۶ش. | * '''سفرنامه فرهاد میرزا (ه‍دای‍ه ال‍س‍ب‍ی‍ل و ک‍ف‍ای‍ه ال‍دل‍ی‍ل)'''، فرهاد میرزا معتمد الدوله، تصحیح غلام رضا طباطبایی، تهران، علمی، ۱۳۶۶ش. | ||
* '''سفرنامه میرزا داود وزیر وظایف'''، میرزا داود وزیر وظایف (۱۳۲۷ق)، به کوشش قاضی عسکر، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش. | * '''سفرنامه میرزا داود وزیر وظایف'''، میرزا داود وزیر وظایف (۱۳۲۷ق)، به کوشش قاضی عسکر، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش. | ||
* '''سفرنامه میرزا محمد حسین فراهانی'''، محمد حسین فراهانی (قرن ۱۴)، به کوشش گلزاری، تهران، فردوسی، ۱۳۶۲. | * '''سفرنامه میرزا محمد حسین فراهانی'''، محمد حسین فراهانی (قرن ۱۴)، به کوشش گلزاری، تهران، فردوسی، ۱۳۶۲. | ||
* '''سفرنامه های حج قاجار(پنجاه سفرنامه)'''، رسول جعفریان، 8 جلد، تهران، نشرعلم، چاپ اول، 1389ش. | |||
* '''شفاء الغرام باخبار البلد الحرام'''، محمد بن احمد التقی الفاسی (۸۳۲ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق. | * '''شفاء الغرام باخبار البلد الحرام'''، محمد بن احمد التقی الفاسی (۸۳۲ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق. | ||
* '''کشف الارتیاب'''، سید محسن الامین (۱۳۷۱ق)، به کوشش امین، مکتبة الحریس، ۱۳۸۲ق. | * '''کشف الارتیاب'''، سید محسن الامین (۱۳۷۱ق)، به کوشش امین، مکتبة الحریس، ۱۳۸۲ق. | ||
* '''مرآة الحرمین'''، ابراهیم رفعت باشا (۱۳۵۳ق)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق. | * '''مرآة الحرمین'''، ابراهیم رفعت باشا (۱۳۵۳ق)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق. | ||
*'''مستفاد الرحلة و الاغتراب'''، قاسم بن یوسف التجیبی، تحقیق عبدالحفیظ منصور، تونس، دار العربیه للکتاب،1975م. | |||
* '''منائح الکرم فی اخبار مکه و البیت و ولاه الحرم'''، علی بن تاج الدین السنجاری (۱۱۲۵ق)، تحقیق جمیل عبدالله محمد المصری، مکه، جامعه ام القری، ۱۴۱۹ق. | * '''منائح الکرم فی اخبار مکه و البیت و ولاه الحرم'''، علی بن تاج الدین السنجاری (۱۱۲۵ق)، تحقیق جمیل عبدالله محمد المصری، مکه، جامعه ام القری، ۱۴۱۹ق. | ||
* '''منزل و مقبره حضرت خدیجه علیها السلام براساس سفرنامه های حج'''، محمدرضا خادمیان، همایش صدف کوثر، دوره اول، 1395/10/2، ص 267تا 275. | |||
[[رده:قبرستان‌های مکه]] | |||
[[رده:همسران پیامبر]] | |||
[[رده:زیارتگاه‌های مکه]] | |||
[[en:Tomb of Khadija(a)]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۰۸
.jpg) مزار حضرت خدیجه (مربع سمت راست) و فرزندش قاسم (مربع سمت چپ) | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| کاربری | مزار |
| مکان | قبرستان جنة المعلاة (ابو طالب) |
| وقایع مرتبط | تخریب قبرستان جنة المعلاة |
| تخریب | سال‌های ۱۲۱۸ و ۱۳۴۳ق |
|
| |
قبر حضرت خدیجه(س)، آرامگاه خَدیجه دختر خُوَیلَد، همسر حضرت محمد(ص) است که در قبرستان ابوطالب (جنة المَعلاة یا حجون) در مکه قرار دارد.
در منابع تاریخی به دفن پیکر خدیجه(س) در حجون اشاره شده است اما مكان دقیق قبر آن حضرت تا قرن هشتم هجری شناخته شده نبوده است. از نیمه نخست سده هشتم قمری، مکانی در قبرستان مَعلاة در مکه به عنوان محل قبر حضرت خدیجه شناسایی شد و سنگ قبری برایش ساختند. بعدا بارگاه و در سده‌های متاخر گنبدی بلند بر آن ساخته شد. بنای این بارگاه در 1218 توسط وهابیان تخریب شد. اما مجددا بازسازی شد تا اینکه در سال 1343 با برپایی دولت آل سعود تخریب شد.
حضرت خدیجه(س)[ویرایش | ویرایش مبدأ]
خدیجه(س) دختر خُوَیْلد بن اسد اولین همسر پیامبر(ص) بود.[۱] پیامبر اکرم(ص) در ۲۵ سالگی با خدیجه ازدواج کرد[۲] که حاصل این ازدواج شش فرزند بود؛ دو پسر به نام‌های قاسم و عبدالله و چهار دختر به نام‌های زینب، رقیه، ام کلثوم و فاطمه(س).[۳]در روایتی حضرت محمد(ص)، سرورِ زنان جهان را خدیجه(س)، فاطمه(س)، مریم و آسیه معرفی می‌کند.[۴]
خدیجه حدود ۲۵ سال با حضرت محمد(ص) زندگی کرد. وی دهم رمضان سال ۱۰ بعثت در مکه درگذشت.[۵]
مکان قبر[ویرایش | ویرایش مبدأ]
منابع از دفن حضرت خدیجه در قبرستان حجون خبر داده‌اند، این همان قبرستانی است که در باب المعلی قرار داشته و به قبرستان باب المعلاة نیز شهرت دارد.[۶]
اما قدیم‌‌ترین گزارش‌ها درباره مکان دقیق قبر آن حضرت از قرن هشتم در منابع ثبت شده است و مکان قبر پیش از آن معلوم نبوده است. ابن جبیر (م614ق.) در قرن ششم گزارش می‌کند که قبرهای قبرستان حجون در باب المعلی خراب و فراموش شده است.[۷] تجیبی که در سال 696 از مکه دیدن کرده است، اشاره می‌کند که مردم مکه می‌گویند قبر خدیجه(س) در شعبی است که در طرف معلاة قرار دارد اما در آنجا قبری دیده نمی‌شود.[۸]
از قرن هشتم هجری است که قبر حضرت خدیجه در جَنَّة المَعلاة شهرت یافته و در منابع از آن یاد شده است. ابن بطوطه که در سال‌های 729-730 در مکه اقامت داشت گزارش می‌کند که در قبرستان معلاة تنها تعداد اندکی از قبرها از جمله قبر حضرت خدیجه شناخته شده است.[۹] مرجانی(770ق.) جغرافی‌نگاری قرن هشتم گزارش کرده که مکان قبر حضرت خدیجه در مکه دانسته نیست اما بر یکی از صالحان در خواب (یا حالت کشف) معلوم شد که قبر آن حضرت کنار قبر فضیل بن عیاض قرار دارد و در سال 749 سنگی بر آن مکان ساختند.[۱۰]
فاسی(م.832ق.)، تاریخ‌نگار مشهور مکه، درباره درستی انتساب این قبر به خدیجه(س) تردید کرده و برآن است که در معلاة کسی از صحابه پیامبر نیز دفن نشده است.[۱۱] برخی پژوهشگران معاصر نیز در درستی انتساب این قبر تردید کرده‌اند.[۱۲]
ساخت گنبد و ضریح[ویرایش | ویرایش مبدأ]
نخستین بار در سال 749قمری سنگی با عبارت «ان هذا قبر السیدة خدیجه» بر قبر خدیجه گذاشته شد.[۱۳] بعدها صندوقی چوبی بر روی قبر او ساخته شد.[۱۴]
در سال ۹۵۰ قمری محمد بن سلیمان از صاحب منصبان مصر، بارگاه و گنبدی از سنگ برای این مقبره ساخت.[۱۵] بر روی قبر نیز صندوقی تازه گذاشت و پارچه‌ای فاخر بر روی آن قرار داد و برای بارگاه خادمی مشخص کرد.[۱۶]
این بارگاه پس از تخریب بدست آل سعود، در سال۱۲۴۲ق تجدید بنا شد[۱۷] و تا سده چهاردهم قمری باقی ماند. گزارش‌ها از ارسال پارچه‌هایی از سوی حاکمان عثمانی مصر، برای استفاده بر روی صندوق این بارگاه حکایت دارند.[۱۸]
سفرنامه‌های سده سیزده و چهارده قمری به مقبره خدیجه اشاره کرده‌اند. از جمله فراهانی در ۱۳۰۲ از ضریح چوبی مقبره یاد کرده[۱۹] و رفعت پاشا در ۱۳۱۸ از گنبد بلند قبر خدیجه(س) خبر داده است. [۲۰]
تخریب ضریح[ویرایش | ویرایش مبدأ]
با تسلط وهابیت بر مکه و پایه‌گذاری نخستین دولت سعودی، همه بناها و گنبدهای موجود در جنة المعلاة، در روز چهارشنبه ۲۹ ربیع الثانی ۱۲۱۸ق ویران شد و قبرهای این قبرستان با زمین هم‌سطح شد.[۲۱] پس از شکست این دولت از نیروهای عثمانی، بار دیگر گنبدی بر قبر و بارگاه حضرت خدیجه ساخته شد؛ ولی این بنا نیز در سال ۱۳۴۳ قمری و به دنبال تشکیل دولت سوم سعودی تخریب شد.[۲۲]
جستارهای وابسته[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ سیره ابن اسحاق، ص۲۴۵؛ المناقب آل ابی‌طالب، ج۱، ص۱۴۹؛ تاریخ تحلیلی اسلام، ص۳۹-۴۰.
- ↑ تاریخ تحلیلی اسلام، ص۳۹-۴۰.
- ↑ الاعلام، ج۲، ص۳۰۲.
- ↑ ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۲۹.
- ↑ الطبقات الکبری، ج۸، ص۱۴؛ سیره ابن هشام، ج۱، ص۴۱۶.
- ↑ امتاع الاسماع، ج6، ص30
- ↑ رحلة ابن جبیر، ص 78
- ↑ مستفاد الرحله، ص 340-341
- ↑ رحله ابن بطوطه، ج1، ص381؛ الدروس الشرعیه، ج1، ص468.
- ↑ بهجة النفوس، ج2، ص1016
- ↑ شفاء الغرام، ج1، ص376.
- ↑ العرب السنة العاشرة، رمضان و شوال 1395 - الجزء 3 و 4، ص 278-279
- ↑ تحصیل المرام، ج2، ص646.
- ↑ تحصیل المرام، ص647.
- ↑ تحصیل المرام، ص647.
- ↑ تحصیل المرام، ص647؛ افادة الانام، ج2، ص150.
- ↑ افادة الانام، ج2، ص151.
- ↑ افادة الانام، ج2، ص170.
- ↑ سفرنامه فراهانی، ص202.
- ↑ مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت پاشا، ج1، ص 30
- ↑ منائح الکرم، ج4، ص422؛ کشف الارتیاب، ص27.
- ↑ نک: افادة الانام، ج2، ص151.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- اسد الغابه فی معرفة الصحابه: علی بن محمد ابن اثیر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
- افاده الانام بذکر اخبار بلد الله الحرام، عبدالله بن محمد الغازی (۱۳۶۵ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبه الاسدی، ۱۴۳۰ق.
- الاستیعاب فی معرفةالأصحاب، یوسف بن عبدالله ابن عبدالبر، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- امتاع الاسماع، تقی‌الدین مقریزی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420
- الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، شهید اول، قم، موسسه النشر الاسلامیه لتابعه لجماعه المدرسین، چاپ دوم، 1417ق
- بهجة النفوس و الاسرار، عبدالله المرجانی (۶۹۹ق)، به کوشش محمد عبدالوهاب، بیروت، دارالغرب الاسلامی، ۲۰۰۲م.
- تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، اصغر قائدان، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش.
- تحصیل المرام فی اخبار البیت الحرام و ال‍م‍ش‍اع‍ر ال‍ع‍ظام و مکه و الحرم و ولات‍ه‍ا ال‍ف‍خ‍ام، محمد بن احمد الصباغ (۱۳۲۱ق)، به کوشش عبدالملک بن عبدالله بن دهیش، مکه، مکتبه الاسدی، ۱۴۲۴ق.
- رحله ابن بطوطه (ت‍ح‍ف‍ه ال‍ن‍ظار فی غ‍رائ‍ب الام‍ص‍ار و ع‍ج‍ائ‍ب الاس‍ف‍ار)، ابن بطوطه (۷۷۹ق)، تحقیق عبدالهادی تازی، رباط، اکادیمیه المملکه المغربیه، ۱۴۱۷ق.
- سفرنامه فرهاد میرزا (ه‍دای‍ه ال‍س‍ب‍ی‍ل و ک‍ف‍ای‍ه ال‍دل‍ی‍ل)، فرهاد میرزا معتمد الدوله، تصحیح غلام رضا طباطبایی، تهران، علمی، ۱۳۶۶ش.
- سفرنامه میرزا داود وزیر وظایف، میرزا داود وزیر وظایف (۱۳۲۷ق)، به کوشش قاضی عسکر، تهران، انتشارات مشعر، ۱۳۸۶ش.
- سفرنامه میرزا محمد حسین فراهانی، محمد حسین فراهانی (قرن ۱۴)، به کوشش گلزاری، تهران، فردوسی، ۱۳۶۲.
- سفرنامه های حج قاجار(پنجاه سفرنامه)، رسول جعفریان، 8 جلد، تهران، نشرعلم، چاپ اول، 1389ش.
- شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، محمد بن احمد التقی الفاسی (۸۳۲ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
- کشف الارتیاب، سید محسن الامین (۱۳۷۱ق)، به کوشش امین، مکتبة الحریس، ۱۳۸۲ق.
- مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت باشا (۱۳۵۳ق)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق.
- مستفاد الرحلة و الاغتراب، قاسم بن یوسف التجیبی، تحقیق عبدالحفیظ منصور، تونس، دار العربیه للکتاب،1975م.
- منائح الکرم فی اخبار مکه و البیت و ولاه الحرم، علی بن تاج الدین السنجاری (۱۱۲۵ق)، تحقیق جمیل عبدالله محمد المصری، مکه، جامعه ام القری، ۱۴۱۹ق.
- منزل و مقبره حضرت خدیجه علیها السلام براساس سفرنامه های حج، محمدرضا خادمیان، همایش صدف کوثر، دوره اول، 1395/10/2، ص 267تا 275.