اقحوانه محصب: تفاوت میان نسخهها
M-mohammad (بحث | مشارکتها) (صفحهای تازه حاوی «{{جا:ویرایش}} اُقْحُوانه مُحَصَّب: تفرجگاه دائمی و شبانه اهل مکه بوده است. ا...» ایجاد کرد) |
Z mohammad (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
اُقْحُوانه مُحَصَّب: تفرجگاه دائمی و شبانه [[اهل مکه]] بوده است. اقحوانه محصب از دو واژه ترکیب شده است که اقحوانه به معنای گیاه بهاری سفید رنگ و خوشبو است که در فارسی به آن بابونه گفته می شود؛ و مصحب هم به معنای ریگزار است. این مکان در جنوب [[مکه]] و در منطقهای به نام [[لیط]] واقع شده است، که یکی از مشهورترین تفرجگاههای اهل مکه بوده که شبها در آنجا به گفتوگو میپرداختد، و چون مکیان در این انجمن از لباسهای رنگانگ و معطر استفاده میکردند این محل به گل بابونه تشبیه شده است. به استحباب استراحت در این محل به هنگام کوچ کردن از [[منا]] و ورود به مکه در منابع فقهی اشاره شده است. البته از مکانهایی دیگر نیز در مکه و بیرون از آن با نام اقحوانه در منابع تاریخی ذکر شده است. | اُقْحُوانه مُحَصَّب: تفرجگاه دائمی و شبانه [[اهل مکه]] بوده است. اقحوانه محصب از دو واژه ترکیب شده است که اقحوانه به معنای گیاه بهاری سفید رنگ و خوشبو است که در فارسی به آن بابونه گفته می شود؛ و مصحب هم به معنای ریگزار است. این مکان در جنوب [[مکه]] و در منطقهای به نام [[لیط]] واقع شده است، که یکی از مشهورترین تفرجگاههای اهل مکه بوده که شبها در آنجا به گفتوگو میپرداختد، و چون مکیان در این انجمن از لباسهای رنگانگ و معطر استفاده میکردند این محل به گل بابونه تشبیه شده است. به استحباب استراحت در این محل به هنگام کوچ کردن از [[منا]] و ورود به مکه در منابع فقهی اشاره شده است. البته از مکانهایی دیگر نیز در مکه و بیرون از آن با نام اقحوانه در منابع تاریخی ذکر شده است. | ||
خط ۱۰: | خط ۷: | ||
==مکان اقحوانه== | ==مکان اقحوانه== | ||
اقحوانه محصب در جنوب [[مکه]] و در منطقهای به نام «[[لیط]]» قرار دارد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.</ref>[[خالد بن ولید]] هنگام [[فتح مکه]]، از همینجا وارد آن شهر شد.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص407.</ref>این محل که بر اثر قرار گرفتن در گذرگاه سیل به ریگزار تبدیل شده، <ref>تحریر الاحکام، ج2، ص14.</ref> نزدیک منا و میان [[چاه میمون]] و [[چاه ابن هشام]] بوده<ref>معجم ما استعجم، ج1، | اقحوانه محصب در جنوب [[مکه]] و در منطقهای به نام «[[لیط]]» قرار دارد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.</ref>[[خالد بن ولید]] هنگام [[فتح مکه]]، از همینجا وارد آن شهر شد.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص407.</ref>این محل که بر اثر قرار گرفتن در گذرگاه سیل به ریگزار تبدیل شده، <ref>تحریر الاحکام، ج2، ص14.</ref> نزدیک منا و میان [[چاه میمون]] و [[چاه ابن هشام]] بوده<ref>معجم ما استعجم، ج1، ص179؛ معجم البلدان، ج1، ص234.</ref>و میان [[عقبه]] و [[قبرستان معلی]] قرار داشته است.<ref>السرائر، ج1، ص592؛ تحریر الاحکام، ج2، ص14؛ قاموس الحرمین، ص199.</ref> | ||
==جزء تفرجگاههای مشهور اهل مکه== | ==جزء تفرجگاههای مشهور اهل مکه== | ||
این محل از مشهورترین تفرجگاههای اهل مکه بوده که پس از آغاز شب در آن به گفتوگو میپرداختهاند.<ref>تاریخ مکه، ج1، | این محل از مشهورترین تفرجگاههای اهل مکه بوده که پس از آغاز شب در آن به گفتوگو میپرداختهاند.<ref>تاریخ مکه، ج1، ص45؛ منائح الکرم، ج2، ص49.</ref>به سبب استفاده مکیان از لباسهای رنگانگ و معطر در این انجمن، این محل به گل بابونه تشبیه شده است.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.</ref>این تفرجگاه دائمی<ref>تاریخ مکه، ج1، ص46.</ref>بر تپهای قرار داشته و بر بستانها و باغهایی مشرف بوده است که در درهای تا منا امتداد داشتهاند.<ref>تاریخ مکه، ج1، ص46.</ref>ازرقی [[خانههای بنیهاشم]] را در دامنه این تپه دانسته و گزارش کرده است که سیل منا از میان آن و وادی ثبیر میگذشته است.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.</ref>از این تپه کم ارتفاع (ثبیر) با نام «[[النخیل]]» نیز یاد شده است.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.</ref>از آنجا که برخی این مکان را با نام «دَکّه» یاد کردهاند، <ref>تاریخ مکه، ج1، ص46.</ref> مشخص بودن محل برگزاری انجمنها دور از انتظار نخواهد بود. | ||
خاطرهانگیز بودن این مکان برای اهل مکه را میتوان در سرودههای مکیان ساکن در دیگر شهرها مشاهده کرد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.</ref>از نامآوران ساکن در این محل، [[حارث بن خالد مخزومی]] است.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، | خاطرهانگیز بودن این مکان برای اهل مکه را میتوان در سرودههای مکیان ساکن در دیگر شهرها مشاهده کرد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.</ref>از نامآوران ساکن در این محل، [[حارث بن خالد مخزومی]] است.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279؛ وفیات الاعیان، ج2، ص488.</ref>برخی منابع از آبگاهی در همین مکان با نام اقحوانه خبر دادهاند.<ref>الجبال و الامکنة و المیاه، ج1، ص262؛ خزانة الادب، ج1، ص432.</ref> | ||
==استحباب استراحت در اقحوانه== | ==استحباب استراحت در اقحوانه== | ||
در منابع فقهی به استحباب استراحت در این محل به هنگام کوچ کردن از منا و ورود به مکه اشاره شده است.<ref>السرائر، ج1، | در منابع فقهی به استحباب استراحت در این محل به هنگام کوچ کردن از منا و ورود به مکه اشاره شده است.<ref>السرائر، ج1، ص592؛ تحریر الاحکام، ج2، ص14.</ref>اقحوانه محصب بعدها به «دوار الشمس»<ref>تاریخ مکه، ج1، ص45، «پانوشت. </ref>و «الروضه»<ref>تاریخ مکه، ج1، ص46، «پانوشت. </ref>شهرت یافته است. | ||
==مکانهای دیگر به نام اقحوانه== | ==مکانهای دیگر به نام اقحوانه== | ||
در منابع تاریخی، از مکانهایی دیگر نیز در مکه و بیرون از آن با نام اقحوانه یاد کرده و آن را محلی نزدیک اسطوانه و زردیانه<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص164.</ref>در جنوب مکه، منطقهای در فاصله دو روز و نیمی [[دمشق]]، <ref>معجم ما استعجم، ج1، ص178.</ref> از توابع [[اردن]]<ref>فتوح البلدان، | در منابع تاریخی، از مکانهایی دیگر نیز در مکه و بیرون از آن با نام اقحوانه یاد کرده و آن را محلی نزدیک اسطوانه و زردیانه<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص164.</ref>در جنوب مکه، منطقهای در فاصله دو روز و نیمی [[دمشق]]، <ref>معجم ما استعجم، ج1، ص178.</ref> از توابع [[اردن]]<ref>فتوح البلدان، ص141؛ معجم البلدان، ج1، ص234.</ref>یا [[فلسطین]]<ref>وفیات الاعیان، ج2، ص488.</ref>و محل شعلهور شدن نبردهای خونین میان جنگاوران [[مسلمان]] و مسیحی<ref>الکامل، ج10، ص496.</ref>یا مدفن صحابهای چون [[معاذ بن جبل]]<ref>فتوح البلدان، ص141.</ref>دانستهاند. گمان میرود به دلیل تکرار شدن اوصافی چون قرار گرفتن این مکان در ساحل دریاچه طبریه در بیشتر این گزارشها<ref>معجم البلدان، ج1، ص234؛ مراصد الاطلاع، ج1، ص103؛ شذرات الذهب، ج5، ص99.</ref>مقصود از مکانهای اخیر، تنها یک منطقه باشد. البته در مناطقی دیگر چون [[بصره]]<ref>معجم البلدان، ج1، ص234؛ مراصد الاطلاع، ج1، ص103.</ref>و سرزمینهای [[بنیتمیم]]<ref>مراصد الاطلاع، ج1، ص103.</ref>نیز از مکانهایی با عنوان اقحوانه یاد شده است. برخی نیز آن را آبگاهی برای [[قبیله بنییربوع]]<ref>مراصد الاطلاع، ج1، ص103.</ref>دانستهاند. | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/937876/ فرهنگ آثار تاریخی | [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/937876/ فرهنگ آثار تاریخی مکه؛ پایگاه تخصصی مجلات نور] | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
خط ۳۹: | خط ۳۶: | ||
}} | }} | ||
* '''اخبار مکه''': الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق؛ | * '''اخبار مکه''': الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق؛ | ||
* '''اخبار مکه''': الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛ | * '''اخبار مکه''': الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛ | ||
* '''بحار الانوار''': المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق؛ | * '''بحار الانوار''': المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق؛ | ||
* '''تاریخ مکه''': احمد السباعی (م. 1404ق.)، السعودیه، قلم، 1419ق؛ | * '''تاریخ مکه''': احمد السباعی (م. 1404ق.)، السعودیه، قلم، 1419ق؛ | ||
* '''تحریر الاحکام الشرعیه''': العلامة الحلی (م. 726ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق (علیهالسّلام)، | * '''تحریر الاحکام الشرعیه''': العلامة الحلی (م. 726ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق (علیهالسّلام)، 1420ق؛ | ||
* '''الجبال و الامکنة و المیاه''': الزمخشری (م. 538ق.)، به کوشش عبدالتواب، قاهره، دار الفضیله، 1319ق؛ | * '''الجبال و الامکنة و المیاه''': الزمخشری (م. 538ق.)، به کوشش عبدالتواب، قاهره، دار الفضیله، 1319ق؛ | ||
* '''خزانة الادب''': عبدالقادر البغدادی (م. 1093ق.)، به کوشش طریفی و الیعقوبی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1998م؛ | * '''خزانة الادب''': عبدالقادر البغدادی (م. 1093ق.)، به کوشش طریفی و الیعقوبی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1998م؛ | ||
* '''الخلاف''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، 1418ق؛ | * '''الخلاف''': الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، 1418ق؛ | ||
* '''السرائر''': ابن ادریس (م. 598ق.)، قم، نشر اسلامی، 1411ق؛ | * '''السرائر''': ابن ادریس (م. 598ق.)، قم، نشر اسلامی، 1411ق؛ | ||
* '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه؛ | * '''السیرة النبویه''': ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه؛ | ||
* '''شذرات الذهب''': عبدالحی بن العماد (م. 1089ق.)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق؛ | * '''شذرات الذهب''': عبدالحی بن العماد (م. 1089ق.)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق؛ | ||
* '''العین''': خلیل (م. 175ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، 1409ق؛ | * '''العین''': خلیل (م. 175ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، 1409ق؛ | ||
* '''فتوح البلدان''': البلاذری (م. 279ق.)، بیروت، دار الهلال، 1988م؛ | * '''فتوح البلدان''': البلاذری (م. 279ق.)، بیروت، دار الهلال، 1988م؛ | ||
* '''قاموس الحرمین''': محمدرضا النعمتی، قم، مشعر، 1418ق؛ | * '''قاموس الحرمین''': محمدرضا النعمتی، قم، مشعر، 1418ق؛ | ||
* '''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق؛ | * '''الکامل فی التاریخ''': ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق؛ | ||
* '''مجمع البحرین''': الطریحی (م. 1085ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، 1408ق؛ | * '''مجمع البحرین''': الطریحی (م. 1085ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، 1408ق؛ | ||
* '''مراصد الاطلاع''': صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (م. 739ق.)، بیروت، دار الجیل، 1412ق؛ | * '''مراصد الاطلاع''': صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (م. 739ق.)، بیروت، دار الجیل، 1412ق؛ | ||
* '''المصباح المنیر''': الفیومی (م. 770ق.)، قم، دار الهجره، 1405ق؛ | * '''المصباح المنیر''': الفیومی (م. 770ق.)، قم، دار الهجره، 1405ق؛ | ||
* '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م؛ | * '''معجم البلدان''': یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م؛ | ||
* '''معجم ما استعجم''': عبدالله البکری (م. 487ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، 1403ق؛ | * '''معجم ما استعجم''': عبدالله البکری (م. 487ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، 1403ق؛ | ||
* '''منائح الکرم''': علی بن تاج الدین السنجاری (م. 1125ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعةام القری، 1419ق؛ | * '''منائح الکرم''': علی بن تاج الدین السنجاری (م. 1125ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعةام القری، 1419ق؛ | ||
* '''وفیات الاعیان''': ابن خلکان (م. 681ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر. | * '''وفیات الاعیان''': ابن خلکان (م. 681ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر. |
نسخهٔ ۲۶ آوریل ۲۰۱۸، ساعت ۲۰:۱۹
اُقْحُوانه مُحَصَّب: تفرجگاه دائمی و شبانه اهل مکه بوده است. اقحوانه محصب از دو واژه ترکیب شده است که اقحوانه به معنای گیاه بهاری سفید رنگ و خوشبو است که در فارسی به آن بابونه گفته می شود؛ و مصحب هم به معنای ریگزار است. این مکان در جنوب مکه و در منطقهای به نام لیط واقع شده است، که یکی از مشهورترین تفرجگاههای اهل مکه بوده که شبها در آنجا به گفتوگو میپرداختد، و چون مکیان در این انجمن از لباسهای رنگانگ و معطر استفاده میکردند این محل به گل بابونه تشبیه شده است. به استحباب استراحت در این محل به هنگام کوچ کردن از منا و ورود به مکه در منابع فقهی اشاره شده است. البته از مکانهایی دیگر نیز در مکه و بیرون از آن با نام اقحوانه در منابع تاریخی ذکر شده است.
معنای اقحوانه محصب
اقحوانه محصب ترکیبی از دو واژه است. اُقْحُوانه به معنای گیاه بهاری سفید رنگ و خوشبویی است[۱]که در فارسی آن را بابونه مینامند[۲]و برای اشاره به لطافت، از آن استفاده میشود.[۳]مُحَصَّب نیز به معنای ریگزار است.[۴]این محل که گاه محصب مکه و گاه محصب منا خوانده میشود، به منا نزدیکتر است[۵]و در برخی منابع نیز با نام ابطح از آن یاد میشود.[۶]
مکان اقحوانه
اقحوانه محصب در جنوب مکه و در منطقهای به نام «لیط» قرار دارد.[۷]خالد بن ولید هنگام فتح مکه، از همینجا وارد آن شهر شد.[۸]این محل که بر اثر قرار گرفتن در گذرگاه سیل به ریگزار تبدیل شده، [۹] نزدیک منا و میان چاه میمون و چاه ابن هشام بوده[۱۰]و میان عقبه و قبرستان معلی قرار داشته است.[۱۱]
جزء تفرجگاههای مشهور اهل مکه
این محل از مشهورترین تفرجگاههای اهل مکه بوده که پس از آغاز شب در آن به گفتوگو میپرداختهاند.[۱۲]به سبب استفاده مکیان از لباسهای رنگانگ و معطر در این انجمن، این محل به گل بابونه تشبیه شده است.[۱۳]این تفرجگاه دائمی[۱۴]بر تپهای قرار داشته و بر بستانها و باغهایی مشرف بوده است که در درهای تا منا امتداد داشتهاند.[۱۵]ازرقی خانههای بنیهاشم را در دامنه این تپه دانسته و گزارش کرده است که سیل منا از میان آن و وادی ثبیر میگذشته است.[۱۶]از این تپه کم ارتفاع (ثبیر) با نام «النخیل» نیز یاد شده است.[۱۷]از آنجا که برخی این مکان را با نام «دَکّه» یاد کردهاند، [۱۸] مشخص بودن محل برگزاری انجمنها دور از انتظار نخواهد بود.
خاطرهانگیز بودن این مکان برای اهل مکه را میتوان در سرودههای مکیان ساکن در دیگر شهرها مشاهده کرد.[۱۹]از نامآوران ساکن در این محل، حارث بن خالد مخزومی است.[۲۰]برخی منابع از آبگاهی در همین مکان با نام اقحوانه خبر دادهاند.[۲۱]
استحباب استراحت در اقحوانه
در منابع فقهی به استحباب استراحت در این محل به هنگام کوچ کردن از منا و ورود به مکه اشاره شده است.[۲۲]اقحوانه محصب بعدها به «دوار الشمس»[۲۳]و «الروضه»[۲۴]شهرت یافته است.
مکانهای دیگر به نام اقحوانه
در منابع تاریخی، از مکانهایی دیگر نیز در مکه و بیرون از آن با نام اقحوانه یاد کرده و آن را محلی نزدیک اسطوانه و زردیانه[۲۵]در جنوب مکه، منطقهای در فاصله دو روز و نیمی دمشق، [۲۶] از توابع اردن[۲۷]یا فلسطین[۲۸]و محل شعلهور شدن نبردهای خونین میان جنگاوران مسلمان و مسیحی[۲۹]یا مدفن صحابهای چون معاذ بن جبل[۳۰]دانستهاند. گمان میرود به دلیل تکرار شدن اوصافی چون قرار گرفتن این مکان در ساحل دریاچه طبریه در بیشتر این گزارشها[۳۱]مقصود از مکانهای اخیر، تنها یک منطقه باشد. البته در مناطقی دیگر چون بصره[۳۲]و سرزمینهای بنیتمیم[۳۳]نیز از مکانهایی با عنوان اقحوانه یاد شده است. برخی نیز آن را آبگاهی برای قبیله بنییربوع[۳۴]دانستهاند.
پیوند به بیرون
فرهنگ آثار تاریخی مکه؛ پایگاه تخصصی مجلات نور
پانویس
- ↑ العین، ج3، ص255، «قحو.
- ↑ المصباح، ص491، «اقحوان.
- ↑ بحار الانوار، ج52، ص12.
- ↑ مجمع البحرین، ج1، ص521، «حصب.
- ↑ الخلاف، ج6، ص196.
- ↑ مجمع البحرین، ج1، ص521.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.
- ↑ السیرة النبویه، ج2، ص407.
- ↑ تحریر الاحکام، ج2، ص14.
- ↑ معجم ما استعجم، ج1، ص179؛ معجم البلدان، ج1، ص234.
- ↑ السرائر، ج1، ص592؛ تحریر الاحکام، ج2، ص14؛ قاموس الحرمین، ص199.
- ↑ تاریخ مکه، ج1، ص45؛ منائح الکرم، ج2، ص49.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.
- ↑ تاریخ مکه، ج1، ص46.
- ↑ تاریخ مکه، ج1، ص46.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.
- ↑ تاریخ مکه، ج1، ص46.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279.
- ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص279؛ وفیات الاعیان، ج2، ص488.
- ↑ الجبال و الامکنة و المیاه، ج1، ص262؛ خزانة الادب، ج1، ص432.
- ↑ السرائر، ج1، ص592؛ تحریر الاحکام، ج2، ص14.
- ↑ تاریخ مکه، ج1، ص45، «پانوشت.
- ↑ تاریخ مکه، ج1، ص46، «پانوشت.
- ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج4، ص164.
- ↑ معجم ما استعجم، ج1، ص178.
- ↑ فتوح البلدان، ص141؛ معجم البلدان، ج1، ص234.
- ↑ وفیات الاعیان، ج2، ص488.
- ↑ الکامل، ج10، ص496.
- ↑ فتوح البلدان، ص141.
- ↑ معجم البلدان، ج1، ص234؛ مراصد الاطلاع، ج1، ص103؛ شذرات الذهب، ج5، ص99.
- ↑ معجم البلدان، ج1، ص234؛ مراصد الاطلاع، ج1، ص103.
- ↑ مراصد الاطلاع، ج1، ص103.
- ↑ مراصد الاطلاع، ج1، ص103.
منابع
- اخبار مکه: الازرقی (م. 248ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415ق؛
- اخبار مکه: الفاکهی (م. 279ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، 1414ق؛
- بحار الانوار: المجلسی (م. 1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق؛
- تاریخ مکه: احمد السباعی (م. 1404ق.)، السعودیه، قلم، 1419ق؛
- تحریر الاحکام الشرعیه: العلامة الحلی (م. 726ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق (علیهالسّلام)، 1420ق؛
- الجبال و الامکنة و المیاه: الزمخشری (م. 538ق.)، به کوشش عبدالتواب، قاهره، دار الفضیله، 1319ق؛
- خزانة الادب: عبدالقادر البغدادی (م. 1093ق.)، به کوشش طریفی و الیعقوبی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1998م؛
- الخلاف: الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، 1418ق؛
- السرائر: ابن ادریس (م. 598ق.)، قم، نشر اسلامی، 1411ق؛
- السیرة النبویه: ابن هشام (م. 213/218ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه؛
- شذرات الذهب: عبدالحی بن العماد (م. 1089ق.)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق؛
- العین: خلیل (م. 175ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، 1409ق؛
- فتوح البلدان: البلاذری (م. 279ق.)، بیروت، دار الهلال، 1988م؛
- قاموس الحرمین: محمدرضا النعمتی، قم، مشعر، 1418ق؛
- الکامل فی التاریخ: ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق؛
- مجمع البحرین: الطریحی (م. 1085ق.)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، 1408ق؛
- مراصد الاطلاع: صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (م. 739ق.)، بیروت، دار الجیل، 1412ق؛
- المصباح المنیر: الفیومی (م. 770ق.)، قم، دار الهجره، 1405ق؛
- معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. 626ق.)، بیروت، دار صادر، 1995م؛
- معجم ما استعجم: عبدالله البکری (م. 487ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، 1403ق؛
- منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (م. 1125ق.)، به کوشش المصری، مکه، جامعةام القری، 1419ق؛
- وفیات الاعیان: ابن خلکان (م. 681ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر.