جاریة بن قدامه

جاریة بن قدامه

مشخصات فردی
نام کامل	جاریة بن قدامة بن مالک
لقب	ابوایوب، ابویزید و ابوولید
نسب/قبیله	تیره بنی‌سعد از قبیله بنی‌تمیم
درگذشت/شهادت	در روزگار یزید بن معاویه
مشخصات دینی
زمان اسلام آوردن	سال هشتم ق. در مدینه
نحوه اسلام آوردن	بیعت همراه هیئت بنی‌تمیم
حضور در جنگ‌ها	فتوحات عراق، نبرد جمل، نبرد صفین و نبرد نهروان
دلیل شهرت	صحابی پیامبر(ص)، امام علی(ع) و امام حسن(ع)
نقش‌های برجسته	فرمانده سپاه امیرالمومنین(ع)، سرکوبی ابن حضرمی، تعقیب بسر بن ارطاة
دیگر فعالیت‌ها	راوی احادیث پیامبر(ص)

جاریة بن قدامه از صحابه پیامبر اکرم(ص)، یا به قولی از تابعین و از فرماندهان امام علی(ع) در حجاز و از اصحاب امام حسن(ع) است.

وی بعد از مرگ عثمان به سال 35ق. و گریز ابن عامر، کار‌گزار او، جاریه از مردم بصره برای حضرت علی(ع) بیعت گرفت. جاریه در شمار فرماندهان سپاه امام علی(ع) بود و حضرت را در نبرد جمل، نبرد صفین و نبرد نهروان همراهی کرد.

پس از شهادت امام علی(ع)، در بیعت گرفتن از مردم برای امام حسن(ع) نقش به‌سزائی داشت و در این مسأله با معاویه محاجه نمود.

بنابر نقلی او در دوران یزید بن معاویه از دنیا رفت.

نسب

جاریة بن قدامة بن مالک از تیره بنی‌سعد، قبیله بنی‌تمیم و از عرب عدنانی بود. از این‌رو، از وی با نسبت سعدی تمیمی یاد کرده‌اند و از آن‌جا که در کوی بَحاریه بصره اقامت داشت، وی را بصری خوانده‌اند.

کنیه او را ابوایوب، ابویزید و ابوولید نوشته‌اند.

تردید در صحابی بودن

صحابه‌نگاران او را از صحابه پیامبر(ص) شمرده‌اند ؛ هر چند برخی بر این باورند که او پیامبر(ص) را درک نکرده و بر این اساس، او را از تابعین دانسته‌اند. این در حالی است که جاریه احادیثی از پیامبر(ص) روایت کرده است. گفته‌اند که جاریه از پیامبر(ص) خواست تا سخنی ساده به وی بیاموزد و ایشان به او فرمود: «خشمگین مشو! »

مردم مدینه و بصره از جاریة بن قدامه، حدیث نقل کرده‌اند. گویا جاریه در هیئت نمایندگی بنی‌تمیم که به سال هشتم ق. در مدینه با رسول خدا(ص) دیدار کردند، حضور داشته و اسلام آورده است. بدین‌سان، در صحابی بودن وی تردید نمی‌توان ورزید.

همراهی با امام علی

جاریه در فتوحات عراق شرکت داشت. پس از مرگ عثمان به سال 35ق. و گریز ابن عامر، کار‌گزار او، جاریه از مردم بصره برای حضرت علی(ع) بیعت گرفت. هنگام نبرد جمل نزد عایشه رفت و مقام او را برتر از آن شمرد که برای قتل عثمان، خود را بی‌حرمت کند. بدین ترتیب، جاریه به مخالفت با پیمان‌شکنان پرداخت و برخلاف احنف بن قیس و بسیاری از بنی‌تمیم که از پیکار کناره‌گرفته بودند، وی در نبرد جمل در شمار فرماندهان سپاه امام علی(ع) و فرمانده سواران بنی‌تمیم بصره بود.

در نبرد صفین نیز از سوی وی به فرماندهی قبایل سعد و رِباب انتخاب شد. جاریه در نبرد نهروان فرماندهی 3000 تن از مردم بصره را برعهده داشت. وی پس از پیکار نهروان هنگامی که معاویه، عبدالله حضرمی را به بصره فرستاد، از سوی حضرت علی(ع) همراه با 50 یا 500 تن از بنی‌تمیم به بصره فرستاده شد. او پس از دیدار با بزرگ اَزدیان و جلب نظر آنان، با همراهی آنان به سرکوبی ابن حضرمی و همراهانش از بنی‌تمیم برخاست و او را در خانه سنبیل سعدی محاصره کرد و همراه همه یارانش آتش زد. بدین ترتیب، آرامش به شهر بازگشت.

ماموریت در حجاز

هنگامی که بُسر بن ارطاة به سال 40 ق. به حجاز و یمن لشکر کشید و به آشوب و غارت شهرها و کشتار شیعیان این مناطق پرداخت، جاریة بن قدامه از سوی امام علی(ع) همراه 2000 تن به تعقیب بُسر فرستاده شد. وی بُسر را تعقیب کرد و از یمن بیرون راند. او در توقف یک‌ماهه خود در جُرش، نزدیک مکه، از شهادت علی(ع) آگاه شد. پس به سوی مکه رفت و از مردم آن شهر خواست که با امیرمؤمنان(ع) بیعت کنند. آنان در پاسخ، شهادت امام را یادآور شدند. جاریه از آنان خواست تا با کسی که پس از ایشان با وی بیعت شده، بیعت کنند و مردم پذیرفتند و با امام حسن(ع) بیعت کردند. سپس به مدینه رفت و از مردم این شهر نیز برای امام حسن(ع) بیعت گرفت. آن‌ گاه راهی کوفه شد و ضمن بیعت با امام حسن(ع) از او خواست تا با معاویه بجنگد.

امام پاسخ داد: «اگر همه مردم مانند تو بودند، حرکت می‌کردم.» پس از صلح امام حسن با معاویه، هنگامی که جاریه نزد معاویه رفت، در پاسخ به سخنان تمسخرآمیز وی، با دلیری و صراحت از دوستی با علی(ع) یاد کرد و معاویه را فردی پست خواند.

درگذشت

به نوشته ابن حبان، وی در روزگار یزید بن معاویه درگذشت. برخی از نوادگانش بعدها در اصفهان و خراسان ساکن شدند.

پیوند به بیرون

بنیاد دائرة المعارف اسلامي، دانشنامه جهان اسلام، جاریة بن قُدامه.

منابع

محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل جاریة بن قدامه.

• اسد الغابه: علی ابن اثیر (م. 630ق.)، دار الفکر، بیروت، 1409ق.

• الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م. 852ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.

• الامامة و السیاسه: ابن قتیبه (م. 276ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، الرضی، 1413ق.

• انساب الاشراف: البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.

• بحارالانوار: المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.

• تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.

• تاریخ الامم و الملوک: الطبری (م. 310ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق.

• تاریخ خلیفه: خلیفة بن خیاط (م. 240ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، 1414ق.

• تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. 292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق.

• تهذیب الکمال: المزی (م. 742ق.)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، 1415ق.

• الجرح و التعدیل: ابن ابی‌حاتم الرازی (م. 327ق.)، دائرة المعارف العثمانیه، دکن، بیروت، دار الفکر، 1372ق.

• الجمل و النصرة لسید العتره: المفید (م. 413ق.)، به کوشش میرشریفی، بیروت، دار المفید، 1414ق.

• ذکر اخبار اصفهان: ابو نعیم الاصفهانی (م. 430ق.)، تهران، چاپ سوسن.

• الطبقات الکبری: ابن سعد (م. 230ق.)، بیروت، دار صادر.

• الطبقات: خلیفة بن خیاط (م. 240ق.)، به کوشش زکّار، بیروت، دار الفکر، 1414ق.

• الغارات: ابراهیم الثقفی الکوفی (م. 283ق.)، به کوشش المحدث، بهمن، 1355ش.

• الکامل فی التاریخ: علی ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.

• المحبّر: ابن حبیب (م. 245ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.

• مروج الذهب: المسعودی (م. 346ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، 1409ق.

• المستدرک علی الصحیحین: الحاکم النیشابوری (م. 405ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.

• مشاهیر علماء الامصار: محمد بن حبان (م. 354ق.)، به کوشش مرزوق علی، دار الوفاء، 1411ق.

• المعجم الکبیر: الطبرانی (م. 360ق.)، به کوشش حمدی عبدالمجید، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.

• معرفة الصحابه: ابونعیم الاصفهانی (م. 430ق.)، به کوشش عادل بن یوسف، دار الوطن.